Του Κωνσταντίνου Μ. Τζίκα*
Είναι πλέον γνωστό ότι στην κοινωνία που ζούμε ελλοχεύουν καθημερινά κίνδυνοι οι οποίοι μπορούν να απειλήσουν την σωματική μας ακεραιότητα και να μας θέσουν σε μια κατάσταση άμυνας για να μπορέσουμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας από μια άδικη επίθεση που στρέφεται εναντίον μας. Από την μία πλευρά η ολοένα και μεγαλύτερη οικονομική ύφεση που μαστίζει τους συνανθρώπους μας αλλά και τον καθένα μας ξεχωριστά και από την άλλη πλευρά η συνεχόμενη εισροή μεταναστών που εισέρχονται λαθραία στην πατρίδα μας (εκτός από εκείνους των οποίων η ζωή τους κινδυνεύει στην πατρίδα τους και έρχονται να αιτηθούν άσυλο στην χώρα μας), όλα αυτά είναι στοιχεία τα οποία δύνανται να αποτελέσουν πηγή εγκληματικότητας, επιτείνοντας τους κινδύνους που μας περιβάλλουν και ταυτόχρονα επιτείνουν την ανάγκη της άμυνας μας.
Ποια είναι η νομική έννοια της αξιόποινης πράξης;
Μάλιστα ο ποινικός νομοθέτης προβλέπει ποινή τόσο για την απόπειρα τελέσεως της άδικης πράξεως όσο και για την περίπτωση του τετελεσμένου εγκλήματος. Σύμφωνα με το άρθρο 14 του Ποινικού Κώδικα ο νομοθέτης προβλέπει της έννοια της άδικης και αξιόποινης πράξης. Ειδικότερα, έγκλημα είναι πράξη άδικη και καταλογιστή στον δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο.
Ο πολίτης που υφίσταται μια άδικη επίθεση πρέπει να αμυνθεί για να υπερασπισθεί την ζωή του ή την περιουσία του κλπ. Για να αντιμετωπίσει ο ποινικός νομοθέτης τις περιπτώσεις αυτές προέβλεψε και καθόρισε το ατιμώρητο συγκεκριμένων περιπτώσεων.
Ποια είναι η νομική έννοια της άμυνας;
Σύμφωνα με το άρθρο 22 του Ποινικού Κώδικα ο ποινικός νομοθέτης προέβλεψε τα εξής: 1. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας. 2. Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. 3. Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας κρίνεται από το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις.
Ο νομοθέτης εξηγεί ότι όταν κινδυνεύει το έννομο αγαθό της ζωής του ανθρώπου, αυτός έχει δικαίωμα να αντιδράσει νόμιμα για να προστατεύσει την ζωή του και σε βαθμό τέτοιο ανάλογα με τον τρόπο και τον χρόνο της επίθεσης.
Ποια είναι η νομική έννοια της υπέρβασης της άμυνας;
Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Ποινικού Κώδικα ο ποινικός νομοθέτης προέβλεψε τα εξής: ¨Όποιος υπερβαίνει τα όρια της άμυνας τιμωρείται, αν η υπέρβαση έγινε με πρόθεση, με ποινή ελαττωμένη (άρθρο 83), και αν έγινε από αμέλεια, σύμφωνα με τις διατάξεις τις σχετικές με αυτήν. Μένει ατιμώρητος και δεν του καταλογίζεται η υπέρβαση, αν ενέργησε μ’αυτόν τον τρόπο εξαιτίας του φόβου του ή της ταραχής που του προκάλεσε η επίθεση¨.
Ο νομοθέτης στο σημείο αυτό αναφέρει ότι η επίθεση που δέχεται ένα άτομο θα πρέπει να είναι άδικη και παράνομη. Δεν νοείται δηλαδή αυτός που δέχεται την άδικη επίθεση να προβαίνει δήθεν σε άμυνα η οποία υπερβαίνει τα όρια που ορίζει ο νόμος. Δηλαδή δεν είναι επιτρεπτό να χρησιμοποιεί ο επιτιθέμενος πράξεις προσβολής της προσωπικότητας κλπ και ο αμυνόμενος να φτάνει στο έγκλημα του φόνου. Στην περίπτωση αυτή ο αμυνόμενος γίνεται αυτομάτως ο ίδιος δράστης και συνεπώς υπόκειται στις συνέπειες που ορίζει ο νόμος. Παρακάτω όμως εξηγεί ο νομοθέτης ότι αν ο αμυνόμενος υπερέβη τα όρια της άμυνας από δικαιολογημένο φόβο ή ταραχή, τότε μένει ατιμώρητος. Δηλαδή αν εισβάλει κάποιος κλέφτης ή διαρρήκτης μέσα στην οικία του φερομένου ως αμυνομένου και αυτός πυροβολήσει ή μαχαιρώσει από φόβο ή ταραχή τον κλέφτη μέσα στο σκοτάδι, τότε η πράξη του μένει ατιμώρητη.
Ποια είναι η νομική έννοια της υπαίτιας κατάστασης άμυνας;
Σύμφωνα με το άρθρο 24 του Ποινικού Κώδικα ο νομοθέτης προέβλεψε τα εξής: Δεν απαλλάσσεται από την ποινή που ορίζει ο νόμος όποιος με πρόθεση προκάλεσε την επίθεση άλλου για να διαπράξει εναντίον του αξιόποινη πράξη με το πρόσχημα της άμυνας.
Ο ποινικός νομοθέτης ερμηνεύει και την περίπτωση που κάποιος προκάλεσε σε άλλον την επίθεση εις βάρος του με σκοπό να τον επιτεθεί εκμεταλλευόμενος την περίπτωση της άμυνας. Στην περίπτωση αυτή φυσικά ο δήθεν αμυνόμενος υφίσταται τις συνέπειες του νόμου.
Ποια είναι η νομική έννοια της κατάστασης ανάγκης που αποκλείει το άδικο;
Σύμφωνα με το άρθρο 25 του Ποινικού Κώδικα ο ποινικός νομοθέτης προέβλεψε τα εξής: ¨1. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή κάποιου άλλου χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλο είναι σημαντικά κατώτερη κατά το είδος και την σπουδαιότητα από τη βλάβη που απειλήθηκε. 2. Η προηγούμενη διάταξη δεν εφαρμόζεται σε όποιον έχει καθήκον να εκτεθεί στον απειλούμενο κίνδυνο. 3. Η διάταξη του άρθρου 23 (υπαίτια κατάσταση άμυνας) έχει ανάλογη εφαρμογή και στην περίπτωση του άρθρου αυτού¨.
¨Η βλάβη να είναι σημαντικά κατώτερη από την απειληθείσα¨. Η διάταξη εισάγει την αρχή της επικουρικότητας του επαχθέστερου μέσου (Μυλωνόπουλος ΠοινΔ ΓΜ 2007 σ. 481 – Ποινικός Κώδικας Μιχαήλ Μαργαρίτης σελ 96, β΄ έκδοση 2009). Παράδειγμα: ¨επί κλοπής ξένου οχήματος ή θραύσης κλείθρου οικίας προς διαφυγή από κακοποιούς (Μπουρόπουλος Α σ. 73 – Ποινικός Κώδικας Μιχαήλ Μαργαρίτης σελ 97, β΄ έκδοση 2009)
Στην δεύτερη περίπτωση ο νομοθέτης σαφώς απευθύνεται σε ένστολους, π.χ. πυροσβέστης, αστυνομικός κλπ στους οποίους δεν εφαρμόζεται η α΄ διάταξη.
Σκοπός αυτού του κειμένου είναι να ενημερωθούν οι αναγνώστες για τον τρόπο αντιμετώπισης συνηθισμένων εγκλημάτων που λαμβάνουν χώρα στην κοινωνία μας. βέβαια η κύρια ενημέρωση είναι ο ίδιος ο νόμος. Αλλά δυστυχώς λίγοι είναι αυτοί που θα διαβάσουν τον νόμο ενώ η ενημέρωση που γίνεται διά του τύπου είναι ευκολότερη και προσβάσιμη στους αναγνώστες.
*O κ. Τζίκας είναι δικηγόρος παρ’ αρείω πάγω και πιστοποιημένος διαμεσολαβητής Υ.Δ.Δ.Α.Δ
