Συνέντευξη στη ΛΕΜΟΝΙΑ ΒΑΣΒΑΝΗ
Ήταν Γενάρης του 2015, σε μια έκθεση φωτογραφιών που είχε τραβήξει ο Γιαννιώτης γιατρός και φωτογράφος Νισήμ Λεβή από το 1898 έως το 1944, που στάθηκε η αφορμή για τον Αλέξανδρο Μωυσή να ξεκινήσει ένα φιλόδοξο εγχείρημα: την συγγραφή ενός λευκώματος για το οικογενειακό αυτό κειμήλιο του προγόνου του.
Το πολύτιμο υλικό είχε έρθει στα χέρια της οικογένειας με το τέλος του πολέμου. «Επιστρέφοντας στα Γιάννενα όπου οι περισσότεροι συγγενείς της γιαγιάς μου είχαν χαθεί, ανακάλυψαν τις γυάλινες φωτογραφίες και τον ξύλινο προβολέα τους στα χέρια ενός πλανόδιου μικροπωλητή. Τον συνάντησαν τυχαία στους δρόμους των Ιωαννίνων, κοντά στο πατρικό σπίτι της γιαγιάς που είχε καεί και λεηλατηθεί μετά τον εκτοπισμό των Εβραίων κατοίκων του τον Μάρτιο του 1944», ανέφερε ο κ. Μωυσής απαντώντας σε ερωτήσεις μας λίγο πριν τον ερχομό του στη Θεσσαλονίκη για την παρουσίαση του λευκώματός του με τίτλο «Το Πανόραμα του Νισήμ Λεβή» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΑΠΟΝ.
Τόνισε πως στην έκθεση που οργάνωσε ο δικός του πατέρας στα Γιάννενα το 2015 τού γεννήθηκε η περιέργεια να αναγνωρίσει τα πρόσωπα των φωτογραφιών καθώς και τη χρονολογία και τον τόπο της φωτογράφισης.
Κάπως έτσι ξεκίνησε ένα ταξίδι στο φωτογραφικό οδοιπορικό, όπως αυτό αποτυπώθηκε σε περισσότερες από 500 γυάλινες στερεοσκοπικές πλάκες του Νισήμ Λεβή, μέλους επιφανούς οικογένειας της ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Η τελική επιλογή επικεντρώνεται στη ζωή και τα ταξίδια του γιατρού Νισήμ Λεβή. Από τα φοιτητικά του χρόνια με την παρέα του και την ιατρική του εκπαίδευση στο Παρίσι μέχρι τα γεράματα του στα Γιάννενα ανάμεσα στα ανήψια του. Γεράματα που διακόπησαν βίαια», σημείωσε ο κ. Μωυσής. Και πρόσθεσε πως το βιβλίο του δείχνει τα «θύματα του Ολοκαυτώματος» σε χαρούμενες στιγμές στην καρδιά των Ιωαννίνων, την αγαπημένη τους πατρίδα, και πως αποτελεί έναν φόρο τιμής σε ένα πλήθος ανθρώπων που διαφορετικά θα παρέμεναν απλά ονόματα στον κατάλογο θυμάτων στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος.
-Ποιες ήταν οι δικές σας πρώτες εντυπώσεις από αυτό το οικογενειακό κειμήλιο; Τι σας έλεγαν οι δικοί σας; Και πώς αντιληφθήκατε αργότερα τη σημασία του;
-Ο παππούς μου Ασέρ Μωυσής διετέλεσε πρόεδρος της Ισραηλιτικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης πριν τη δικτατορία του Μεταξά. Με την απαρχή του πολέμου, οι παππούδες μου με τα δυό παιδιά τους διέφυγαν στην Αθήνα. Επέζησαν την κατοχή αρχικά στο πατρικό σπίτι της γιαγιάς μου στα Γιάννενα και μετά σε κρυψώνες στην Αθήνα. Με το τέλος του πολέμου επιστρέφοντας στα Γιάννενα όπου οι περισσότεροι συγγενείς της γιαγιάς μου είχαν χαθεί, ανακάλυψαν τις γυάλινες φωτογραφίες και τον ξύλινο προβολέα τους στα χέρια ενός πλανόδιου μικροπωλητή. Τον συνάντησαν τυχαία στους δρόμους των Ιωαννίνων, κοντά στο πατρικό σπίτι της γιαγιάς που είχε καεί και λεηλατηθεί μετά τον εκτοπισμό των Εβραίων κατοίκων του τον Μάρτιο του 1944.
Μεγαλώνοντας στην Αθήνα, έπαιζα συχνά με τις γυάλινες στερεοσκοπικές φωτογραφίες, οι οποίες μέσα στον προβολέα φαινόντουσαν σε τρεις διαστάσεις. Οι άνθρωποι ήταν άγνωστοι και μυστήριοι και τα τοπία εξωτικά. Δεν με απασχόλησε τότε η αναγνώριση των προσώπων ή των τοποθεσιών. Ούτε συνειδητοποίησα πως οι περισσότεροι από τους εικονιζόμενους είχαν βρεί τραγικό θάνατο μερικά χρόνια μετά τη φωτογράφιση τους.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για αυτό το λεύκωμα;
-Τον Ιανουάριο του 2015, ο πατέρας μου οργάνωσε στα Γιάννενα μια έκθεση με τις φωτογραφίες του Νισήμ Λεβή, θείου της γιαγιάς του. Με αυτή την ευκαιρία «επέστρεψαν» προσωρινά οι εικόνες στην πόλη όπου έζησε ο δημιουργός τους. Το γεγονός μας κίνησε την περιέργεια να αναγνωρίσουμε αυτούς που εικονίζονταν, καθώς και τη χρονολογία και τον τόπο της φωτογράφισης. Η αναγνώριση ξεκίνησε απλά από περιέργεια, αλλά σύντομα συνειδητοποιήσαμε πως είχαμε στα χέρια μας υλικό που θα ενδιέφερε όχι μόνο τους συγγενείς αλλά και ιστορικούς και το ευρύτερο κοινό. Κατάλαβα επίσης πως οι πληροφορίες τις οποίες είχα διαθέσιμες στο διαδίκτυο, μου έδιναν την ευκαιρία να προχωρήσω σε λεπτομερή αναγνώριση του περιεχομένου των φωτογραφιών χωρίς καν να χρειαστεί να επισκευτώ τα μέρη στα οποία τραβήχτηκαν.
-Υπήρξαν προβλήματα στην συντήρηση αυτού του αρχείου, και γενικότερα πώς επιλέξατε τις φωτογραφίες που απαρτίζουν το λεύκωμα;
-Η Ραχήλ Καπόν και η ομάδα της έκαναν καταπληκτική δουλειά για να αποκαταστήσουν τις φωτογραφίες. Μερικές ήταν σπασμένες, άλλες ήταν φθαρμένες. Στα χέρια τους πραγματικά ξαναζωντάνεψαν, επιτρέποντας μου να παρατηρήσω λεπτομέρειες τις οποίες δεν είχα αντιληφθεί πριν την επεξεργασία τους.
Επέλεξα φωτογραφίες οι οποίες αφηγούνται με τον τρόπο τους τη ζωή και τα ταξίδια του γιατρού Νισήμ Λεβή. Από τα φοιτητικά του χρόνια με την παρέα του και την ιατρική του εκπαίδευση στο Παρίσι μέχρι τα γεράματα του στα Γιάννενα ανάμεσα στα ανήψια του. Γεράματα που διακόπησαν βίαια.
"Η φωτογραφία της γιαγιάς μου, Γιέτης Λεβή Μωυσή μαζί με την μητέρα της Αννέτα και την μικρή αδελφή της Νέλλυ"
-Υπάρχει κάποια φωτογραφία που έχει ιδιαίτερη θέση στην καρδιά σας;
-Ιδιαίτερα συγκινητική μου είναι η φωτογραφία της γιαγιάς μου, Γιέτης Λεβή Μωυσή μαζί με την μητέρα της Αννέτα και την μικρή αδελφή της Νέλλυ. Τραβήχτηκε το καλοκαίρι του 1912. Ανείπωτος, όταν την γνώρισα μισό αιώνα αργότερα, ο πόνος της επειδή έχασε άδικα την μάνα, την αδελφή, την γιαγιά, τα ξαδέλφια, τους παιδικούς φίλους και τους συμπολίτες της στο Ολοκαύτωμα.
-Ποια είναι η σημασία αυτού του βιβλίου στην ιστορική μνήμη;
-Οι φωτογραφίες αυτές μας δείχνουν «θύματα του Ολοκαυτώματος» σε χαρούμενες στιγμές στην καρδιά των Ιωαννίνων, την αγαπημένη τους πατρίδα. Πόλη στην οποία γεννήθηκαν και στην οποία έζησαν για πάνω από χιλιετηρήδα οι πρόγονοι τους, οι πρόγονοι μου. Το τραγικό τους τέλος συχνά επισκιάζει στο νου των ανθρώπων σήμερα το γεγονός ότι κάποτε τα ονόματα που αναγράφονται στα μνημεία ήταν άνθρωποι γεμάτοι ζωή. Το βιβλίο μας παρουσιάζει τον κόσμο στον οποίο έζησαν και ο οποίος χάθηκε για πάντα. Θυμίζοντας μας έμμεσα την ασύλληπτη κτηνωδία στην οποία μπορεί να οδηγηθούν άνθρωποι από την ρατσιστική προπαγάνδα και το τυφλό μίσος. Σε τι έφταιξαν αλήθεια όλοι αυτοί οι Γιαννιώτες;
Η παρουσίαση του βιβλίου «Το Πανόραμα του Νισήμ Λεβή» θα γίνει τη Δευτέρα 2 Οκτωβρίου 2017 στις 19.30 στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη(Λεώφ.Στρατού 2).
