Της ΛΕΜΟΝΙΑΣ ΒΑΣΒΑΝΗ
Μια περιοδική έκθεση για τα 100 χρόνια από την πυρκαγιά του 1917 φιλοξενείται στον Πολυχώρο Πολιτισμού της πρώην Σχολής Τεχνών κι Επαγγελμάτων Χαμιδιέ- Ισλαχανέ (Ελένης Ζωγράφου 3, λίγο πιο πάνω από τη συμβολή Ολυμπιάδος με Αγίου Δημητρίου). Και από τα εγκαίνιά της στις 10 Νοέμβρη 2017 ο συγκεκριμένος χώρος λειτουργεί πλέον καθημερινά και μπορείτε να τον επισκεφθείτε και εσείς και να μάθετε για την ιστορία του.
Τίτλος της έκθεσης; «Το Ισλαχανέ βλέπει την πόλη να καίγεται- μια έκθεση με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης».
Σε αυτήν θα δείτε 47 φωτογραφίες που παραχωρήθηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας, καθώς την εποχή εκείνη υπήρχαν εδώ συμμαχικές δυνάμεις.
Οι περισσότερες αποτυπώνουν την πόλη τις μέρες της πυρκαγιάς, και κάποιες μέχρι και ένα χρόνο μετά το γεγονός αυτό που άλλαξε καθοριστικά την όψη της. Οι λεζάντες είναι στα ελληνικά και στα γαλλικά ως ευχαριστήριο στην Γαλλία για την παραχώρηση του αρχειακού αυτού υλικού.
Σε κάθε φωτογραφία υπάρχει ένας υπομνηματισμός ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να ανατρέξει στον χάρτη που εκτίθεται στο Ισλαχανέ και να δει σε ποιο σημείο της πόλης αντιστοιχεί η κάθε φωτογραφία.
Ταυτόχρονα η έκθεση γίνεται σε συνδιοργάνωση με το Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδος, το οποίο συμμετέχει με εκθέματα. Συγκεκριμένα το Π.Σ. έχει φέρει πυροσβεστικές χειροκίνητες αντλίες, αλλά και μια τροχήλατη αντλία. Αντικρίζοντάς τες μπορεί κανείς να αντιληφθεί τι ίσχυε μέχρι την εποχή που ξέσπασε η πυρκαγιά. Σημειώστε πως τότε δεν υπήρχε πυροσβεστικό σώμα στη Θεσσαλονίκη. Μάλιστα η πυρκαγιά του 1917 συνέβαλε στο να δημιουργηθεί, έστω και αργότερα, συγκεκριμένα το 1930 το Πυροσβεστικό Σώμα. Ταυτόχρονα προβάλλεται το ντοκιμαντέρ «1917 Η μεγάλη Πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης», παραγωγής του 2012, το οποίο είναι μια παραγωγή του Υπουργείου Πολιτισμού σε σενάριο -σκηνοθεσία Ελένης Κατσαμούρη Στούμπου. Σε αυτό υπάρχει και αρχειακό υλικό που ανήκει στους Σέρβους, αλλά και σεφαραδίτικα τραγούδια της εποχής που ακούγονται στον εκθεσιακό χώρο και αναφέρονται στην πυρκαγιά.
Η μόνιμη έκθεση για την ιστορία του κτιρίου
Όμως η περιοδική έκθεση δεν είναι ο μόνος λόγος για να επισκεφθεί κανείς το Ισλαχανέ. Μέσα από τη μόνιμη έκθεση θα μάθετε αρκετά για την ιστορία του κτιρίου.
Για το ποιο χώρο καταλάμβανε αρχικά η Σχολή Τεχνών κι Επαγγελμάτων Χαμιδιέ, ή αλλιώς Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης, ή αλλιώς Πολυτεχνείο Μιδάτ Πασά. Για τα ορφανά 5 έως 13 ετών που φιλοξενούνταν εκεί και μάθαιναν μια τέχνη, ένα επάγγελμα, ώστε να έχουν μια καλύτερη ζωή.
Δεν είναι τυχαίο πως ο Al. Van de Brule, σχολιάζοντας την ίδρυση του Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης γράφει ότι είχε στόχο «να χαρίσει στα ορφανά ένα επάγγελμα που να τους επιτρέπει να κερδίζουν έντιμα τη ζωή τους» και ότι αποτελούσε μέρος μιας σειράς σημαντικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που συνέβησαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Με την απελευθέρωση της πόλης το κτίριο εργαστηρίων της Σχολής Επαγγελμάτων και Τεχνών περιήλθε στην ιδιοκτησία της Κτηματικής Υπηρεσίας του Δημοσίου (Γραφείο Ανταλλαξίμων).
Και από το 1920 και μετά το ακίνητο νοικιάστηκε σε ιδιώτες, για να στεγάσει βιοτεχνικές χρήσεις ανάλογες με τα αρχικά εργαστήρια που υπήρχαν στη Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων.
Ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας αποτελεί και η περίοδος που το κτίριο νοικιάστηκε από την οικογένεια Αξυλιθώτη μέχρι και το 1989 (εκείνη την χρονιά με επιστολή η Νομαρχία - Οικονομική Εφορία Δημοσίων Κτημάτων, ζήτησε από τους εγγονούς του Ευθύμιου Αξυλιθιώτη να εγκαταλείψουν το κτίριο). Στο εργοστάσιο κατασκευάζονταν εξαρτήματα για τα υδραυλικά έργα της πεδιάδας Θεσσαλονίκης (βάνες, αγωγοί, κρουνοί), καθώς και υδροστόμια πυρόσβεσης και πυροσβεστικοί κρουνοί. Επίσης η εταιρεία είχε αναλάβει την κατασκευή στρατιωτικών αμυντικών εγκαταστάσεων.
Πολλά αντικείμενα από εκείνη την εποχή και από την συγκεκριμένη επιχείρηση βρίσκονται σήμερα ανάμεσα στα εκθέματα της μόνιμης συλλογής. Κάδοι χύτευσης όπου διαμορφώνονταν τα μέταλλα σε σωλήνες, γερανογέφυρες, καλούπια και διάφορες μηχανές.
Σημειώστε πως το κεντρικό τριώροφο κτίριο του Ισλαχανέ κατεδαφίστηκε για τη διάνοιξη της οδού Ολυμπιάδος το 1981, έχοντας προηγουμένως υποστεί ζημιές από τον σεισμό του 1978. Το 1992 το νοτιοδυτικό κτίριο του συγκροτήματος, μαζί με τον εξοπλισμό του, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο ως «αξιόλογο δείγμα της νεοελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς με συνεχή λειτουργία από το 1915 έως σήμερα».
Το 2003 παραχωρήθηκε στην 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων η οποία συνέταξε μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του μνημείου ως Πολυχώρου Πολιτισμού. Αποκαταστάθηκε πλήρως μέσα σε τέσσερα χρόνια με χρηματοδότηση του επιχειρησιακού προγράμματος Μακεδονίας - Θράκης (ΕΣΠΑ 2006-2013).
Άνοιξε πέρυσι περιστασιακά για συγκεκριμένες εκδηλώσεις (φεστιβάλ μνημείων Άνω Πόλης, Elephantastico, ενώ φέτος φιλοξένησε και δράσεις των Δημητρίων), όμως με την ευκαιρία της έκθεσης για τα 100 χρόνια από την πυρκαγιά του 1917 που εγκαινιάστηκε στις 10/11/2017, άρχισε να λειτουργεί πλέον κάθε μέρα από Δευτέρα έως Παρασκευή 09.00-14.00 μέχρι το τέλος Δεκέμβρη 2017 (από την ερχόμενη χρονιά ίσως υπάρξουν αλλαγές στο ωράριο). Τις παραπάνω μέρες και ώρες μπορείτε να δείτε τόσο τη μόνιμη, όσο και την περιοδική έκθεση. Σημειώστε πως δεν υπάρχει εισιτήριο.
Σήμερα το Ισλαχανέ (Σχολή Τεχνών κι Επαγγελμάτων Χαμιδιέ) ανήκει στην Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας. Θεωρείται ως πολυχώρος πολιτισμού που θα φιλοξενεί πολιτιστικές δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα.
