Συνέντευξη στη ΛΕΜΟΝΙΑ ΒΑΣΒΑΝΗ
«Ο Μπόρκμαν βάζει την κοινωνία πάνω από την αγάπη και το πληρώνει ακριβά. Ίσως ο Ίψεν θέλει να μας πει, ότι το κοινωνικό όφελος δεν μπορεί να επιτευχθεί, αν θυσιάσουμε την αγάπη στο στενό προσωπικό πλαίσιο. Όποιος αρνείται την αγάπη, τιμωρείται σκληρά· γιατί η αγάπη είναι η δύναμη, που προωθεί την προκοπή του κόσμου και εντέλει τη Ζωή».
Τα παραπάνω μάς είπε ο Κωστής Καπελώνης που σκηνοθετεί την παράσταση «Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν» για τον θίασο ΣΥΝ-ΘΗΚΗ. Η νέα θεατρική παραγωγή της ομάδας θα κάνει την πρεμιέρα της στην πόλη μας την Πέμπτη 25 Ιανουαρίου, στο Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς «Μελίνα Μερκούρη». Με αφορμή αυτό το γεγονός μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη για το έργο, για τον Ίψεν, αλλά και για την σχέση του με το Θέατρο Τέχνης.
-Πείτε μας δυο λόγια για το έργο «Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν».
-Ο Ίψεν γράφει το έργο με την επιστροφή στην πατρίδα του, μετά από 27 χρόνια απουσίας. Είναι το προτελευταίο του έργο και, όπως είναι φυσικό, θίγει πολλά αυτοβιογραφικά θέματα. Στο έργο συναντούμε όλα τα στοιχεία, που κάνουν τον Ίψεν μεγάλο συγγραφέα: σφιχτοδεμένη πλοκή, έξυπνα κλιμακούμενο σασπένς, εξαιρετικοί χαρακτήρες (και όχι μόνο οι πρωταγωνιστές), κοινωνική κριτική, πυκνότητα γεγονότων και χρόνου. Το έργο εκτυλίσσεται μέσα σε μια νύχτα πριν το ξημέρωμα. Μια νύχτα, που ο Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν, θα ολοκληρώσει την 16χρονη τιμωρία του, γιατί τόλμησε να ονειρευτεί πέραν του συνήθους. Γιατί τόλμησε να σχεδιάσει τη σωτηρία χιλιάδων ανθρώπων, αλλά η κοινωνία γύρω του δεν επιτρέπει τέτοια όνειρα. Η κοινωνία θέλει το βόλεμά της και τιμωρεί τους ονειροπαρμένους.
-Δεν είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετείτε Ίψεν για λογαριασμό του Θιάσου ΣΥΝ-ΘΗΚΗ. Τι κάνει τα κείμενά του διαχρονικά; Και τι σας αρέσει στην γραφή του και στους ήρωές του;
-Ναι, είναι το τρίτο έργο που δοκιμάζουμε με τον θίασο, μετά το “Ρόσμερσχολμ” και το “Κουκλόσπιτο”. Αυτό που κάνει, νομίζω, τον Ίψεν διαχρονικό και επίκαιρο είναι η τέλεια μαστοριά του: στο να χτίζει κοινωνικά έργα με τέλεια ψυχογραφημένους ήρωες. Δεν είναι τυχαίο που σημαντικότατοι συγγραφείς του 20ου αιώνα είναι επηρεασμένοι από το έργο του και όλοι οι θεατρικοί συγγραφείς δεν μπορούν να αγνοούν τη τεχνική του επιδεξιότητα στη δημιουργία ενός θεατρικού κειμένου. Όσο περνούν τα χρόνια ανακαλύπτω ότι η επαναφορά σε αυτά τα αρχετυπικά κείμενα έχει πάντα ένα καινούριο ενδιαφέρον, γιατί εντοπίζονται μέσα τους στοιχεία, που έχουν περάσει σε σημαντικούς μετέπειτα συγγραφείς. Έτσι γοητεύομαι από τη συνέχεια, που έχει το θέατρο και από τη δυναμική επιβίωσης των αξιών, παρά τις ενάντιες συνθήκες.
-Υπάρχει κάποιος ήρωας του Ίψεν που να ξεχωρίζετε και αν ναι, γιατί;
-Είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσω έναν, γιατί όλοι οι βασικοί χαρακτήρες των ώριμων έργων του είναι γοητευτικοί ψυχολογικά και ενδιαφέροντες θεατρικά. Θα ξεχώριζα, ως αυτούς που νοιώθω πιο κοντά μου, τον Σόλνες, τον Μπόρκμαν και τον Ρούμπεκ, χαρακτήρες των ώριμων έργων του Ίψεν, γιατί μπορώ να τους καταλάβω καλύτερα, λόγω ηλικίας μάλλον. Αυτό που δεν μου αρέσει σ’ αυτούς είναι ότι στο τέλος του έργου πεθαίνουν. Και από τις γυναίκες, νοιώθω περισσότερο ενδιαφέρουσες την Έντα Γκάμπλερ και την Ρεβέκκα από το Ρόσμερσχομ, γιατί είναι πολυσύνθετες και θεατρικά πολύ γοητευτικές.
-Στον «Ιωάννη Γαβριήλ Μπόρκμαν» ο κεντρικός ήρωας θυσιάζει την αγάπη για το κέρδος και την κοινωνική του ανέλιξη. Παράλληλα πέρα από την φυλάκισή του, βάζει τον εαυτό του σε κατ’ οίκον περιορισμό. Τι είναι αυτό που τον φοβίζει να ζήσει;
-Ο Μπόρκμαν θυσιάζει την αγάπη για το κέρδος, επειδή βάζει στον εαυτό του ένα σημαντικότερο στόχο. Την ευημερία της κοινωνίας, που θα ακολουθούσε, αν πήγαιναν καλά οι επενδύσεις του στα ορυχεία και στη βιομηχανία, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Ο Μπόρκμαν βάζει την κοινωνία πάνω από την αγάπη και το πληρώνει ακριβά. Ίσως ο Ίψεν θέλει να μας πει, ότι το κοινωνικό όφελος δεν μπορεί να επιτευχθεί, αν θυσιάσουμε την αγάπη στο στενό προσωπικό πλαίσιο. Όποιος αρνείται την αγάπη, τιμωρείται σκληρά· γιατί η αγάπη είναι η δύναμη, που προωθεί την προκοπή του κόσμου και εντέλει τη Ζωή. Όταν αυτήν την αλήθεια συνειδητοποιεί ο Μπόρκμαν, ότι δηλαδή έχει προδώσει και καταστρέψει μια μεγάλη αγάπη, η ζωή του πια δεν έχει κανένα νόημα.
-Πού τον οδηγεί αυτή του η συμπεριφορά; Είναι θα λέγαμε η «τιμωρία» που επιβάλει ο ίδιος στον εαυτό του;
-Προφανώς οδηγείται σε μια μοιραία έξοδο. Αυτό που τον βαραίνει περισσότερο είναι η απογοήτευση. Η απογοήτευση από τη συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι του. Ενώ, αυτός ότι έκανε, το έκανε ακριβώς για χάρη αυτής της κοινωνίας, -με το δικό του βεβαίως τρόπο-, η κοινωνία τον υποχρεώνει σε πολύχρονη απομόνωση, που πάντως την θεωρεί προσωρινή. Βέβαια κάνει λάθος, γιατί η απομόνωση αυτή κρατάει οκτώ χρόνια και δεν δείχνει να έχει σύντομα τέλος. Έτσι νομίζω ότι αποφασίζει την ολοκληρωτική απόσυρσή του από τη ζωή, όταν παύει πια να ελπίζει. Βεβαίως οι συγκυρίες, που χτίζει ο Ίψεν γύρω του, υποχρεωτικά τον οδηγούν σ’ αυτό το μοιραίο τέλος.
-Ένα μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής σας πορείας έχει συνδεθεί με το Θέατρο Τέχνης. Φέτος μάλιστα σκηνοθετήσατε και τον «Οίκο Μακ-μπέθ». Πώς ήταν η παράσταση αυτή και πώς νιώθετε που έχετε εργαστεί στο Θέατρο Τέχνης;
-Ναι, είμαι στο Θέατρο Τέχνης από τη Σχολή, το 1978, με μια μικρή διακοπή πέντε χρόνων από το ‘98 ως το 2003. Τα πρώτα χρόνια, κυρίως ως ηθοποιός, αλλά κάνοντας και πολλά άλλα, γιατί έτσι κάναμε τότε στο Θέατρο Τέχνης. Έπειτα κυρίως ως σκηνοθέτης, αλλά και μέλος της διοίκησης του Θεάτρου. Τα τελευταία χρόνια και διευθυντής της Σχολής. Συνήθως σκηνοθετώ ένα έργο το χρόνο στο Θέατρο Τέχνης και ένα δυο άλλα εκτός Θεάτρου Τέχνης, όπως φέτος με το θίασο Συνθήκη, που έχουμε μια πολύχρονη συνεργασία, από το 2007. Ο “ΟΙΚΟΣ ΜΑΚ-ΜΠΕΘ” ήταν μια παραγγελία στον Παναγιώτη Μέντη, να γράψει ένα έργο με βάση τον Μάκβεθ, προσαρμοσμένο σε ένα τριμελή θίασο συγκεκριμένων ηθοποιών. Ο Μέντης έγραψε ένα πολύ ενδιαφέρον έργο για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Το έργο μάλλον προλέγει μια ζοφερή πολιτική πραγματικότητα, που πιθανόν επίκειται, δυστυχώς. Το ανέβασμα της παράστασης στο Θέατρο Τέχνης είναι ακριβώς μέσα στους πάγιους στόχους του θεάτρου, που είναι η ενθάρρυνση της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας και πολλές φορές με παραγγελίες έργων σε σημαντικούς συγγραφείς, όπως έκανε ο Κάρολος Κουν κατ’ επανάληψη στις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70, τότε που επέμενε να αναθεωρήσει τη συγγραφή του ελληνικού έργου. Και βέβαια τα κατάφερε. Το πώς νοιώθω, συνεργαζόμενος με το Θέατρο Τέχνης, είναι ένα πολυσύνθετο συναίσθημα ευθύνης και απόλαυσης, σε μεγάλο βαθμό και τα δύο πάντα.
-Ποιοι οι μελλοντικοί σας στόχοι και ποια τα όνειρά σας;
-Μου αρέσει να λέω ότι δεν έχω θεατρικά όνειρα, γιατί το φέρανε έτσι τα πράγματα και τα όνειρα έρχονταν σχεδόν πάντα πριν προλάβω να τα σχεδιάσω. Να φανταστείτε ότι η πρώτη σκηνή που πάτησα το πόδι μου ήταν το Ηρώδειο το 1971, ως ερασιτέχνης ηθοποιός με το Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου και έπειτα έπαιξα στην Επίδαυρο πρωτοετής μαθητής της Σχολής του Θεάτρου Τέχνης, το 1979. Έτσι, από τότε, η συνεχής εργασία δεν άφηνε περιθώρια να βάζω στόχους. Ήταν σαν να πέταγα τα βέλη και οι στόχοι έρχονταν να τα συναντήσουν. Πάντως στόχος και όνειρο είναι πάντα οι δημιουργικές και αγαπημένες συνεργασίες και δόξα τω θεώ έχω ευτυχήσει ως προς αυτό. Στο μέγιστο βαθμό.
Μετάφραση από τα Νορβηγικά: Ερατώ Τριανταφυλλίδη, Σκηνοθεσία: Κωστής Καπελώνης. Παίζουν: Γιώργος Κροντήρης, Δέσποινα Πόγκα, Μαρία Μακρή, Χρήστος Συριώτης, Φίλια Δενδρινού, Πέτρος Πέτρου, Αγγελική Δέλλα.
Χρήσιμα
Παίζεται: Πέμπτη 25 Παρασκευή 26 και Σάββατο 27 Ιανουαρίου 2018 στις 21.00 στο Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς Μελίνα Μερκούρη (Μεταμορφώσεως 7-9, Καλαμαριά). Είσοδος: 14€, Φοιτητικό, ανέργων, κάτω των 25, άνω των 65: 9€, Ατέλειες ηθοποιών: δωρεάν. Πληροφορίες - Προπώληση εισιτηρίων: 2310 458591, 6957 253415, 6932 177826. Διάρκεια παράστασης: 105' (χωρίς διάλειμμα).
