Συνέντευξη στη ΛΕΜΟΝΙΑ ΒΑΣΒΑΝΗ
Μπορεί εντός συνόρων το όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου να είναι αμφιλεγόμενο και να προκαλεί έντονες συζητήσεις, ιδιαίτερα μετά την κρίση, όμως μια τοποθέτηση που έγινε σε ένα πάνελ στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ για μια νέα βιογραφία για τον Ανδρέα Παπανδρέου έβαλαν την ιδέα στον Χάρη Μυλωνά, που διδάσκει στο George Washington University, να γυρίσει το ντοκιμαντέρ «Αναζητώντας τον Ανδρέα: Πολιτική ηγεσία σε περίοδο κρίσης».
Μαζί με τον σκηνοθέτη Θοδωρή Προδρομίδη και τον Μάγκνους Μπριμ αποφάσισαν να ακολουθήσουν μια διαφορετική προσέγγιση στο πολιτικό αυτό πρόσωπο στην ταινία τους που θα δούμε στο 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
«Δεν αναφερόμαστε αποκλειστικά στη ζωή του Ανδρέα, αλλά στη δράση ενός χαρισματικού ηγέτη και το πρόβλημα της διαδοχής τέτοιου είδους ηγετών», σημείωσε ο κ. Μυλωνάς σε συνέντευξη που μας παραχώρησε λίγο πριν την προβολή του ντοκιμαντέρ του.
Είπε πως «για να καταφέρει η Ελλάδα να βγει από την κρίση, πρέπει καταρχάς να αναμετρηθεί με την κληρονομιά του Ανδρέα». «Οι ευθύνες του Ανδρέα για την κρίση που περνάμε τα τελευταία χρόνια είναι πιο έμμεσες απ’ ότι αρχικά φανταζόμουν», σχολίασε. Πρόσθεσε πως το ντοκιμαντέρ του ούτε εξυμνεί, ούτε καταδικάζει τον Ανδρέα. «Δεν αρκεί να δαιμονοποιηθεί ένας άνθρωπος για να εξηγήσουμε το σημερινό πρόβλημα της Ελλάδας», τόνισε και είπε πως στην Ελλάδα διαρκώς ασχολούμαστε με το «έλλειμμα ηγεσίας» ενώ έχουμε κυρίως «έλλειμμα εφαρμογής νόμων και λειτουργίας των θεσμών».
Ο Χάρης Μυλωνάς
-Γιατί αποφασίσατε να κάνετε σήμερα ένα ντοκιμαντέρ για τον Ανδρέα Παπανδρέου; Και τι θέλετε να πείτε μέσα από αυτό στους θεατές;
-Αφορμή υπήρξε μια καινούρια βιογραφία για τον Ανδρέα Παπανδρέου από τον Σπύρο Δραΐνα που διάβασα το 2012. Τότε είχα συμμετάσχει σε ένα πάνελ του Woodrow Wilson International Center for Scholars μαζί με τον συγγραφέα. Το κοινό ήταν σχετικά μικρό αλλά πολύ ζωντανό. Θυμάμαι έναν κύριο από την Αλγερία που σήκωσε το χέρι του προς το τέλος απλά για να μας πει ότι όταν ήταν φοιτητής είχε ακούσει τον Ανδρέα σε μια ομιλία και ότι δεν θα ξεχάσει ποτέ αυτή τη στιγμή στη ζωή του. Αυτό μου εντυπώθηκε. Ένας άνθρωπος που δεν είχε σχέση με την Ελλάδα είχε τέτοιο ενδιαφέρον για τον Ανδρέα δεκαετίες μετά από αυτό το περιστατικό.
Εκείνη την περίοδο η Ελλάδα κυριολεκτικά φλέγονταν και οι ευθύνες του Ανδρέα για την κατάσταση που βρισκόταν η χώρα ήταν συχνό θέμα συζήτησης. Διαβάζοντας την βιογραφία για τον Ανδρέα την ίδια ώρα που οι συμπατριώτες μου είχαν χάσει την εμπιστοσύνη τους σε πολιτικές ηγεσίες, κόμματα, και μερικοί ακόμη και στο δημοκρατικό πολίτευμα, βρήκα την αντίθεση μεταξύ της αίγλης του Ανδρέα και της απαξίωσης της πολιτικής στα χρόνια της κρίσης «προκλητική».
Είχα ήδη αρχίσει να γράφω άρθρα σχετικά με την πολιτική και οικονομική κρίση στην Ελλάδα, αλλά η απήχηση του γραπτού λόγου στις μέρες μας είναι περιορισμένη, και δεν ένιωθα ότι είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα στη συνείδηση των συμπατριωτών μας. Χρειαζόταν κάτι άλλο. Η δύναμη της εικόνας. Έτσι όταν γύρισα στην Ελλάδα για τις γιορτές πρότεινα στον φίλο μου Μάγκνους Μπριμ, ο οποίος είχε ιδρύσει πρόσφατα μία εταιρεία παραγωγής στην Αθήνα, την ιδέα ενός ντοκιμαντέρ για τον Ανδρέα. Ο Σπύρος Δραΐνας δέχτηκε να μας βοηθήσει. Για κάποιον καιρό προσπάθησα να επικοινωνήσω τα μηνύματα που ήθελα με ένα βιογραφικό ντοκιμαντέρ για τον Ανδρέα. Λίγο αργότερα απευθύνθηκα στον Θοδωρή Προδρομίδη, ταλαντούχο σκηνοθέτη και καλό φίλο, και μαζί με τον Σπύρο και τον Μάγκνους ξεκινήσαμε την «αναζήτηση» για μια διαφορετική προσέγγιση.
-Τι προέκυψε από την έρευνά σας; Ποια νέα στοιχεία ήρθαν στο «φως»;
-Η ταινία δεν αναφέρεται αποκλειστικά στη ζωή του Ανδρέα, αλλά στη δράση ενός χαρισματικού ηγέτη και το πρόβλημα της διαδοχής τέτοιου είδους ηγετών. Χαρισματικός ηγέτης δεν σημαίνει απαραίτητα και καλός για τον τόπο. Στην Ελλάδα συχνά συγχέουμε τον όρο ‘χαρισματικός ηγέτης’ με τη καθημερινή σημασία της φράσης ‘χαρισματικός άνθρωπος,’ αλλά στην πολιτική επιστήμη ο όρος είναι αξιολογικά ουδέτερος. Το γεγονός ότι 22 χρόνια μετά τον θάνατό του Ανδρέα εξακολουθούμε να παθιαζόμαστε τόσο κάθε φορά που αναφέρεται το όνομα του, κάτι σημαίνει για την αδυναμία της ελληνικής κοινωνίας να αναμετρηθεί με την κληρονομιά του. Μέσα από την αφήγηση δίνεται η δυνατότητα στον θεατή να κάνει μια ενδοσκόπηση, ίσως και μια αυτοκριτική νομίζω. Με την έννοια ότι έχει τον χρόνο και την αφορμή να αναρωτηθεί: «Γιατί εθίζομαι με τέτοιες προσωπικότητες; Ποιες ψυχολογικές ανάγκες μου καλύπτουν;». Καλό είναι να αρχίσουμε από την κατανόηση της ιστορίας μας και να προσπαθήσουμε να χτίσουμε θεσμούς κι όχι προσωποκεντρικούς μηχανισμούς.
-Τελικά ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας μεταρρυθμιστής με σοσιαλιστικά ιδεώδη ή ένας δημαγωγός και λαϊκιστής;
-Εξαρτάται ποιον θα ρωτήσεις; Ο Αντρέας έχει πολώσει την ελληνική κοινωνία και η περίοδος του δημοψηφίσματος του 2015 μου θύμισε τις παιδικές μου εμπειρίες από το 1985. Επιστημονικά μιλώντας, με απασχολεί η ανάπτυξη των διαιρετικών τομών στην ελληνική κοινωνία αλλά και οι ανακατατάξεις στο πολιτικό σκηνικό. Οι ευθύνες του Ανδρέα για την κρίση που περνάμε τα τελευταία χρόνια είναι πιο έμμεσες απ’ ότι αρχικά φανταζόμουν. Έχω πλέον καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για να καταφέρει η Ελλάδα να βγει από την κρίση, πρέπει καταρχάς να αναμετρηθεί με την κληρονομιά του Ανδρέα.
-Πώς βοηθά η χρονική απόσταση ώστε να δούμε πιο ρεαλιστικά την Ιστορία της χώρας, αλλά και να αντιληφθούμε τις αλληλεπιδράσεις με το τι συνέβαινε στις άλλες χώρες;
-Η ουδετερότητα είναι ζητούμενο στην εποχή μας. Ο κόσμος είναι γενικά καχύποπτος, δύσπιστος, με όποιον δηλώνει ουδέτερος. Δεν ξεκίνησα με πρόθεση ούτε την εξύμνηση, ούτε την καταδίκη του Ανδρέα. Άλλωστε δεν νομίζω ότι είναι αυτός ο ρόλος ενός ντοκιμαντέρ. Όσο προχωρούσε το πρότζεκτ συνειδητοποίησα ότι πολλοί από τους ανθρώπους γύρω μου είχαν απόλυτη και αποκρυσταλλωμένη θέση είτε υπέρ είτε κατά. Νομίζω πάντως ότι η απόσταση από τα πράγματα, που μου δίνει το γεγονός ότι ζω και εργάζομαι 17 χρόνια στις ΗΠΑ, βοήθησε. Δεν αρκεί άλλωστε να δαιμονοποιηθεί ένας άνθρωπος για να εξηγήσουμε το σημερινό πρόβλημα της Ελλάδας. Έχουν περάσει 22 χρόνια από τον θάνατό του και έξι διαφορετικοί Πρωθυπουργοί. Ας μελετήσουμε την ιστορίας μας, ας εφαρμόσουμε τους νόμους, ας προσπαθήσουμε να χτίσουμε δημοκρατικούς κρατικούς, κοινωνικούς, και κομματικούς θεσμούς.
-Πόσο επηρέασε την νοοτροπία των Ελλήνων ο Ανδρέας Παπανδρέου; Και τι άφησε στην πολιτική η θητεία του;
-Όπως είδαμε στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ, αλλά ως ένα βαθμό και στη Νέα Δημοκρατία, μετά την απομάκρυνση των χαρισματικών ιδρυτών τους από την ηγεσία του κόμματος, οι διάδοχοί τους αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα και εσωκομματικές έριδες. Το θέμα της δημοκρατικής διακυβέρνησης εν μέσω της οικονομικής παγκοσμιοποίησης αναφέρεται στη δυσκολία που αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Ελλάδα στην προσπάθεια άσκησης μιας ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής. Αυτή η αδυναμία γίνεται όλο και πιο έκδηλη στις μέρες μας και ως ένα βαθμό, συνειδητά ή ασυνείδητα, πολλοί αναζητούν έναν ηγέτη που θα τους «λυτρώσει» ή που θα ανακτήσει αυτήν την χαμένη κυριαρχία. Είναι σαφές ότι ηγέτες όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου έχουν εθίσει την κοινωνία σε κόμματα προσωποκεντρικά, χωρίς κουλτούρα εσωκομματικής δημοκρατίας. O Ανδρέας Παπανδρέου πιο συγκεκριμένα αψηφούσε του θεσμούς του κράτους και καλλιέργησε μια μη-παραγωγική σχέση κράτους-κοινωνίας. Πάντως, την ίδια ώρα που πολλοί Έλληνες απορρίπτουν συλλήβδην τα «40 χρόνια της μεταπολίτευσης», συνηθίζουν επίσης να λένε «αυτός/ή ο/η πολιτικός είναι λίγος/η» ή «δεν τραβάει». Δηλαδή η νοοτροπία του ηγέτη/σωτήρα καλά κρατεί. Έτσι διαρκώς ασχολούμαστε με το «έλλειμμα ηγεσίας,» ενώ στην Ελλάδα έχουμε κυρίως έλλειμμα εφαρμογής νόμων και λειτουργίας των θεσμών.
Συντελεστές
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Χάρης Μυλωνάς, Σκηνοθεσία: Χάρης Μυλωνάς, Θοδωρής Προδρομίδης, Παραγωγή: Νικολίνα Αγγέλου, Μάγκνους Μπριμ, Λάμπρος Παπαδέας, Εταιρεία Παραγωγής: Schadenfreude Films, Εταιρεία Post Production: dotmov, Διεύθυνση Φωτογραφίας: Φάνης Καραγιώργος, Μοντάζ: Δημήτρης Τζίκας, Επίβλεψη Μοντάζ: Ανδρέας Λουκάκος, Μουσική: Βάνιας Απέργης, Γραφιστικά: Φιλένια Καρτσωνάκη, Υπότιτλοι: Μελένια Γιαννούση, Επεξεργασία εικόνας: Δημήτρης Καρτέρης, Στούντιο Ήχου: Rabbeats Music, Μιξάζ: Στέφανος Δουβίτσας, Κωνσταντίνος Λινοξυλάκης, Ήχος: Νάσος Τσιάλτας, Συνεντεύξεις: Χάρης Μυλωνάς, Σπύρος Δραΐνας, Έρευνα: Χάρης Μυλωνάς, Σπύρος Δραΐνας, Νικολίνα Αγγέλου, Associate Producers: Σοφία Μυλωνά, Leonidas Vagias, Theodore & Frances Vagias, Mason Harriman Group, Inc., Θεοδώρα Φραγκάκη © Μια παραγωγή της Hellenic Heritage Documentary Association
Ο Χάρης Μυλωνάς είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο George Washington University.
Προβολές στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Αίθουσα Φρίντα Λιάππα, Αποθήκη Δ, Λιμάνι Τετάρτη 7/3/2018.ώρα 18:00 και Πέμπτη 8/3/2018, 15:30.
