Μεγάλη Παρασκευή σήμερα, κορύφωση του Θείου δράματος κι εμείς είμαστε εδώ για να αποτίσουμε κινηματογραφικό φόρο τιμής στο Πάσχα. Μια γιορτή που απασχόλησε ουκ ολίγες φορές τους σκηνοθέτες, με τρόπο πιο συμβολικό και παραβολικό σε σύγκριση με τη γιορτή των Χριστουγέννων. Εννοείται πως πολλές θρυλικές παραγωγές του παρελθόντος κινούνται στα μονοπάτια ενός γνώριμου πομπώδους ύφους και μίας μεγαλοπρεπούς απεικόνισης του επίσημου και by the book θρησκευτικού σκέλους της γιορτής.
Μεταξύ αυτών των ταινιών, οι σπουδαιότερες που θα μπορούσαμε να σταχυολογήσουμε είναι οι εξής τέσσερις: α) το φτιαγμένο με όλους τους σωστούς όρους του καλού γλυκανάλατου μελοδράματος Ο χιτών (1953), β) το σαρωτικό στα βραβεία Όσκαρ Μπεν Χουρ με τον Τσάρλτον Χέστον (1959), γ) το αρτιότατο ως επικό θρησκευτικό έπος Ο βασιλεύς των βασιλέων (1961) και δ) το βασισμένο τα μάλα στην ερμηνεία του Άντονι Κουίν Βαραββάς (1961). Το σινεμά πάντως, καθώς περνούσαν τα χρόνια, φάνηκε να γοητεύεται περισσότερο από τους συμβολισμούς του αγώνα, της κάθαρσης, της πίστης, της συντριβής, της λύτρωσης και της αμαρτίας, παρά από την τυποποιημένη εκδοχή της ιστορίας του Ιησού. Εν είδει Μεγάλης Κινηματογραφικής Εβδομάδος, ακολουθούν 7 ταινίες γεμάτες αλληγορίες και νοήματα.
Calvary (2014), του Τζον Μάικλ ΜακΝτόνα
Ο πιο κουλ παπάς που έχετε ποτέ δει στο σινεμά καλείται να ανέβει ένα δικό του προσωπικό Γολγοθά. Μία εβδομάδα των Παθών, στην οποία θα κουβαλήσει κρίματα κι αμαρτίες που δεν του αντιστοιχούν. Ένα δοκίμιο πίστης, θυσίας, αμαρτίας, συγχώρεσης κι ενοχής, με τον Μπρένταν Γκλίσον να αγγίζει την ερμηνευτική θέωση. Καθηλωτικό, μυστηριακό, σκοτεινό, ένα κλείσιμο του ματιού στη διαχρονική ανθρώπινη ανάγκη αναζήτησης νοήματος και ανακουφιστικών εξηγήσεων.
Ο μυστικός δείπνος (1976), του Τόμας Γκουτιέρες Αλέα
Βρισκόμαστε σε μία φυτεία ζαχαροκάλαμου στην Κούβα, στα τέλη του 18ου αιώνα, στη Μεγάλη Εβδομάδα. Ο ιδιοκτήτης της φυτείας διατάσσει τον επιστάτη να επιλέξει τυχαία 12 δούλους που θα καθίσουν πλάι του, σε ένα ιδιότυπο Μυστικό Δείπνο. Θέλει να τους μυήσει στις αρετές της πιστής υποταγής και της αποδοχής των πραγμάτων. Η αργία όμως τους υποσχέθηκε για τη Μεγάλη Παρασκευή δεν θα τηρηθεί. Και η εξέγερση των μονίμως εσταυρωμένων σιγοβράζει. Μία πολιτική παραβολή δοσμένη με θρησκευτικούς όρους, ένα ακατέργαστο διαμαντάκι.
Ο τελευταίος πειρασμός (1988), του Μάρτιν Σκορσέζε
Όχι, δεν είναι η καλύτερη ταινία του Μάρτι, αν και αποτελεί ένα προσωπικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών του σκηνοθέτη με την καθολική ανατροφή του. Μία ταινία που θεωρήθηκε βλάσφημη σε παγκόσμια κλίμακα και φυσικά και στα μέρη μας, όπου ορδές θρησκόληπτων είχαν εισβάλει σε κινηματογράφους όπου προβαλλόταν. Ο Νίκος Καζαντζάκης (το μυθιστόρημα του οποίου Ο Χριστός ξανασταυρώνεται αποτελεί την πρώτη ύλη της ταινίας) το γνώριζε πολύ καλά: μονάχα αμαρτάνοντας, αγιάζεις.
Godspell (1973), του Ντέιβιντ Γκριν
Το 1973 ήταν αναμφίβολα μία πολύ ιδιαίτερη χρονιά για το sub-genre των Jesus movies, καθώς πέρα από το πασίγνωστο Jesus Christ Supestar γυρίστηκε κι άλλο μιούζικαλ με θέμα τη ζωή του Ιησού. Το εμφανώς λιγότερο προβεβλημένο Godspell εκτυλίσσεται στη Νέα Υόρκη, επικεντρώνεται περισσότερο στα κηρύγματα και όχι στη φιγούρα του Ιησού (τα οποία και συνδέει με την κουλτούρα απελευθέρωσης της εποχής) και δεν διστάζει να απεικονίσει τον Μεσσία ως κλόουν σε τσίρκο.
Ενώπιον θεών και ανθρώπων (2010), του Ξαβιέ Μποβουά
Δεν σχετίζεται ευθέως ούτε με τη Μεγάλη Εβδομάδα ούτε με την περσόνα του Ιησού. Σχετίζεται όμως άμεσα με τις έννοιες του καθήκοντος, της θυσίας, της βασανιστικής αμφιβολίας, του φόβου και του άλματος πίστης που απαιτείται για να ξεπεραστεί. Μία καταπληκτική αντιπαραβολή της εξωτερικής απειλής που κοντοζυγώνει και του εσωτερικού αγώνα για κουράγιο και δύναμη. Ένας φιλοσοφικός και θεολογικός διάλογος μεταξύ του γήινου και του θεϊκού.
Life of Brian (1979), των Monty Python
Οι έξι ιδιοφυΐες ισοπεδώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Κάθε υπόνοια ευσέβειας, τυπολατρίας και δογματισμού. Η ψευδό-ιστορικότητα των μύθων, η εκ των πραγμάτων εξουσιαστική φύση της θρησκείας, η αδήριτη ανθρώπινη ανάγκη για γονάτισμα ενώπιον του δέους και του ανεξήγητου. Εξωφρενικά έξυπνες ατάκες, ασύλληπτα πνευματώδεις διάλογοι, ένα ειρωνικό χιούμορ που σου εξασφαλίζει θέση στον παράδεισο.
Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (1964), του Πιερ Πάολο Παζολίνι
Αν το καλοσκεφτεί κανείς, η αρχική παραδοξότητα υποχωρεί. Ήταν μάλλον αναμενόμενο ότι ένας ευφυέστατος άθεος θα γύριζε την πιο σπαρακτική θρησκευτική ταινία όλων των εποχών. Χωρίς να αλλάξει ή να προσθέσει ούτε μία λέξη σε σχέση με το πρωτότυπο κείμενο και με σκηνικό τα πάμφτωχα χωριά της νότιας Ιταλίας, ο Παζολίνι ορθώνει ανάστημα πάθους κι αισθαντικότητας απέναντι σε όλες τις πομπώδεις ή γλυκανάλατες απεικονίσεις της ιστορίας του Ιησού.
...και φυσικά ως bonus track δεν θα μπορούσε να λείπει η θρυλική τηλεοπτική σειρά που έμπασε το θείο δράμα σε κάθε ελληνικό σπίτι. Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ (1977) του Φράνκο Τζεφιρέλι είναι η μεγαλύτερης κλίμακας θρησκευτική παραγωγή ever για τη μεγάλη, τη μικρή κι οποιουδήποτε μεγέθους οθόνη, με ένα πραγματικά εκπληκτικό καστ. Με τον Ρόμπερτ Πάουελ να υποκαθιστά με το πέρας του χρόνου οποιαδήποτε άλλη απεικόνιση του Ιησού, σε σημείο που να έχω καταλήξει να πιστεύω ότι ήταν όντως ο Ιησούς. Μία σειρά φορτισμένη με παιδικές αναμνήσεις με εργόχειρο βάψιμο αυγών, σοκολατένιους λαγούς, λαμπάδες που λάμπουν σαν πυγολαμπίδες στο σκοτάδι και καπνισμένους σταυρούς σε κατώφλια.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
