Της ΛΕΜΟΝΙΑΣ ΒΑΣΒΑΝΗ
Ήταν μόλις δύο μέρες μετά την 30η Οκτώβρη 1944, μετά δηλαδή την Απελευθέρωση της πόλης μας από τα ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής που στήθηκε στην πλατεία Αγίας Σοφίας ένα μνημείο για να τιμήσει τη μνήμη των νεκρών και να θυμίζει στους ζωντανούς τους αγώνες που δόθηκαν.
Λίγο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας το μνημείο κάηκε, όμως την πρόθεσή τους να φτιάξουν ένα νέο, που να αποτελεί ένα μνημείο της Απελευθέρωσης της πόλης από τα γερμανικά στρατεύματα έχουν εκφράσει ο συλλέκτης –ερευνητής Μάνος Μαλαμίδης και ο 88χρονος τυπογράφος Θεόδωρος Βαλαχάς που που υπήρξε ο μικρότερος σε ηλικία φυλακισμένος στο στρατόπεδο Παύλου Μελά κατά την διάρκεια της κατοχής.
Ο κ. Μαλαμίδης ανέφερε την πρόθεσή του στο πλαίσιο της συνέντευξης τύπου που δόθηκε την περασμένη Δευτέρα για την ανακοίνωση των εορταστικών εκδηλώσεων «Θεσσαλονίκη, η πόλη της Εθνικής Αντίστασης», για την 30η Οκτώβρη.
Ο κ. Μαλαμίδης
Πώς όμως ξεκίνησαν όλα; Ο κ. Μαλαμίδης εξήγησε αποκλειστικά στο «typosthes.gr» σε μια κατ’ ιδίαν συνάντηση που είχαμε στο Ιστορικό Συλλεκτικό Αρχείο Θεσσαλονίκης: «Στις 30 Οκτώβρη του 1944 ο ΕΛΑΣ μπήκε στη Θεσσαλονίκη παραβιάζοντας τη Συμφωνία της Καζέρτας που προέβλεπε ότι όλες οι απελευθερωμένες πόλεις ακολουθούν την διαδικασία αποχώρησης Γερμανών, εισόδου των Εγγλέζων, μη εισόδου των ανταρτικών δυνάμεων Αυτό έγινε στην Αθήνα με άσχημα αποτελέσματα με τα Δεκεμβριανά όμως όχι στην Θεσσαλονίκη. Στη Θεσσαλονίκη η ομάδα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Ευριπίδη Μπακιρτζή και τον Μάρκο Βαφειάδη αποφάσισαν να παραβιάσουν την συμφωνία γιατί είχαν συγκεκριμένες πληροφορίες πως μέσα στην πόλη τα Τάγματα Ασφαλείας άλλαζαν στολή, και εκεί που έγραφε στα διακριτικά τους στο δίκοχό τους “ΕΕΕ” Ελληνικός Εθνικός Στρατός βγάλανε το ένα “Ε” και βάλαν ένα Δ και έγραφαν “ΕΔΕΣ”. Οι πληροφορίες αυτές που φτάνουν οδηγούν στο συμπέρασμα πως αν έμεναν στην πόλη τα Τάγματα Ασφαλείας οι συγκρούσεις θα ήταν αιχμηρές. Θα είχαμε ένα Εμφύλιο στην Θεσσαλονίκη όπως αυτός που έγινε στην Αθήνα. Εδώ δεν ζήσαμε στιγμές όπως στην Αθήνα ακριβώς επειδή η είσοδος του ΕΛΑΣ στην πόλη οδήγησε την απόφαση των Ταγμάτων Ασφαλείας να φύγουν από την πόλη, αφού πρώτα συσκεφτήκαν επί μακρόν. Στις 2/11/1944 οι Θεσσαλονικείς βλέποντας τη λευτερία μετά από τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής, οργάνωσαν στην πλατεία Αγίας Σοφίας ένα συλλαλητήριο, μια γιορτή για την ελευθερία. Εκεί μαζεύτηκαν εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι, ήρθαν από όλες τις περιοχής, Τούμπα, Καλαμαριά, Χαριλάου κ.ά..
Και έγινε επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς μέσα στην Εκκλησία Αγίας Σοφίας που χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Γεννάδιος με την παρουσία του Μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, δηλαδή του Μητροπολίτη των ανταρτών.
Μετά το πέρας της δέησης ο Μητροπολίτης Κοζάνης βγήκε έξω και απευθύνθηκε στο κοινό από μικρόφωνο μπροστά στο Μνημείο της Απελευθέρωσης. Το μνημείο ήταν μια επιβλητική κατασκευή 2,5 -3 μέτρα που έγινε σε δύο μόλις μέρες από γνωστό γλύπτη της εποχής του οποίου το όνομα όμως δεν γνωρίζουμε. Ήταν κατασκευασμένο από ξύλο, γύψο και στούκκο (σημ. πρόκειται για ένα υλικό που χρησιμοποιούν στα τελειώματα των σκεπών στα αγροτικά σπίτια) και είχε στις όψεις του τα εξής: ξιφοφόρο την Ελευθερία η οποία περνά μπροστά από κόκκαλα Ελλήνων γυρνά το κεφάλι της ψηλά και κάνει τον υπόλοιπο κόσμο να ακολουθήσει, στο πλάι του ηρώου υπήρχαν τα ονόματα των ατόμων που κάηκαν από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες, και επάνω υπήρχε ένα αναποδογυρισμένο κράνος, ήταν ουσιαστικά σαν νεκρικός πυρσός. Ήταν ένα σημείο αναφοράς για την εποχή εκείνη που οι ΕΑΜικές αρχές ανέλαβαν να λειτουργήσουν την πόλη, και που δεν υπήρχαν τρόφιμα και κάρβουνο… Κάηκε όμως λίγο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας από εθνικόφρονες της εποχής για να σβήσουν από την συλλογική μνήμη των Θεσσαλονικιών την μεγάλη αυτή μέρα».
Σε ερώτησή μας για το πώς βρέθηκαν τα χρήματα να στηθεί ένα μνημείο την στιγμή που «δεν υπήρχαν τρόφιμα και καύσιμα» ο κ. Μαλαμίδης είπε πως προφανώς έγινε έρανος από συντονιστικό του ΕΑΜ και τις τρεις μετωπικές οργανώσεις του(η ΕΤΑ δηλαδή η επιμελητεία του Αντάρτη,η Εθνική Αλληλεγγύη,ο Ερυθρός Σταυρός της Κατοχής, και το ΕΕΑΜ δηλαδή το Εργατικό ΕΑΜ που υποστήριζε με μαχητικές διαδηλώσεις και απεργίες τα μεροκάματα των εργατών).
Το Μνημείο της Απελευθέρωσης όπως φαίνεται από δημοσίευμα εφημερίδας της 2ας Νοέμβρη 1944. Την φωτογραφία παραχώρησε ο κ. Μαλαμίδης
Όταν ο ίδιος άκουσε πριν λίγα χρόνια την αφήγηση του 88χρονου σήμερα Θεόδωρου Βαλαχά που ήταν ο μικρότερος φυλακισμένος που διασώθηκε από το στρατόπεδο Παύλου Μελά, να λέει πως μετά το κάψιμο του μνημείου πηγαίνοντας να πάρει το συσσίτιο του είδε κάπου γραμμένο ένα σύνθημα που έλεγε “Ορκιζόμαστε το μνημείο της λευτεριάς που το κάψανε οι φασίστες να το αποκαταστήσουμε μαρμάρινο”, και από κάτω “ΕΠΟΝ”, σχηματίστηκε αυτή η εικόνα στο μυαλό του. Αποφάσισαν λοιπόν 72 χρόνια μετά να συντάξουν από κοινού με τον Βαλαχά ένα κείμενο, και να το καταθέσουν στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης που είναι ο αρμόδιος επιστημονικός φορέας, και αυτό το έκανε αποδεκτό.
Το μνημείο του Μανώλη Τσομπανάκη, “Πολίτες» στην θέση του οποίου ζητείται να μπει το νέο Μνημείο της Απελευθέρωσης.
Τι ζητούν; «Να επανατοποθετηθεί στο ίδιο σημείο ένα ανάλογο μνημείο της Απελευθέρωσης πια, γιατί της Εθνικής Αντίστασης υπάρχει ήδη και έχει στηθεί από το δήμο απέναντι από το Δημαρχείο. Το σημείο που θα θέλαμε να τοποθετηθεί θα είναι εκεί που βρίσκεται τώρα το μνημείο του Μανώλη Τσομπανάκη, “Πολίτες”. Και οι «Πολίτες» μετά τη λειτουργία του Μετρό, μπορούν να μετακινηθούν σε κάποιο άλλο σημείο του μεγάλου χώρου που θα προκύψει με την διάνοιξη της Αγίας Σοφίας από την πλ. Μακεδονομάχων ως κάτω από την Λ. Νίκης.
Ως Επιτροπή για την 30η Οκτώβρη μεταξύ των άλλων θεμάτων που θα κινήσουμε θα είναι και αυτό. Θα έχουμε συνεχή λειτουργία καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς. Και μην ξεχνάτε πως για να γίνει το μνημείο πρέπει να προκηρυχτεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, να πάρουμε προσφορές, για να γίνει ένα σημείο στο κέντρο της πόλης που θα ενώνει όλους τους Θεσσαλονικείς ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις γιατί εκείνη την ημέρα απελευθερώθηκαν όλοι οι Θεσσαλονικείς. Ελπίζουμε η παρούσα δημοτική αρχή και το δημοτικό συμβούλιο να μεριμνήσουν ώστε να γίνει πραγματικότητα αυτή η σκέψη μας. Η πόλη δεν ξέρει ότι απελευθερώθηκε στις 30 Οκτώβρη. Και θα είναι ένα μνημείο που θα ενώνει. Η πόλη πρέπει να έχει ενωτικά μηνύματα. Η ιστορική γνώση πρέπει να περάσει στην πραγματικότητα. Εμείς αυτό προσπαθούμε να κάνουμε μέσα από την διαδικτυακή ομάδα μας, να συνδέσουμε το παρελθόν με το παρόν».
