Η μέρα της Ευρέσεως της Αγίας Εικόνας αποτελεί σημαντική ημέρα για την Τήνο. Οι Τήνιοι, στις 30 Γενάρη, πανηγυρίζουν την επέτειο της Ευρέσεως της Εικόνας της Μεγαλόχαρης και ευγνωμονούν την προστάτιδά τους. Το απόγευμα της παραμονής, η Αγία Εικόνα μεταφέρεται με πομπή στον κάτω Ναό της Ζωοδόχου Πηγής και τοποθετείται κοντά στο σημείο που ήταν θαμμένη.
Ακολουθεί Μέγας Εσπερινός με ειδική ακολουθία. Το βράδυ γίνεται ολονυχτία, την οποία παρακολουθεί πλήθος πιστών. Την επόμενη ημέρα τελείται Αρχιερατική λειτουργία, γίνεται κατάθεση στην προτομή του Αρχιεπισκόπου Γαβριήλ και ακολουθεί ειδική εορτή στο Πνευματικό Κέντρο.
Το απόγευμα στις 2 μ.μ. γίνεται περιφορά της Αγίας Εικόνας μέσα σε κουβούκλιο. Το κρατούν οι Επίτροποι του Ναού και με τη σειρά τους όσοι από τους κατοίκους του νησιού και τους επισκέπτες επιθυμούν αυτήν την τιμή.
Η λιτανεία ακολουθεί την ίδια πορεία μέσα στους δρόμους της πόλης που ακολουθήθηκε κατά την πρώτη περιφορά της Αγίας Εικόνας την 2 Φεβρουαρίου 1823.
Στην εξέδρα της προκυμαίας γίνεται δέηση και από το δεξί μέρος της πόλης η πομπή γυρίζει στο Ναό. Πριν τον Εσπερινό γίνεται κατάθεση στεφάνου και δέηση στους τάφους των κτητόρων που θυσιάστηκαν για το Ναό. Το βράδυ οι μαθητές των σχολείων του νησιού, όλων των βαθμίδων, κάνουν λαμπαδηφορία στους στενούς δρόμους του νησιού και στη λεωφόρο του, ψάλλοντας τοπικά τραγούδια «Δεύτε Τήνιοι πολίτες να πανηγυρίσωμε...», «Χαίρε Πάναγνε Μαρία...», μια εμπειρία που μένει αλησμόνητη στους επισκέπτες και τους ντόπιους.
Η ιστορία της γιορτής «φαναράκια», στην Τήνο
Η εύρεση της θαυματουργού εικόνας της Μεγαλόχαρης, γιορτάζεται κάθε χρόνο, με κάθε λαμπρότητα στην Τήνο, στις 30 Ιανουαρίου, ανήμερα της εορτής των τριών Ιεραρχών. Πως όμως προέκυψε αυτή η γιορτή; Ο Τήνιος, εθνολόγος και λαογράφος Αλέκος Κ. Φλωράκης μέσα από το συγγραφικό του έργο αφηγείται την ιστορία της εύρεσης της θαυματουργής εικόνας της Μεγαλόχαρης στην Τήνο, καταγράφοντας με αυτόν τον τρόπο την ιστορικότερη στιγμή του νησιού και των κατοίκων του.
«Ήταν γόνιμες ημέρες• στιγμές που δεν είχε ξαναζήσει κανένας μέχρι τότε τόπος σε όλη την Ελλάδα, εκείνα τα πρώτα μετά το μεγάλο ξεσηκωμό του 1821 χρόνια. Αν και ο αγώνας ήταν άνισος, πολλά ήταν τα σημεία που ενίσχυαν την πίστη των υπόδουλων για ελευθερία και το τρανότερο, η εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας στο χωράφι του Δοξαρά, στις Πόλες της Τήνου.
Στις Πόλες της παλιάς Τήνου, ανάμεσα στα λείψανα αρχαίων εγκατοικήσεων, υπήρχαν και τα ερείπια μιας άγνωστης εκκλησίας, που είχε καταστραφεί από επιδρομείς κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Το όνειρο της μοναχής Πελαγίας από το μοναστήρι της Παναγίας των Αγγέλων στο Κεχροβούνι, όνειρο που επαναλήφθηκε τρεις συνεχόμενες Κυριακές τον Ιούλιο του 1823, υποχρέωσε τους Τηνίους να σκάψουν στο σημείο που υπέδειξε στη μοναχή η Παναγία για να βρουν την εικόνα.
Το σκάψιμο, που είχε αναλάβει κάθε χωριό με την αράδα, ξεκίνησε στις 23 Ιουλίου 1823 και καθώς τελείωνε ο Ιανουάριος του 1824 και δεν είχε βρεθεί η πολυπόθητη εικόνα, η απογοήτευση άρχισε να πλακώνει το νησί.
Εκείνη την εβδομάδα είχαν έρθει Φαλαταδιανοί να σκάψουν και το θαύμα έγινε από την αξίνα του Δημήτρη Βλάση. Αστραπιαία η είδηση έφθασε σε κάθε σημείο του νησιού και αμέσως όλοι οι Τήνιοι παράτησαν κάθε ασχολία και κατευθύνθηκαν στις Πόλες να δουν και να προσκυνήσουν την εικόνα. Επειδή, δε, θα τους προλάβαινε η νύχτα στο δρόμο, όλοι πήραν μαζί τους και από ένα λαδοφάναρο.
Έτσι εκείνη τη νύχτα όλες οι στράτες και τα μονοπάτια του νησιού γέμισαν φώτα, καθώς στη σειρά μέσα στο σκοτάδι -σε τριάντα χιλιάδες υπολογίζονται οι κάτοικοι της Τήνου, μαζί με τους πρόσφυγες από τα ελληνικά νησιά, εκείνα τα χρόνια- κατέβαιναν οι Τήνιοι από τα χωριά και τις εξοχές στη Χώρα, η οποία σημειωτέων είχε εγκαταλειφθεί λόγω επιδημίας.
Το γεγονός της πάμφωτης νύχτας αποτυπώθηκε βαθιά στη μνήμη των Τηνίων και έκτοτε, μαζί με τον εορτασμό της ευρέσεως της εικόνας και τις λαμπρές εκδηλώσεις της εκκλησίας, καθιερώθηκε να εορτάζεται και με λαμπαδηφορία, όπου συμμετέχουν όλοι οι Τήνιοι», εξιστορεί ο Τήνιος, εθνολόγος και λαογράφος Αλέκος Κ. Φλωράκης.
Τι συμβολίζει η γιορτή
Η λαμπαδηφορία γίνεται το απόγευμα της παραμονής της εορτής των Τριών Ιεραρχών, στις 29 Ιανουαρίου, και αποτελεί φόρο τιμής και μνήμης στους προγόνους που έτρεξαν με τα λαδοφάναρά τους να προσκυνήσουν την εικόνα και έκαναν εκείνη τη νύχτα, την πιο φωτεινή νύχτα στην ιστορία της Τήνου. Σ' αυτούς λοιπόν και στη νεολαία της Τήνου είναι αφιερωμένη η νύχτα με τα φαναράκια και τη μουσική από τη Φιλαρμονική.
Νωρίς το απόγευμα της παραμονής, κόσμος πολύς αρχίζει να συγκεντρώνεται στο μεγάλο προαύλιο της εκκλησίας της Μεγαλόχαρης. Όλες οι ηλικίες δίνουν το «παρών» τους κρατώντας στα χέρια τους τα φαναράκια τους, που μπορεί να λέγονται ενετικά, αλλά μπορεί να λέγονται και τηνιακά, αφού αποτελούν το απαραίτητο στοιχείο γι' αυτή τη λαμπαδηφορία των Τηνίων.
Αυτά τα φαναράκια μπορεί να μοιάζουν μεταξύ τους, δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχουν βεβαίως πολλά τυποποιημένα φαναράκια (κάποια απ' αυτά μοιράζουν το Ίδρυμα της Παναγίας και ο δήμος για τους επισκέπτες), όμως σχεδόν καθένας Τήνιος έχει το δικό του φαναράκι και οπωσδήποτε έχει μια ιδιαίτερη σχέση με αυτό.
Υπάρχουν λοιπόν φαναράκια που κοσμούνται με το περίγραμμα της εκκλησίας της Παναγίας, άλλα με τη θρυλική «Έλλη», ενώ δεν λείπουν και κάπως πιο προχωρημένα και μοντέρνα διακοσμητικά μοτίβα.
Όλα είναι βαμμένα με διάφορα χρώματα και κλείνουν με πολύχρωμες διαφανείς μεμβράνες για να μη σβήνει ο αέρας τη φλόγα. Για να μη συμβαίνουν δε απρόοπτα, όλα τα φαναράκια κρεμιούνται από ένα κοντάρι και όπως στέκονται ψηλά σχηματίζουν με τα φώτα τους ένα λαμπερό ποτάμι, που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό όταν πλημμυρίζει τον κεντρικό δρόμο του νησιού.
Ένα ποτάμι γεμάτο φως και ήχους που σιγά σιγά απλώνεται σε όλους τους δρόμους της πόλης, που φωτίζεται και από τα βεγγαλικά που ρίχνουν τα αγκυροβολημένα πλοία στον ουρανό της Τήνου.
Παλιότερα, τα φαναράκια ήταν μια κατασκευή που ήταν στοιχείο άμιλλας μεταξύ των μαθητών και πολλοί είχαν διακριθεί σε αυτή την τέχνη. «Μέρες αξέχαστες. Εγκατέλειπαν» γράφει ο Νικ. Κ. Αλαβάνος, στον «Αστέρα» της Τήνου (15.2.54) «για λίγο τα βιβλία και το έριχναν στο γλέντι. Τύφλα να’ χουν για μας τα βενετσιάνικα φαναράκια. Τα άλλα τα στραβά, τα δίχως συμμετρία, τα ασουλούπωτα, μιλούν στην ψυχή μας. Και τι συναγωνισμός, ποιος θα κάνει το καλλίτερο...».
Η νεολαία της Τήνου, κρατάει τα φαναράκια ψηλά
Σήμερα δεν υπάρχει αυτός ο συναγωνισμός στην κατασκευή, αλλά αν κάποιος βρεθεί αυτό το βράδυ στην Τήνο, θα καταλάβει πως η νεολαία της Τήνου κρατάει με την ίδια ζέση και λαχτάρα τα φαναράκια της ψηλά. Όπως το μεσημέρι, στην παρέλαση που γίνεται κατά τη λιτανεία της εικόνας, την πρώτη θέση έχουν οι μαθητές των σχολείων, έτσι και το βράδυ με τα φαναράκια στους δρόμους της πόλης ζωντανεύουν τις ελπίδες των Τηνίων για τον τόπο τους.
Στη λαμπαδηφορία συμμετέχουν όλοι οι Τήνιοι, το στίγμα της εορτής όμως δίνουν οι νέοι που ψάλλουν κι αυτοί δημοσίως, μαζί με τους τρανότερους, το «Δεύτε Τήνιοι πολίται/ να πανηγυρίσωμεν/ Εύρεσιν της Θεοτόκου/ να υμνήσωμεν» και το «Χαίρε Τήνος τιμημένη/ και δροσόλουστο νησί».
Τα τραγούδια αυτά, που είναι συνυφασμένα με την εύρεση της εικόνας, υπερβαίνουν κατά πολύ το θρησκευτικό τους χαρακτήρα και εγκωμιάζουν αυτό που θα λέγαμε -με λίγο θάρρος- «Τηνίων Πολιτεία». Δεν αναφέρονται βέβαια στο χαμένο έργο του Αριστοτέλη, αλλά στη σημερινή κοινωνία της Τήνου, όπως αυτή δυναμικά εκφράζεται σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Τα φαναράκια της Τήνου είναι ίσως το μοναδικό δρώμενο στη νεοελληνική πραγματικότητα που δεν έχει υποπέσει στην απαξίωση του φολκλόρ και συνεχίζει να επαναλαμβάνεται δημιουργικά από τους Τηνίους για τους Τηνίους.
Λόγω δε της ιδιαίτερης θρησκευτικής φύσης του, δεν μπορεί να εμπορευματοποιηθεί και έτσι μένει μακριά από την τουριστική αγορά που διαμορφώνει τάσεις και προβάλλει προορισμούς. Ένας λόγος πιστεύω ακόμη που παραμένει μακριά από τη μαζικότητα και την αδίστακτη κάμερα, είναι ο χειμώνας και τα απρόοπτα καιρικά φαινόμενα που επιφυλάσσει.
Τα φαναράκια μπορούν να εκληφθούν και ως η κεντρική πηγαία εκδήλωση της κοινωνίας των Τηνίων και δεν έχει καμιά σχέση με τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου, που οπωσδήποτε έχει πανελλαδικό χαρακτήρα, ή του Ευαγγελισμού, που η λαμπρότητά του πηγάζει από άλλα, θρησκευτικά και εθνικά στοιχεία. Μια εκδήλωση που οι Τήνιοι δείχνουν τη δύναμή τους και δίνουν το πρώτο βήμα στη νεολαία τους. Και δικαίως την έχουν βαφτίσει το δικό τους πανηγύρι, το «ντηνιακό» πανηγύρι της Παναγίας.
