Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Περίπου τεσσεράμισι χρόνια έχουν περάσει από τη μέρα όπου το Μονομελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών καταδίκασε σε φυλάκιση 10 μηνών, με τριετή αναστολή, τη διαδικτυακή σατιρική περσόνα του «Γέροντα Παστίτσιου», με αφορμή τα περιπαικτικά ποσταρίσματά του, τα οποία παρέπεμπαν στον Γέροντα Παΐσιο.
Αξίζει, σε αυτό το σημείο, να υπενθυμίσουμε τα αστραπιαία αντανακλαστικά που είχε τότε επιδείξει η Διώξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, η οποία συνέλαβε τον «Γέροντα Παστίτσιο», κατόπιν επερώτησης που είχε καταθέσει ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής Χρήστος Παππάς. Ο Παππάς είχε καλέσει από το βήμα της Βουλής την πολιτική και δικαστική ηγεσία να δράσουν άμεσα, με σκοπό την παραδειγματική τιμωρία ενός χρήστη του διαδικτύου που «υβρίζει και ειρωνεύεται μία ιερή μορφή της Ορθοδοξίας».
Την ανεκδιήγητη, όσον αφορά τις κοινωνιολογικές διαστάσεις που περικλείει ως μία δικαιοπαραγωγική πράξη, αρχική απόφαση ήρθε, ευτυχώς, να ανατρέψει το Τριμελές Πλημμελειοδικείο, το οποίο ενεργοποίησε την ισχύ που του παρέχει το άρθρο του νόμου 4411/2016, που εξαλείφει το αξιόποινο πλημμελημάτων και πταισμάτων που είχαν τελεστεί μέχρι τις 31/3/2016 και απειλούνται με ποινή φυλάκισης μέχρι 2 χρόνια. Κάπως έτσι έφτασε στο τέλος της η μακρόχρονη δικαστική περιπέτεια που ταλαιπώρησε τον Φίλιππο Λοΐζο (ο άνθρωπος πίσω από την περσόνα του Παστίτσιου) και ξεσήκωσε μεγάλο κύμα συμπαράστασης και διαμαρτυριών, ακόμη και από μεγάλης εμβέλειας διεθνείς οργανισμούς προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Αφότου ευχηθούμε σε όλες τις ελληνικές διωκτικές αρχές να προικισθούν με τα ανάλογα ιλιγγιώδη αντανακλαστικά με τα οποία είχε ευλογηθεί, το 2012, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, κι αφότου ανακουφιστούμε για την ευτυχή κατάληξη αυτής της ντροπιαστικής υπόθεσης, ας αναρωτηθούμε λιγάκι για το είδος της κοινωνίας στο οποίο θέλουμε να ζούμε. Αν θέλετε να αναλύσουμε το ζήτημα νομικά, αν αρκεστούμε στο στυγνό γράμμα του νόμου, η δίωξη του Παστίτσιου βρίσκει όντως έρεισμα στον νόμο περί εξύβρισης θρησκευμάτων, η οποία διώκεται αυτεπαγγέλτως, χωρίς την ύπαρξη, δηλαδή, κάποιου συγκεκριμένου θιγόμενου.
Σε περίπτωση που αναφωνήσετε, «ε, μα το λέει ο νόμος», καλό θα ήταν να το ξανασκεφτείτε, διότι ένα τέτοιο επιχείρημα είναι στην καλύτερη απλοϊκό και στη χειρότερη ολίγον βλακώδες. Πρώτα απ’ όλα, γιατί το ζουμί κάθε νόμου δεν έγκειται στην ξύλινη απαγγελία του, αλλά στην ερμηνεία του. Δεύτερον, διότι ο κάθε νόμος δεν είναι μία έννοια στατική, υπεράνω κριτικής και αγκυροβολημένη στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά μία έκφανση της κοινωνίας και των αναγκών της. Επομένως, το νομοθετικό πλαίσιο μίας κοινωνίας οφείλει να είναι μία έννοια δυναμική, παλλόμενη, συνεχώς και αέναα μεταβαλλόμενη, καλούμενη να ανταποκριθεί και να προσαρμοστεί στις εκάστοτε ανάγκες που απορρέουν. Δια νόμου κάποτε απαγορεύονταν οι αμβλώσεις, δια νόμου κάποτε ποινικοποιούταν η μοιχεία, δια νόμου (κάποτε;) περιστέλλονταν οι συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες, δια νόμου συνέβαιναν χίλιες δυο εξόφθαλμες ανομίες.
Το αληθινό πρόβλημα προκύπτει από την ύπαρξη ενός τέτοιου νόμου και, ακόμη περισσότερο, από την καταχρηστική του επίκληση σε περιπτώσεις σαν του Γέροντα Παστίτσιου. Με πρώτο αποτέλεσμα, η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, ένας από τους βασικούς νομικούς και πολιτισμικούς πυλώνες κάθε ουσιαστικά (και όχι τυπικά) ευνομούμενης κοινωνίας να καταπνίγεται στο όνομα μιας γενικόλογης και αναχρονιστικής πρόταξης των πλειοψηφούντων (και υποτιθέμενα) χρηστών ηθών. Εν ολίγοις, μία κολοσσιαία και πανταχόθεν κατοχυρωμένη ελευθερία υποχωρεί ραγδαία έναντι μίας εξ ορισμού μη εξατομικευμένης και αόριστης προσβολης. Η βλασφημία είναι μία έννοια, εκ των πραγμάτων, ενδό-θρησκευτικά αντιμετωπίσιμη και όχι ποινικά κολάσιμη. Ένα ζήτημα, τρόπον τινά, εσωτερικής τάξεως μεταξύ των πιστών και όχι ένα ζήτημα στο οποίο η Πολιτεία καλείται να επέμβει με πυγμή και αμεσότητα.
Το δεύτερο αποτέλεσμα είναι εξίσου λυπηρό και όχι λιγότερο αποκαρδιωτικό. Είναι, πράγματι, απογοητευτική η διαχρονική δυσανεξία του κράτους μας απέναντι στην κριτική, στη σάτιρα, στην αμφιβολία, στην αμφισβήτηση, στην απομυθοποίηση, στον αναστοχασμό. Οι παραπάνω έννοιες δεν είναι εχθροί κάποιας φαντασιακής κοινωνικής συνοχής. Είναι εγγυητές μίας καθόλα επιθυμητής κοινωνικής ελευθερίας.
