Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Έκτακτα μέτρα, λοιπόν, για τον περιορισμό της διασποράς και της εξάπλωσης του κορωνοϊού, τα οποία δεν αποκλείεται να εντατικοποιηθούν ή και να επεκταθούν χρονικά. Μετά το αρχικό μούδιασμα, οι πολίτες μοιάζουν σιγά σιγά να αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα λήψης αυτών των μέτρων, αλλά και να συνειδητοποιούν πως η πειθάρχηση σε κάποιους στοιχειώδεις κανόνες όχι μόνο δεν λειτουργεί ως περιστολή των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά συνηγορεί και στην επίτευξη ενός κοινού σκοπού. Εννοείται θα υπάρξουν εξαιρέσεις, εννοείται πως θα υπάρξουν αντιδραστικές φωνές.
Ας μην λησμονούμε πως ζούμε σε μια χώρα όπου βασιλεύει το ζαμανφού, σε μια χώρα όπου δεσπόζει αταβιστικά μια μηδενική αιτιοκρατική σύνδεση ανάμεσα στις πράξεις του ατόμου και στο ευρύτερο κοινό καλό: εν ολίγοις, σχεδόν ποτέ δεν θεωρούμε ότι οι δικές μας ενέργειες και παραλείψεις επηρεάζουν το ευρύτερο σύνολο. Συν τοις άλλοις, ζούμε σε μία χώρα ψευδαισθησιακών και φαντασιακών αντιστάσεων και επαναστάσεων, όπου κάθε συνήθεια του κοινωνικού γίγνεσθαι μετατρέπεται αυτοστιγμεί σε ιερό καθήκον, το οποίο «δεν θα μας στερήσουν (οι σκοτεινοί κύκλοι), ό,τι και να γίνει». Ας ελπίσουμε ότι τούτη τη φορά δεν θα χρειαστεί να θρηνήσουμε δεκάδες θύματα, προκειμένου οι συγκεκριμένες χαζομάρες να κοπούν μαχαίρι. Το παράδειγμα της Ιταλίας, με τον τετραψήφιο αριθμό νεκρών, τα νοσοκομεία σε κατάσταση red alert και το ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό ένα βήμα μετά (και όχι πριν) την απόλυτη κατάρρευση είναι αρκετά κοντά (μην υποτιμάτε τη δύναμη της γειτνίασης ή, αντιστρόφως, την αποχαύνωση που προκαλεί η στοιχειώδης απόσταση).
Η μάστιγα του κορωνοϊού, που έχει στην κυριολεξία μετατρέψει ολόκληρο τον πλανήτη σε μια κοινότητα, υπό την έννοια ότι απειλεί και απασχολεί όλες τις χώρες της υφηλίου, έχει πυροδοτήσει μια σειρά από διαφορετικές αντιδράσεις και προσεγγίσεις. Οι οποίες, με τη σειρά τους, αποτελούν έκφραση και ενσάρκωση διαφορετικών κοσμοθεωριών σε μια πληθώρα ζητημάτων που άπτονται του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού βίου. Οι διαφορές αυτές εντοπίζονται τόσο στη στάση που υιοθετούν ορισμένα κράτη (βλέπε Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο) όσο και σε επιμέρους περιπτώσεις φορέων με αυξημένη κοινωνική ισχύ, στο εσωτερικό μιας χώρας (βλέπε Εκκλησία της Ελλάδας). Ας εξηγήσουμε, όμως, κάπως αναλυτικότερα τις συγκεκριμένες περιπτώσεις, οι οποίες εντέλει καταλήγουν σε παρόμοιες διακλαδώσεις και απολήξεις.
Για παράδειγμα, η στάση του Ηνωμένου Βασιλείου, και πιο συγκεκριμένα του Μπόρις Τζόνσον, στο ζήτημα του κορωνοϊού δεν είναι ούτε ουρανοκατέβατη ούτε αποτέλεσμα κάποιας ακατάσχετης παρόρμησης. Η φιλοσοφία του «εξαιρετισμού», η οποία διέπει τη βρετανική νοοτροπία ως εμμονικό κατάλοιπο ενός απέθαντου αυτοκρατορισμού, και η οποία εκδηλώθηκε σε όλο της το μεγαλείο με την παλινωδία του Brexit (σε επίπεδο διαδικασιών ακόμη περισσότερο, παρά ως προς την απόφαση αποχώρησης per se), αποδείχτηκε αγιάτρευτη σε σημείο που έφτασε να απειλεί ακόμη και την παγκόσμια υγεία. Για να το θέσουμε απλά, αγγίζει τα όρια της λοβοτομημένου πείσματος η απροθυμία του βρετανικού κράτους να λάβει αυστηρά μέτρα, όπως την αναστολή των αθλητικών διοργανώσεων (αν τυχόν δεν είχε νοσήσει ο προπονητής της Άρσεναλ Μικέλ Αρτέτα, η Premier League θα διεξαγόταν κανονικότατα, με γεμάτες κερκίδες). Σε κοντινά μονοπάτια έχει κινηθεί μέχρι τώρα και η Ολλανδία, όχι ως αποτέλεσμα μιας τυφλής υπακοής σε ένα ακαθόριστο δόγμα «ιδιαιτερότητας», αλλά ως πλήρη συμμόρφωση στην πιο ακραία εκδοχή του “Laissez faire – Laissez passer”. Η Ολλανδία, θέλοντας να διατρανώσει τον στρεβλωμένο της φιλελευθερισμό, που έχει καταντήσει δεκανίκι ενός στείρου τεχνοκρατισμού εδώ και αρκετές δεκαετίες, αρνείται να υποχωρήσει ούτε χιλιοστό από την άτεγκτη θέση του “business as usual”, με την πρωτοφανώς καθυστερημένη και ελλιπή λήψη μέτρων να γίνεται βαθμιαία στόχος εντονότατης κριτικής από πολλές χώρες του πλανήτη.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην όλη ιστορία, όπως υπονοήσαμε και πρωτύτερα, έγκειται στο αξιοπερίεργο σημείο τομής ανάμεσα στον ξεροκέφαλο σωβινισμό, τον στυγνό (νεο)φιλελευθερισμό και τη μεσαιωνική θρησκοληψία. Διότι όταν το ζήτημα μιας πανδημίας αντιμετωπίζεται όχι ως έκτακτη ανάγκη δημοσίου συμφέροντος αλλά ως αμιγώς εξατομικευμένη ευθύνη (ως εκ τούτου μη υποκείμενη σε άνωθεν δεσμευτικές ρυθμίσεις), τότε η προτεσταντική ηθική α λα Μαξ Βέμπερ, η οποία σχεδόν θεολογικοποιεί την ιδιώτευση (Ολλανδία), η σκοταδιστική προσκόλληση σε θρησκευτικές πρακτικές λατρείας, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, και η σχεδόν ρομποτική εμπιστοσύνη στην αυτεξουσιότητα-αυτοσυντήρηση των απρόσωπων εγχώριων οργανισμών (Ηνωμένο Βασίλειο), καταλήγουν το ένα και το αυτό.
Για να το θέσουμε πιο απλά, η αδυναμία του ελληνικού κράτους να σφραγίσει τις εκκλησίες και να μην αρκεστεί στις απλές συστάσεις προς το ιερατείο και τους πιστούς, η ολλανδική μετάθεση ευθύνης στον «πιστό» της κοινωνίας και της παραγωγής, ο οποίος γνωρίζει καλύτερα πώς και πότε να προστατευτεί (ένας αντίστροφος λαϊκισμός επί της ουσίας, ο οποίος αγνοεί επιδεικτικά ότι όποιος νοσήσει αναγκαστικά παίρνει στο λαιμό του και μη νοσούντες) και η παραδοσιακή εγγλέζικη απροθυμία ελέγχου των υποθέσεων του οίκου της, συνενώνονται σε μια κοινή παθογένεια.
Στην αντίθετη κατεύθυνση, έστω και κατόπιν εορτής, πιθανώς και για λόγους μικροπολιτικής σκοπιμότητας, κινήθηκε το διάγγελμα του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, τα λόγια του οποίου έδειχναν να αφουγκράζονται την αναγκαιότητα μιας εξισορρόπησης σε συνθήκες έκτακτες και οριακές. Το κράτος (που οφείλει να μην λειτουργεί ως Λεβιάθαν) και η αγορά (που δεν ποιεί τα πάντα εν σοφία και ούτε διαθέτει την περιλάλητη ικανότητα αυτορύθμισης όταν όλα γύρω της καταρρέουν) οφείλουν να βρουν ένα σημείο συμφωνίας, το οποίο θα αποκρυσταλλώνει την αρμονική συνύπαρξη της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ατομικής ευθύνης, που θα δρουν πλέον ως σύμμαχοι και όχι ως εχθροί. Απομένει, φυσικά, να δούμε πώς θα υλοποιήσει ο Γάλλος πρόεδρος τις εξαγγελίες του και σε κανονιστικό-νομοθετικό επίπεδο: διότι για να λειτουργήσουν όλες οι κεϋνσιανού τύπου ελαφρύνσεις, ορισμένοι απαράβατοι νόμοι, όπως αυτός της προσφοράς και ζήτησης μεταξύ πολλών άλλων, είναι αναγκαίο να αναθεωρηθούν προς μια πιο μετριοπαθή και ήπια κατεύθυνση.
