Του Θωμά Γκοσινή
Θυμάμαι που κάποτε άκουσα μια ιστορία για έναν τόπο πολύ, πολύ μακριά από τον δικό μας, δεν θυμάμαι όμως το πότε και από ποιον, αν και αυτά είναι ερωτήματα δευτερεύουσας σημασίας όταν μιλάμε για ιστορίες. Το Αρχιπέλαγος Κροζέ, κάπου στο Νότιο Ινδικό Ωκεανό, είναι ένα σύμπλεγμα έξι νησιών. Το κλίμα είναι υποανταρκτικό, οι θερμοκρασίες κυμαίνονται από 5 μέχρι 18 βαθμούς Κελσίου όλο το χρόνο και βρέχει κάπου 300 μέρες ετησίως. Είναι, με λίγα λόγια, ένα από αυτά τα μέρη που βλέπεις στο Discovery Channel.
Στα νησιά του Αρχιπελάγους ζουν τέσσερα διαφορετικά είδη πιγκουίνων, μεταξύ των οποίων και οι υπέροχοι Βασιλικοί. Ακόμα, σπάνια πια είδη πουλιών, όπως το Άλμπατρος, θαλάσσιοι ελέφαντες, φώκιες και φάλαινες δολοφόνοι (η γνωστή Όρκα). Πρόκειται, όπως καταλαβαίνει κανείς, για έναν μικρό επί Γης Παράδεισο. Μόνο που το πρόβλημα με τον κάθε τέτοιο Παράδεισο, είναι ότι κάποια στιγμή ο Άνθρωπος αποφασίζει να βάλει το χεράκι του και να παρέμβει στο έργο της Μητέρας Φύσης.
Σε ένα από τα νησιά αυτά, λοιπόν, στα μέσα του 20ου αιώνα, παρατηρήθηκαν κάποια «ελλείμματα» στο Οικοσύστημα.. Οι φωτισμένοι βιολόγοι της εποχής, αποφάσισαν να επέμβουν και να επιτρέψουν την εισαγωγή κάποιων ειδών που δεν υπήρχαν, ώστε να τονώσουν την πανίδα. Έτσι, εισήχθησαν στο νησί πληθυσμοί διάφορων τρωκτικών. Τώρα, κάποιες κακές γλώσσες ίσως να έλεγαν ότι επρόκειτο ουσιαστικά για πειράματα και δεν ήξεραν τι τους γίνεται, αλλά αυτά τα ακούω ως κακεντρέχειες γιατί είμαι από τη φύση μου καλόβολος.
Μόνο που δεν τα υπολόγισαν και πολύ καλά τα πράγματα και, ανεμπόδιστοι από φυσικούς θηρευτές των ειδών τους, οι πληθυσμοί των τρωκτικών αυτών άρχισαν να αυξάνονται δραματικά. Έτσι, αντί να τονωθεί το οικοσύστημα, άρχισε να βγαίνει εντελώς εκτός ισορροπίας και να καταστρέφεται από τα τρωκτικά μεγάλο μέρος της χλωρίδας. Η λύση που προκρίθηκε, ήταν ο βιολογικός έλεγχος του πληθυσμού των τρωκτικών.
Η διαδικασία αυτή δεν είναι μια καινούργια ιστορία. Ήδη από το 300 μ.Χ. οι Κινέζοι εισήγαγαν στα περιβόλια με τα εσπεριδοειδή μυρμήγκια – θηρευτές για να ελέγξουν τις φυλλοφάγες κάμπιες και τα σκαθάρια. Τα έντομα ήταν εξαρχής το απλούστερο πεδίο εφαρμογής του βιολογικού ελέγχου, λόγω της λίγο πολύ αναμενόμενης συμπεριφοράς τους σε ένα δεδομένο περιβάλλον. Όποια όμως κι αν είναι η περίσταση, η διαδικασία μόνο απλή δεν είναι. Κατ’ αρχήν θα πρέπει οι βιολόγοι να ανακαλύψουν τους θηρευτές του επιβλαβούς είδους. Έπειτα να συλλέξουν έναν ικανό αριθμό από αυτούς, αλλά να λάβουν υπόψιν τον αριθμό του είδους που πρέπει να ελεγχθεί, με τέτοιο τρόπο ώστε οι πληθυσμοί να μειωθούν και να ελεγχθούν αλλά να μην αποδεκατιστούν. Ο βασικότερος όμως κίνδυνος στην όλη διαδικασία, σύμφωνα με τους βιολόγους, είναι να ακυρωθεί το όλο εγχείρημα στην περίπτωση που, λόγω λανθασμένων ή πρόχειρων εκτιμήσεων της κατάστασης το είδος – θηρευτής που εισάγεται για να εξισορροπήσει το οικοσύστημα φτάσει στο σημείο να μετατραπεί σε επιβλαβές είδος.
Έχω πλήρη επίγνωση του ότι σας έχω ζαλίσει με όλα αυτά, αλλά μείνετε λίγο ακόμα μαζί μου, υπομονή και θα τη βρούμε την άκρη. Πίσω στο νησί της ιστορίας μας, λοιπόν, οι Αρχές έκαναν μια πρόχειρη σύσκεψη και σκέφτηκαν το προφανές: τι καλύτερο να απαλλάξει το νησί από τα τρωκτικά από τις γάτες; Έτσι, αποφάσισαν να εισάγουν χιλιάδες γάτες, που μέχρι τότε δεν υπήρχαν στο νησί, και να τις αφήσουν ελεύθερες να επιτελέσουν το θεάρεστο έργο τους. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα γατιά έκαναν τη δουλειά τους. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες, οι πληθυσμοί των τρωκτικών είχαν μειωθεί αισθητά και το οικοσύστημα έδειχνε να ισορροπεί.
Το κακό με όλα αυτά τα project, είναι ότι δεν είναι κινηματογραφικές ταινίες. Σε μια ταινία, μόλις το πρόβλημα λυνόταν θα βλέπαμε τα αστραφτερά χαμόγελα και τη χαρά για τη νίκη των «καλών», και αμέσως μετά θα έπεφταν οι τίτλοι τέλους. Στη ζωή όμως, αντίθετα από την οθόνη, τίτλοι τέλους δεν υπάρχουν. Τόσο οι άνθρωποι όσο και το οικοσύστημα συνέχισαν να ζουν και να αναπτύσσονται και μετά την περιφανή νίκη των γατιών. Και συνέβη το αυτονόητο : ο ήδη μεγάλος πληθυσμός από γάτες που εισήχθησαν στο νησί άρχισε να αυξάνεται με τρομακτικούς ρυθμούς. Μόνο που, έχοντας εξολοθρεύσει το μεγαλύτερο μέρος των τρωκτικών, δεν υπήρχε πια θήραμα για τον θηρευτή. Τότε, ας πούμε πως οι γάτες βγήκαν εκτός ελέγχου. Πεινασμένες και ξεκάθαρα ισχυρότερες από τα άλλα είδη του νησιού άρχισαν να επιτίθενται λίγο πολύ σε ο, τιδήποτε : πουλιά, μικρότερα ζώα, ερπετά. Λόγω του κακού υπολογισμού, λοιπόν, οι γάτες που μπήκαν στην εξίσωση για να λύσουν το πρόβλημα έγιναν τελικά μέρος του. Για το κερασάκι στην τούρτα, σημειώθηκαν ακόμα και περιστατικά επίθεσης από γάτες σε μικρά παιδιά, μέχρι οι Αρχές να το πάρουν απόφαση και να βγουν σαφάρι εναντίον τους.
Είναι φορές που εμείς που αρεσκόμαστε στις ιστορίες, επιλέγουμε εκείνες που είναι απλά συναρπαστικές και ενδιαφέρουσες. Και άλλες φορές, κάποιες που μπορούν να μας διδάξουν ώστε να αποφεύγουμε τα λάθη των άλλων. Η παραπάνω προφανώς και δεν είναι μια συναρπαστική ιστορία. Τα οικοσυστήματα και οι κοινωνίες των ανθρώπων, εξάλλου, ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους. Έτσι, θα μπορούσε κανείς να αντιπαραβάλει τα λάθη των ανθρώπων του νησιού της ιστορίας μας με εκείνα των σημερινών κατοίκων μιας χώρας, ας πούμε της δικιάς μας. Όταν εισάγεται στην κοινωνία ένας πληθυσμός ανθρώπων άλλης χώρας, σε ένα μέρος της είναι αναμενόμενη η πεποίθηση μερίδας των κατοίκων ότι ο πληθυσμός αυτός ευθύνεται για πολλά από τα δεινά που αρχίζουν να πλήττουν την κοινωνία αυτή. Έτσι έχουν μάθει, έτσι «σκέφτονται». Τότε, ως πολιτικά όντα, επιλέγουν να δώσουν φωνή και δύναμη σε θηρευτές αυτών των πληθυσμών, με την ψευδαίσθηση ότι, αφού κάνουν τη δουλειά που θα τους ανατεθεί θα αποσυρθούν.
Όμως αυτό δεν είναι γνώρισμα ενός θηρευτή. Και όταν τελειώσει με το «επιβλαβές», σύμφωνα με τα δικά του κριτήρια, είδος, που κλήθηκε να αποδεκατίσει, θα συνεχίσει να δρα ψάχνοντας νέα θηράματα. Αυτή είναι η φύση του. Και είναι θέμα χρόνου να στραφεί εναντίον της ίδιας της κοινωνίας και να δαγκώσει το χέρι που του έδωσε δύναμη. Η αυταπάτη ότι μπορείς να ελέγξεις το θηρευτή θα αποβεί μοιραία. Αυτό που μπορείς να κάνεις, είναι να ζυγίσεις σωστά την κατάσταση και να τον απομονώσεις, αφαιρώντας τη δύναμη που λανθασμένα του χάρισες και θωρακίζοντας την κοινωνία σου. Ή αυτό, ή θα συνηθίσεις να ζεις με το φόβο, περιμένοντας τη μέρα που τα νύχια της πεινασμένης γάτας θα στραφούν και στο δικό σου, μικρό ή μεγάλο παιδί.
