Του ΘΩΜΑ ΓΚΟΣΙΝΗ
Φαγωθήκατε πια με τον Καβάφη. Δυο μέρες βλέπω μοντάζ (διασκεδαστικότατα τα περισσότερα, να λέμε και του στραβού το δίκιο) και διαβάζω διαμαρτυρίες. Ότι σέρνεται ο λόγος του Αλεξανδρινού στα λεωφορεία και τα μετρό. Ότι σκόρπια λόγια αποκομμένα μοιάζουν ποίηση μικρή, καθημερινή, ταπεινή. Λες και η πραγματική ποίηση δεν είναι τέτοια, ανήκει σε κάποια δύστροπη ελίτ. Ότι έγινε αντικείμενο χλευασμού, ή ότι παρουσιάζεται εκτός κειμένου και παίρνει άλλη ερμηνεία από εκείνη που είχε, «μοντάρεται», όπως αυτό το «Ειν’ επικίνδυνον πράγμα η βία» που βγάζει μάτι. Ψυχραιμία.
Κατ’ αρχάς, για τους όποιους μη γνωρίζοντες, όλα ξεκίνησαν από την πρωτοβουλία του Αρχείου Καβάφη, που έχει πια περιέλθει στο Ίδρυμα Ωνάση, με αφορμή τα 150 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Στίχοι του Καβάφη ταξιδεύουν στην Αθήνα, πάνω στα Μέσα Μεταφοράς και σε στάσεις λεωφορείων, τρόλεϊ, τραμ και μετρό. «Δεν έχω σήμερα κεφάλι για δουλειά», «Ξένος εγώ ξένος πολύ», «Επέστρεφε συχνά και παίρνε με, αγαπημένη αίσθησις», «Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός» «Όπως μπορείς πια δούλεψε, μυαλό» «Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή» και άλλα. Σκοπός της κίνησης είναι να γνωριστεί το κοινό της Αθήνας με το μεγάλο ποιητή, να νιώσει οικεία και να προσεγγίσει το έργο του, έργο που μοιάζει σε πολλές στιγμές σατανικά επίκαιρο, όπως συμβαίνει συνήθως με την τέχνη. Αντικατοπτρίζει περισσότερες από μία εποχές, γιατί απεικονίζει πρώτα από όλα την ίδια την ανθρώπινη φύση.
Το μόνο που έχει βάση και θέλει λίγο κράξιμο είναι η παραποίηση των νοημάτων, μέσω της απομόνωσης στίχων όπως εκείνος που προαναφέρθηκε από το «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία,200 π.Χ.». Δε γίνεται να βάζεις ένα κομμάτι ποιήματος που ο φαίνεται πως αναφέρεται στη βία, όταν δίπλα στους προηγούμενους στίχους είναι ξεκάθαρο ότι μιλά για την καταλληλότητα των καιρών και το ορθόν της συγκυρίας. Επικίνδυνη είναι η βιασύνη, λέει ο στίχος, κι ας περιορίζεται στα τρία πρώτα γράμματα. Τώρα, εμείς, είναι η εποχή τέτοια που η βία μας νοιάζει. Η βιασύνη είναι σίγουρη και αναπόφευκτη. Αυτό όμως δεν νομιμοποιεί κανέναν να παρουσιάζει στο κοινό, που ενδεχομένως δεν έχει μεγάλη επαφή με το έργο του ποιητή, στίχους «χρωματισμένους» διαφορετικά, κατά το δοκούν. Βάζουμε λόγια στον Καβάφη, ακόμα και χρησιμοποιώντας τα δικά του. Ένα κομμάτι, όμως, αυτών. Αλλά αυτό το πταίσμα από μόνο του δεν είναι αρκετό να καταδικάσει ολόκληρη την πρωτοβουλία. Ατόπημα σημαντικό, ναι, αλλά μέχρι εκεί.
Και μετά ήρθαν τα social media. Ο χαβαλές που έγινε στο Facebook ήταν άμεσος και, λίγο πολύ, αναμενόμενος. Μονταρισμένες εικόνες λεωφορείων όχι πια με τα λόγια του Καβάφη, αλλά με εκείνα του Αντύπα, της Άντζελας Δημητρίου, της Αλίκης Βουγιουκλάκη ή του Άδωνι Γεωργιάδη. Εδώ να σημειώσω ότι το «Τι εννοείς Βίρνα; Μίλα ξεκάθαρα! – Γιάγκος Δράκος» με λύγισε. Και δώσ’ του μετά κράξιμο.
«Διασύρεται ο Καβάφης», διάβασα κάπου. «Δε φτάνει που διαβάζουμε στα τελευταία στενά της πόλης τους στίχους του ποιητή, τώρα εμπλέκεται και σε μια ολόκληρη φάρσα», λένε κάποιοι. Γιατί όμως να πιστεύει κανείς ότι διασύρεται ο Καβάφης έτσι; Αυτή είναι η εποχή, αυτά τα ήθη. Είναι αθώο όμως και διασκεδαστικό το χιούμορ, σχεδόν αναζωογονητικό θα έλεγε κανείς. Έχουμε ανάγκη το γέλιο, κι ας ακροβατεί καμιά φορά με τη χυδαιότητα. Πολύ περισσότερο όταν, ας είμαστε σοβαροί, δεν σατιρίζει κανείς τον ίδιο τον Καβάφη. Και επιτέλους, όλα αυτά τα ηθικά στοιχεία που υπερασπίζονται τον ποιητή, το μόνο σίγουρο είναι ότι αν ζούσε σήμερα δεν θα ήταν και οι καλύτεροί του φίλοι. Πιθανότατα θα τον έκαναν στην άκρη, γιατί με τα δικά τους τα κριτήρια τον Καβάφη «αμέμπτου ηθικής» δεν τον λες… Άσε που δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι και ο ίδιος δεν θα το διασκέδαζε όλο αυτό.
Αν το ίδιο γινόταν στα λεωφορεία του Λονδίνου με στίχους του Σαίξπηρ, ακόμα θα το λέγαμε πόσο μπροστά είναι οι Ευρωπαίοι, ενώ εμείς εδώ μέχρι και τα Πανεπιστήμια τα έχουμε κλειστά. Δεν τον πιάνεις πουθενά τον Έλληνα, μόνο που ήρθε ο καιρός να μη σε νοιάζει και τόσο. Φτάνει με την γκρίνια. Και γιατί όχι στα λεωφορεία και στα τραμ; Γιατί όχι στους δρόμους; Εκεί είναι που αναπνέει η πόλη. Εκεί είναι που έχουμε ανάγκη τη δροσιά του λόγου ενός ποιητή. Εκεί φωλιάζει η απελπισία των ανθρώπων που πηδάνε από τα μπαλκόνια, που ιδρώνουν για να βγάλουν την κάθε μέρα, που αγκομαχάνε κάτω από το βάρος της ζωής. Εκεί θα έπρεπε να είναι ο Καβάφης, εκεί θα περπατούσε και ο ίδιος στις βόλτες του αν ήταν εδώ, ανάμεσά μας.
