Δεκαπενταύγουστος αύριο, γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, γνωστός και ως «το Πάσχα του καλοκαιριού». Ο 15αύγουστος είναι η κορύφωση του καλοκαιριού και ανά την Ελλάδα οι εορτασμοί είναι λαμπροί, με κορυφαίο ίσως, αυτόν στην Τήνο.
Τα τελευταία χρόνια, πλησιάζοντας η ημέρα του Δεκαπενταύγουστου, μία είναι η ευχή που αντηχεί σε σπίτια, πλατείες, παραλίες και γραφεία: «Καλή Παναγιά».
Άρχισε να ακούγεται δειλά-δειλά πριν από περίπου έξι χρόνια και ίσως τις πρώτες φορές προκαλούσε απορία ή και γέλια. Έκτοτε όμως, κάθε Δεκαπενταύγουστο δεν ακούγεται και τίποτα άλλο. Πρόκειται για φράση που έγινε λατρεία. Ή και όχι.
Αρχικά ας σταθούμε στο «καλή» ως πλεονασμό στην Παναγία. Ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά είναι που ένα γλωσσικό «ατόπημα» «ευδοκιμεί» στην καθημερινότητα. Το αυτό συμβαίνει και με το «καλή επιτυχία».
Στέκεται το «καλή» ως προσδιορισμός στο «Παναγιά»;. Το επίθετο «καλή» δεν μπορεί να χαρακτηρίζει –θεολογικά τουλάχιστον- την Παναγία, όπως δεν χαρακτηρίζουμε «καλό» τον Χριστό, όπως είχε επισημάνει σε «παρέμβασή» του πέρυσι το καλοκαίρι ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. «Τα τελευταία χρόνια, επικράτησε μια μόδα που λέει Καλή Παναγιά, τι θα πει καλή Παναγιά! Λέμε καλό Χριστό; Eμείς λέμε Καλά Χριστούγεννα είναι γεγονός, λέμε Καλό Πάσχα είναι γεγονός» είχε πει χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, η τελευταία φράση του Μητροπολίτη εξηγεί και γιατί η φράση «Καλή Παναγιά» γίνεται «αποδεκτή», καθώς αναφέρεται στην πραγματικότητα ως ευχή όχι στην Παναγία αλλά στην ημέρα του Δεκαπενταύγουστου.
Όπως αναφέρει σε ανάρτησή της στο Facebook, η ομότιμη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας «το «Καλή Παναγιά» δεν έχει να κάνει με το καλός-κακός, ή με την καλή ή την… κακιά Παναγία. Δεν σημαίνει καν την ίδια την Παρθένο Μαρία — αλλά τη γιορτή της, την εορτή της Κοιμήσεως: «της Παναγιάς». Σημαίνει απλούστατα, «Με το καλό να φτάσει η μέρα του Δεκαπενταύγουστου, η γιορτή της Παναγίας, το πανηγύρι, το κατακαλόκαιρο».
Αναλυτικά τα όσα υποστηρίζει:
«Ξημερωνει της Παναγίας και θα αρχίσουν πάλι οι γκρίνιες για την ευχή «Καλή Παναγιά», ξανανεβάζω μια παλιότερη ανάρτησή μου για τις ευχές με το «καλό, καλή», όπως «Καλό παράδεισο, καλή συνέχεια, καλή επιτυχία», κτλ
Καταρχήν δεν υπάρχει πλεονασμός στις ευχές που έχουν το καλό/καλή/καλά στην αρχή τους και που, εκ πρώτης όψεως, μοιάζουν ταυτολογικές ή υπερβολικές. Αλλά και πλεονασμό να το θεωρήσουμε, πού το κακό; Ο πλεονασμός είναι πολύ συνήθης στην γλώσσα αρχαιόθεν. Αίφνης πλεονασμός υπάρχει και στην λέξη λυκόφως αφού η λέξη δεν προέρχεται από τον λύκο, όπως μάς δίνεται η εντύπωση, αλλά από κάποια λέξη λύκη που σήμαινε "πρωινό φως", ομόρριζη με το το λατινικό lux = φως! Για να επανέλθω στο θέμα, στην ευχή μας έχουμε δύο συνθετικά που σημαίνουν... φως! Είτε, λοπόν, λέμε «καλή επιτυχία», είτε «καλή λευτεριά», δεν εννοούμε πως θα μπορούσε κάποια επιτυχία να ήταν κακή, δηλαδή… αποτυχημένη, ή ότι μια γέννα θα μπορούσε, πόσο δε μάλλον ότι θα θέλαμε, να μην ήταν ανακουφιστική. Το «καλός», στις περιπτώσεις αυτές, σημαίνει «με το καλό να έρθει», «με το καλό να φτάσει» [η επιτυχία, η ημέρα της γέννας κ.ο.κ.]», «μακάρι να πάνε όλα κατ’ ευχήν», «γεροί να ’μαστε», «άμποτε».
Θα το καταλάβει ακόμη πιο εύκολα κάποιος με το εξής παράδειγμα: «Καλή πατρίδα, σύντροφε», ήτοι: «Με το καλό να επιστρέψεις [ή να επιστρέψουμε] στην πατρίδα μας [στην Ελλάδα], σύντροφε». Τα ίδια και με το (ακόμη πολύ παλιό: ο Παπαδιαμάντης το αντιγράφει κοντά ενάμιση αιώνα πίσω) «Καλό Παράδεισο», κουβέντα όμως που είναι στ’ αλήθεια παμπάλαια: ο θάνατος νοείται σαν η αρχή ενός ταξιδιού προς τον άλλο κόσμο, και οι ζωντανοί εύχονταν πάντα να ήταν εύδρομο το ταξίδι αυτό, και ο προορισμός του ο καλύτερος δυνατός: ο Παράδεισος.
Κατ’ αυτά, και το «Καλή Παναγιά» δεν έχει να κάνει με το καλός-κακός, ή με την καλή ή την… κακιά Παναγία. Δεν σημαίνει καν την ίδια την Παρθένο Μαρία — αλλά τη γιορτή της, την εορτή της Κοιμήσεως: «της Παναγιάς». Σημαίνει απλούστατα, «Με το καλό να φτάσει η μέρα του Δεκαπενταύγουστου, η γιορτή της Παναγίας, το πανηγύρι, το κατακαλόκαιρο».
Είναι μια απλή, κατανοητότατη, επίσης πολύ παλιά ευχή, που, πιθανόν, δεν την έλεγαν στο δικό μας τόπο αλλά σε κάμποσους άλλους #κυρίως_νησιωτικούς_τόπους!
Μη διστάζετε λοιπόν να την πείτε, αν σας βγαίνει!
Άλλωστε η γλώσσα είναι δημιουργική όπως και οι ομιλητές, πλην ελαχίστων δυσκοιλίων κολλημένων που δεν εννοούν να δεχτούν νεωτερισμούς αλλά και τη διαφορετικότητα σε σε τίποτε, πόσο μάλλον(sic) στη γλώσσα και σε επίπεδο γεωγραφικών διαλέκτων.
Καλή Παναγιά, λοιπόν, καλή επιτυχία στην ανεύρεση φοιτητικής κατοικίας, καλή επιτυχία σε όλα, καλή πατρίδα στους ξενιτεμένους, καλή όρεξη, καλό μεσημέρι, καλή διαμονή… καλή συνέχεια…»
<iframe src="https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fpekavou%2Fposts%2Fpfbid02JtNSpVthTbNTG6t3AQSVLk7GDMjnHkJc4UW9LniUA5ywzYFV6ufTxiypZKDx6Jufl&show_text=true&width=500" width="500" height="637" style="border:none;overflow:hidden" scrolling="no" frameborder="0" allowfullscreen="true" allow="autoplay; clipboard-write; encrypted-media; picture-in-picture; web-share"></iframe>
