Της ΜΑΡΙΑΣ ΚΟΥΖΟΥΦΗ
Η σκιώδης οικονομία αυξήθηκε στην Ελλάδα μέσα στην κρίση και συνεχίζει να αυξάνεται, έστω και οριακά, ξεπερνώντας το 1/4 του επίσημου ΑΕΠ.
Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τα αποτελέσματα έρευνας που παρουσιάστηκε χθες σε συνέντευξη Τύπου στο πλαίσιο διεθνούς συνεδρίου με τίτλο «International Conference on International Business 2018» (17-20 Μαΐου 2018), που συνδιοργανώνει το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη.
Αν και οι έμμεσες μετρήσεις εμφανίζουν τη σκιώδη οικονομία να σημειώνει οριακή μείωση από το 2013 έως το 2015 στην Ελλάδα, η ερευνητική ομάδα του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας καταδεικνύει ότι η συμμετοχή στη σκιώδη οικονομία αυξήθηκε, αναδεικνύει τους προσδιοριστικούς της παράγοντες και αποσαφηνίζει τις προϋποθέσεις για την απορρόφησή της από την επίσημη οικονομία, ώστε να επιταχυνθεί η έξοδος από την κρίση.
Όπως εξήγησε ο Βασίλειος Βλάχος, διδάσκων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, υπάρχουν προβλήματα σε αυτήν τη μέθοδο μέτρησης, καθώς στο συγκεκριμένο μοντέλο περιλαμβάνονται όλες οι οικονομίες της Ευρώπης.
Παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε από το Παρατηρητήριο Μέτρησης της παραοικονομίας του ΠΑΜΑΚ με 15.000 ερωτηματολόγια και αφορά στοιχεία από το 2011 έως και το 2016, ο κ. Βλάχος, παρουσία και του καθηγητή του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών κ. Αριστείδη Μπιτζένη που ηγήθηκε της ερευνητικής ομάδας, ανέφερε ως προσδιοριστικούς παράγοντες της ελληνικής σκιώδους οικονομίας τους εξής (με σειρά σπουδαιότητας): ανεργία, άμεσους φόρους, γραφειοκρατία, ΑΕΠ, αυτοαπασχόληση, φορολογική ηθική και έμμεσους φόρους.
Εξηγώντας τους λόγους αύξησης της σκιώδους οικονομίας, ο κ. Βλάχος είπε ότι δεν υπάρχει δραστική μείωση της ανεργίας ή αν υπάρχει θα είναι με ελαστικές μορφές απασχόλησης και η βιβλιογραφία δείχνει ότι όπου υπάρχουν αυτές οι μορφές απασχόλησης υπάρχει και η μερικώς αδήλωτη εργασία. Επίσης δεν μειώθηκαν καθόλου οι άμεσοι φόροι, ούτε υπήρξε σημαντική αλλαγή στο θέμα της γραφειοκρατίας. Ακόμη δεν είχαμε αύξηση του ΑΕΠ ενώ σε ότι αφορά την αυτοαπασχόληση, εκεί υπήρξε μείωση, αλλά " υπάρχουν νέες μορφές εργασίας που θεωρούνται μισθωτοί αλλά παρόλα αυτά είναι σαν αυτοαπασχολούμενοι, οπότε δεν μπορούμε να έχουμε μια σαφή εικόνα".
Επίσης, η φορολογική ηθική, η οποία ήταν χαμηλή και προ κρίσης, έχει επιδεινωθεί μέσα στην κρίση, σε κάποια σημεία. Τέλος, οι έμμεσοι φόροι επίσης δεν έχουν μειωθεί.
Σημειώνεται ότι η σκιώδης οικονομία περιλαμβάνει όλα τα νόμιμα προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται/προσφέρονται με παράνομο τρόπο.
Σε ότι αφορά τα ποσοστά ένδειξης συμμετοχής στη σκιώδη οικονομία, ανά κατηγορία απασχόλησης, προκύπτει ότι το υψηλότερο ποσοστό αφορά τους ανέργους (70,2% ), ενώ ακολουθούν ο ιδιωτικός τομέας (65,3%), οι ελεύθεροι επαγγελματίες που δεν απασχολούν προσωπικό (64,9%), οι φοιτητές (62,5%), οι συνταξιούχοι (59,3%), οι επιχειρηματίες που απασχολούν προσωπικό (58,7%), ο δημόσιος τομέας (51,9%) και τελευταίοι οι αγρότες με 43,9%. Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Βλάχο, στην ουσία τη μεγαλύτερη συμμετοχή έχουν οι ελεύθεροι επαγγελματίες γιατί για τους ανέργους πρέπει να λάβουμε υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες της ανεργίας που υπάρχουν.
Οι διαστάσεις της φορολογικής ηθικής
Ερευνήθηκε επίσης η επίπτωση της κρίσης στη φορολογική ηθική των Ελλήνων. Κάναμε ένα βήμα παραπάνω βλέποντας 5 διαστάσεις εγγενή κίνητρα (προσωπικά κίνητρα φορολογικής συμμόρφωση) αμοιβαιότητα (ανταπόδοση και δικαιοσύνη), κοινωνικές επιρροές, πολιτιστικούς παράγοντες (ήθη και αξίες), και ελλιπή ή λανθασμένη πληροφόρηση (π.χ. όσον αφορά την πιθανότητα ελέγχου).
Σε ότι αφορά τα εγγενή κίνητρα, στο σύνολο του δείγματος το 40% δήλωσε ότι δικαιολογείται η απόκρυψη των οικονομικών δραστηριοτήτων. Ο κ. Βλάχος τόνισε πάντως ότι επιπλέον από αυτό το 40%, όλοι όσοι έχουν χειρότερη θέση λόγω της επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών, δικαιολογούν περισσότερο τη συμμετοχή στη σκιώδη οικονομία.
Σε ότι αφορά την αμοιβαιότητα, το 82% περίπου πιστεύει ότι δεν είναι ανταποδοτική η φορολογική του συνεισφορά ενώ αυτό. Επίσης, το 77% πιστεύει ότι η έλλειψη ανταποδοτικότητα οφείλεται στην άνιση κατανομή του φορολογικού βάρους, ενώ όσο πιο πολύ έχει πληγεί από την κρίση τόσο πιστεύει ότι δεν πιάνουν τόπο τα χρήματά του.
Στο ερώτημα αν η ηθική αποθαρρύνει την φοροδιαφυγή το 41,9% δηλώνει καταφατικά, ενώ προκύπτει ότι όσοι έχουν πληγεί από την κρίση δεν μεταβάλλουν την ηθική τους στάση.
Τέλος, το 74% πιστεύει ότι τα υψηλά πρόστιμα αποθαρρύνουν τη φοροδιαφυγή. "Ενώ ο κόσμος πιστεύει ότι τα πρόστιμα έχουν αρνητική επίδραση στο να φοροδιαφεύγει κάποιος ίσως έχουν την αντίληψη ή όντως συμβαίνει ότι δεν ελέγχονται ή πιστεύουν ότι δεν θα ελεγχθούν", όπως είπε ο κ. Βλάχος.
Οι προτάσεις
Προκειμένου να μεταφερθούν οι δραστηριότητες από την σκιώδη στην επίσημη οικονομία, οι ερευνητές προτείνουν:
Αύξηση των ελέγχων και θέσπιση ειδικών φορέων/ομάδων εργασίας
Μείωση του κόστους φορολογικής συμμόρφωσης (απλούστευση των πολύπλοκων διαδικασιών φορολογικής συμμόρφωσης, σταθερότητα φορολογικού συστήματος τουλάχιστον σε ορίζοντα τριετίας)
Κατάργηση κάθε μορφής διάκρισης (φορολογικής αμνηστίας, τεκμαρτής φορολόγησης)
Αύξηση των προστίμων
Μείωση των φορολογικών συντελεστών (πρέπει να γίνει με τρόπο που δεν θα αφορά τις συμφωνίες στα πλαίσια του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής. Για παράδειγμα να είναι αφορολόγητες οι νέες "επενδύσεις εκ του μηδενός" για ορισμένη χρονική περίοδο).
Το ολιγοπώλιο των οίκων αξιολόγησης και η κρίση
Την εκτίμηση ότι το γεγονός ότι η αγορά των οίκων αξιολόγησης είναι ολιγοπωλιακή πρέπει είχε επίπτωση στις αξιολογήσεις που δόθηκαν στην Ελλάδα την περίοδο της κρίσης, εξέφρασε χθες από τη Θεσσαλονίκη ο παγκοσμίου φήμης και διεθνούς κύρους δικηγόρος Mark Clough, ο οποίος μίλησε στο συνέδριο με θέμα “Oligopoly of Credit Rating Agencies and EU Competition Law”.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου στο περιθώριο του συνεδρίου, ο επικεφαλής σύμβουλος του Γραφείου Βρυξελλών της μεγαλύτερη νομικής εταιρίας στον κόσμο της Dentons, είπε ότι η εμπειρία και η βιβλιογραφία καταδεικνύει ότι οι τρεις μεγάλοι οίκοι αξιολόγησης - οι οποίοι ελέγχουν το 90% της αγοράς- τείνουν να δίνουν τις ίδιες αξιολογήσεις, οπότε με ένα μεγαλύτερο αριθμό "παικτών" θα είχαμε και μια μεγαλύτερη διασπορά στις εκτιμήσεις.
Το θέμα της παρουσίασης του κ. Clough στο συνέδριο, είχε σχέση με το γεγονός ότι οι 3-4 οίκοι αξιολόγησης αποτελούν μια μονοπωλιακή αγορά και αυτό που προσπάθησε να διερευνήσει είναι το κατά πόσο στοιχεία του ευρωπαϊκού δικαίου περί ανταγωνισμού μπορούν να εφαρμοστούν στην περίπτωση αυτών των οίκων αξιολόγησης. Όπως είπε, το πρόβλημα που υπάρχει με τους αμερικάνικους οίκους αξιολόγησης είναι ότι δεν έχουμε καμία απόδειξη ότι αυτήν την ολιγοπωλιακή τους σχέση την εκμεταλλεύονται. Δεν βλέπουμε δηλαδή εμπόδια στην αγορά, υπαρκτά τα οποία αποτρέπουν ευρωπαϊκούς οίκους.
Όσο για τη δημιουργία νέων οίκων, είπε ότι θα ήταν πολύ θετικό αλλά τελικά τον αποφασιστικό ρόλο θα τον παίξουν οι δυνάμεις της αγοράς. Εάν αυτές κρίνουν ότι υπάρχει χώρος και χρησιμότητα για ευρωπαϊκούς οίκους κάτι τέτοιο θα γίνει. Αλλιώς ότι και να γίνει από πλευράς κανονισμών, γιατί η Ευρώπη ήδη έχει νομοθετήσει σχετικά, δεν μπορεί να επιτύχει. Σημειώνεται ότι υπάρχει μια Οδηγία του 2009 που έχει αλλάξει μέχρι τώρα δυο φορές και σκοπό έχει να αυξήσει τον αριθμό των οίκων που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ.
Ερωτηθείς για το ενδεχόμενο ο ESM να μετεξελιχθεί σε ευρωπαϊκό ΔΝΤ, είπε ότι ακόμα και αν φτιάξουμε ένα ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο αυτό θα πρέπει να λειτουργήσει σε συνεργασία με το ΔΝΤ. Θεωρεί δηλαδή ότι δεν είναι εφικτό ένα εντελώς ξεκομμένο ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο.
