Skip to main content
Menu Αναζήτηση
espa-banner

Κορωνοϊός: Το αποτύπωμα στην παγκόσμια και την ελληνική οικονομία

Ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ Χάρρυ Παπαπανάγος μιλά στο TyposThes

 

Συνέντευξη στη ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΖΟΥΦΗ

Για τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού στην παγκόσμια αλλά και στην ελληνική οικονομία μιλά στο TyposThes o καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Χάρρυ Παπαπανάγος. Όπως λέει, πρόκειται για μια κρίση η οποία ενδέχεται να αποδειχθεί και η μεγαλύτερη που έχει περάσει η παγκόσμια οικονομία, με τις αρνητικές επιδράσεις της να είναι ακόμα αχαρτογράφητες. Σε ότι αφορά την ελληνική οικονομία, ο καθηγητής επισημαίνει ότι η κρίση αυτή έρχεται σε ένα σημείο που φαίνονταν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης ενώ τονίζει ότι ο νέος ιός έρχεται να πλήξει τα δυο πιο σημαντικά χαρτιά της ελληνικής οικονομίας: τον τουρισμό και τη ναυτιλία. Όπως λέει η χώρα χάνει από αυτήν την κρίση περίπου το 25% του ΑΕΠ της, το οποίο προσομοιάζει μέσα σε μια χρονιά με το «χάσιμο» που είχαμε στο ΑΕΠ μας από τα 10 χρόνια της οικονομικής κρίσης. Ο ίδιος εκτιμά ότι για να βρεθεί η οικονομία στο σημείο στο οποίο ήταν δυο μήνες πριν ίσως απαιτηθεί να περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο κ. Παπαπανάγος σχολιάζει επίσης τα μέτρα που έχει ανακοινώσει η Ευρώπη, ενώ κλείνει με μια αισιόδοξη νότα λέγοντας ότι ίσως τα πράγματα στην Ελλάδα να είναι καλύτερα από όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, με δεδομένο ότι γενικά η χώρα μας έχει υψηλότερες θερμοκρασίες οι οποίες δεν ευνοούν τον ιό, περισσότερη ξηρασία και φτάνει τις θερμοκρασίες των 25 βαθμών πολύ πιο γρήγορα από τη υπόλοιπη Ευρώπη. Επίσης σημειώνει ότι ως χώρα πήραμε μέτρα πάρα πολύ νωρίς και επιπλέον έχουμε το δημοσιονομικό χώρο λόγω της συμμετοχής μας στα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ και λόγω της μη υποχρέωσης δημιουργίας πρωτογενών πλεονασμάτων καθώς και τη συμμετοχή μας στα προγράμματα ενίσχυσης επιχειρήσεων και νοικοκυριών της ΕΕ. Εάν όπως λέει αυτό το «τσουνάμι» περάσει γρήγορα και χωρίς μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινη ζωή για την Ελλάδα, τότε αυτό θα βοηθήσει πολύ στη γρηγορότερη ανάκαμψη του τουρισμού μας, ως ένα βαθμό. «Μια Ελλάδα που το αποτύπωμα του ιού θα είναι μικρό σίγουρα θα έχει ένα προφίλ μιας χώρα η οποία θα είναι ευκολότερα επιλέξιμη για ένα αυριανό τουριστικό ταξίδι», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.

                                                                                                             

Κύριε Παπαπανάγο, πόσο μεγάλο εκτιμάται ότι είναι το σοκ της πανδημίας του κορωνοϊού για την παγκόσμια οικονομία;

Πρόκειται για μια κρίση η οποία ενδέχεται να αποδειχθεί και η μεγαλύτερη που έχει περάσει η παγκόσμια οικονομία, με τις αρνητικές επιδράσεις της να είναι ακόμα αχαρτογράφητες καθώς δεν γνωρίζουμε ακόμα πόσο καιρό θα διαρκέσει και για πόσο καιρό θα έχουμε αυτό το τρομερό σοκ, τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της παρούσας κρίσης είναι ότι δέχεται σημαντικό πλήγμα, τόσο η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών όσο και η ζήτηση. Την ίδια στιγμή, βέβαια, δοκιμάζεται το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα διότι βλέπουμε ότι συνολικά έχουμε μια πτωτική τάση όλων των χρηματιστηρίων. Παρά τις μικρές ανόδους που σημειώνονται κάποιες ημέρες, συνολικά έχουμε μια πάρα πολύ μεγάλες απώλειες και ήδη έχουν χαθεί τρισεκατομμύρια δολάρια από την κεφαλαιουχική βάση των εισηγμένων εταιριών. Το μέγεθος της κρίσης αυτής στην ανθρωπότητα δεν μπορεί ακόμη να υπολογιστεί καθώς, όπως είπαμε προηγουμένως, υπάρχουν πάρα πολλές αβεβαιότητες τόσο στο χρόνο που θα διαρκέσει όσο και στον τρόπο με τον οποίο θα πλήξει τις χώρες. Ξέρουμε ότι η Κίνα φαίνεται ότι βρίσκεται σε τροχιά ανάκαμψης, θα συμβεί το ίδιο και στην Ευρώπη και στην Αμερική; Το μέγεθος της επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας δεν μπορεί να υπολογιστεί αλλά σύμφωνα με πρόχειρες εκτιμήσεις μπορεί να μιλάμε για μια αρνητική εξέλιξη του παγκόσμιου ΑΕΠ έως και 5%, κάτι που από μόνο του σηματοδοτεί ίσως τη μεγαλύτερη ύφεση που έχει περάσει η ανθρωπότητα, χωρίς να λείπουν οι εκτιμήσεις για ύφεση άνω του 5%. Δεν είναι επίσης σίγουρο ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στην παγκόσμια απασχόληση. Και πάλι σύμφωνα με πρόχειρες εκτιμήσεις μπορεί να έχουμε μια επίπτωση που μπορεί να υπερβαίνει τα 30 εκατ. ανέργους. Επαναλαμβάνω ότι τα νούμερα είναι με ερωτηματικά, ελπίζουμε τα πράγματα να είναι πολύ καλύτερα, αλλά κρούουμε και τον κώδωνα του κινδύνου ότι μπορεί να είναι χειρότερα. Επίσης ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι η ανάκαμψη από αυτήν την κρίση θα είναι μακρόχρονη. Προσδοκούμε και εικάζουμε ότι με την αύξηση των θερμοκρασιών θα επιβραδυνθεί η εξάπλωση του ιού, αλλά και αυτό ακόμη να συμβεί η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας θα είναι πάρα πολύ αργή και επίπονη, με την έννοια ότι μπορεί να είναι ένας ιός ενδημικός. Το απευχόμαστε, αλλά αυτό θα σημαίνει ότι μπορεί να παραμείνει στην ανθρωπότητα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Και μη ξεχνάμε ότι οι πιο ευοίωνες προοπτικές για ένα εμβόλιο είναι για τουλάχιστον μετά ένα χρόνο.

4831-papapanagos-ed-2.jpg

Ο κ. Χ. Παπαπανάγος 

Σε ότι αφορά την ελληνική οικονομία, τι επιπτώσεις αναμένεται να έχει ο COVID-19, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις;

Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι επίσης ζοφερά θα έλεγα, με την έννοια ότι για τη χώρα μας ο κορωνοϊός είναι το τρίτο πλήγμα μέσα σε μια δεκαετία. Αρχίσαμε με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-2009, την μεγάλη κρίση του 2015 με τα capital controls και στο σημείο που φαίνονταν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας και θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης, ο ιός αυτός έρχεται να πλήξει τα δυο πιο σημαντικά χαρτιά της ελληνικής οικονομίας: Τον τουρισμό και τη ναυτιλία. Ο τουρισμός συνεισφέρει έμμεσα και άμεσα γύρω στο 36% του ΑΕΠ που σε νούμερα μεταφράζεται σε περίπου 45 δις. ευρώ. Από την άλλη, η συνεισφορά της ναυτιλίας στο ελληνικό ΑΕΠ να ανέρχεται στο 10% περίπου, δηλαδή περίπου στα 19 δις. ευρώ. Ακόμα και αν υποθέσουμε, σύμφωνα με το αισιόδοξο σενάριο, ότι με την αύξηση των θερμοκρασιών και τα μέτρα που έχει πάρει η ελληνική κυβέρνηση τον Μάιο τα πράγματα θα είναι πολύ καλύτερα, δυστυχώς, το καλοκαίρι το έχουμε χάσει τουριστικά γιατί ακόμα και να βρισκόμαστε σε φάση επιβράδυνσης του ιού σε όλη την Ευρώπη, το χρονικό διάστημα Φεβρουαρίου-Μαΐου είναι πολύ μεγάλο και πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε περιορισμό, πράγμα που σημαίνει ότι χρησιμοποιούν ήδη τις αποταμιεύσεις τους για να μπορέσουν να επιβιώσουν τώρα. Καταλαβαίνεται ότι δεν θα υπάρχουν τα διαθέσιμα εισοδήματα για να κάνει κάποιος τουρισμό μετά από ένα τέτοιο σοκ και με την αβεβαιότητα ακόμα σχετικά με τον ιό κανείς δεν πρόκειται να διακινδυνεύσει στο προσεχές μέλλον κάποιο τουριστικό ταξίδι στο εξωτερικό. Εγώ θα είμαι αισιόδοξος και θα σας πω ότι ο τουρισμός δεν θα έχει καθολική πτώση.  Αλλά μια μείωση της τάξης του 50% στις αφίξεις σημαίνει μείωση στο ΑΕΠ μας η οποία θα είναι περίπου στα 26 δις. ευρώ. Σε ότι αφορά τη ναυτιλία, αν υποθέσουμε και πάλι ότι μετά το Μάιο θα υπάρξει μια αργή ανάκαμψη, η ζημία στη ναυτιλία θα είναι περίπου στα 9,5 με 10 δις. Εάν σε αυτά προσθέσουμε και τον τουρισμό, καταλαβαίνεται ότι μόνο από την μείωση στη ναυτιλία και τον τουρισμό φτάνουμε τα 36 δις. Εάν σε αυτά προσθέσουμε και τις επιπτώσεις σε όλους τους άλλους τομείς της ελληνικής οικονομίας θα φτάσουμε γύρω στα 40 δις. Η χώρα χάνει από αυτήν την κρίση περίπου το 25% του ΑΕΠ της, το οποίο προσομοιάζει μέσα σε μια χρονιά το «χάσιμο» που είχαμε στο ΑΕΠ μας από τα 10 χρόνια της οικονομικής κρίσης που βιώσαμε.

Η Ευρώπη ανακοίνωσε μέτρα για να στηρίξει την οικονομία της ευρωζώνης. Επίσης ανακοινώθηκε από την ΕΚΤ η ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο πρόγραμμα αγορών τίτλων της ΕΚΤ γνωστό και ως ποσοτική χαλάρωση ή QE. Πόσο αναμένεται να βοηθήσει αυτό την ελληνική οικονομία;

Πλέον όπως γνωρίζουμε η Ελλάδα δεν έχει την υποχρέωση να διατηρήσει το 3,5% του ΑΕΠ της ως πρωτογενές πλεόνασμα. Αυτό μας δίνει ένα δημοσιονομικό χώρο για να μπορέσουμε να στηρίξουμε το «τώρα» των ελληνικών επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Επίσης, η Ελλάδα πρώτη φορά συμμετέχει στα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ πράγμα που σημαίνει ότι οι ελληνικές τράπεζες θα μπορέσουν να έχουν πρόσβαση σε φθηνή χρηματοδότηση για να μπορέσουν με τη σειρά τους να δώσουν φθηνά δάνεια στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά. Επίσης η Ευρώπη ανακοίνωσε και πακέτο μέτρων 750 δις. ευρώ για στήριξη των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στις χώρες της ΕΕ. Όλα αυτά τα μέτρα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Βέβαια έχετε υπόψιν σας ότι αυτό αυξάνει το συνολικό μέγεθος του παγκόσμιου χρέους. Όταν όλη αυτή η βοήθεια δεν έχει ως εχέγγυο (collateral) κάποια παραγωγική διαδικασία αλλά ουσιαστικά στηρίζεται στην κοπή χρήματος ανεβάζει το παγκόσμιο χρέος και όλους τους κινδύνους για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ενός χρέους το οποίο αυξάνεται συνέχεια χωρίς να έχει από πίσω του το εχέγγυο μιας παραγωγικής δραστηριότητας. Να πούμε επίσης ότι η πτώση του χρηματιστηρίου Αθηνών έχει απομειώσει την κεφαλαιουχική βάση πάρα πολλών εισηγμένων εταιρειών. Θυμίζω πως κάθε πτώση 5 εκατοστιαίων μονάδων στο γενικό δείκτη ουσιαστικά μεταφράζεται σε μια απομείωση της κεφαλαιουχική βάση των εισηγμένων κατά 2,5 δις. Είδαμε την κατακρήμνιση του δείκτη από τις 950 μονάδες στις 500. Φοβάμαι ότι υπάρχει ακόμη δρόμος προς τα κάτω, επομένως η παρούσα φάση είναι μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία για την ελληνική οικονομία. Το μυαλό όλων σε αυτή τη φάση είναι να μπορέσουμε να βγούμε από αυτήν τη δοκιμασία υγιείς και από εκεί και πέρα να προσπαθήσουμε από τις στάχτες να ξαναχτίσουμε μια οικονομία η οποία για να βρεθεί στο σημείο στο οποίο ήταν δυο μήνες πριν φοβάμαι ότι θα περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα.

Κάποιες χώρες της Ευρώπης ανακοίνωσαν ότι εξετάζουν ακόμη και το ενδεχόμενο κάποιων εθνικοποιήσεων εταιριών. Πώς το βλέπετε αυτό;

Εάν η κατάσταση που βλέπουμε σήμερα στην Ιταλία και στην Ισπανία επεκταθεί και σε άλλες χώρες της Ευρώπης και εάν ακόμα δούμε ότι αυτό που γίνεται στην Ευρώπη γίνει και στις ΗΠΑ, τότε θα δείτε ότι πάρα πολλά χρηματιστήρια θα σταματήσουν τη διαπραγμάτευση τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Από την άλλη μεριά, εάν τα πράγματα πάνε προς την κακή πλευρά σε σχέση με την επέκταση του ιού, ζωτικοί τομείς της οικονομίας εάν δεν μπορέσουν να επιβιώσουν στον ιδιωτικό τομέα μπορεί να κρατικοποιηθούν. Αυτό θα είναι ζωτικής σημασίας στο να μπορέσει να λειτουργήσει έστω και στοιχειωδώς η οικονομία, αλλά σίγουρα θα αποτελέσει ένα σημαντικό πλήγμα στις οικονομίες αυτές και θα σημάνει και την έξοδο πολλών επιχειρήσεων από τα διεθνή χρηματιστήρια.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ