Του Γιώργου Παπαδημητρίου,
Κι όμως έχουν περάσει 7 χρόνια, καθότι οι αριθμοί δεν λένε ποτέ ψέματα, όπως είθισται να λέγεται. Ωστόσο, ο χρόνος είναι μέγεθος βιωματικό, πέρα από αντικειμενικά μετρήσιμο. Ορισμένες φορές, λοιπόν, κάποια γεγονότα φαντάζουν φρέσκα και πρόσφατα, ακόμη και αν διαδραματίστηκαν πριν δεκαετίες ολόκληρες. Άλλες πάλι φορές, ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει διαστέλλεται ασύστολα, τεντώνεται και ξεχειλώνει, μετατρέποντας τα σύμβαντα σε μακρινό παραμύθι που μας διηγήθηκε κάποιος, κάπου, κάποτε. Μια τέτοια περίπτωση -όπως νιώθω προσωπικά, αλλά και όπως συνηγορούν και πολλοί ακόμη, όπως έχω διαπιστώσει μέσα από αμέτρητες συζητήσεις- είναι και το αλησμόνητο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, παρέα με τα όσα είχαν προηγηθεί, αλλά και τα όσα ακολούθησαν εκείνες τις δραματικές μέρες.
Φυσικά, το δημοψήφισμα του 2015 δεν υπήρξε αυτοφυές ή ουρανοκατέβατο, αλλά προέκυψε ως τερματικός σταθμός μιας δύσβατης και κακοτράχαλης πορείας, η οποία είχε ως αφετηρία το αλησμόνητο διάγγελμα που είχε εκφωνήσει από το Καστελόριζο ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, τον Απρίλιο του 2010, πιστοποιώντας τα δυσοίωνα μαντάτα που αρκετοί είχαν αρχίσει να ψυχανεμίζονται: η Ελλάδα περνούσε από την εποχή της γενικευμένης ευφορίας και των ψευδαισθήσεων μεγαλείου σε εκείνη της παρατεταμένης κρίσης και του περιρρέοντος πανικού. Έκτοτε, μέχρι να φτάσουμε στο δημοψήφισμα του 2015, μεσολάβησαν γεγονότα τόσο πυκνά, έντονα, πρωτοφανή και δραματικά, που είναι εξαιρετικά αμφίβολο το κατά πόσο έχουν αποθηκευτεί στη μνήμη μας με ακρίβεια και ορθότητα. Μεταξύ μας τώρα, χωρίς να συμβουλευτείτε τον παντογνώστη Google, μπορείτε να ανακαλέσετε με αυτοπεποίθηση πότε ακριβώς διορίστηκε πρωθυπουργός ο Λουκάς Παπαδήμος και για ποιο χρονικό διάστημα διετέλεσε επικεφαλής της κυβέρνησης; Ή πότε ακριβώς ανέλαβε καθήκοντα η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Παναγιώτη Πικραμμένου; Επιπλέον, να σας υπενθυμίσουμε πως την ταραχώδη περίοδο 2011-2015 είχαν ανέλθει στην εξουσία -συμμετέχοντας σε κυβερνήσεις συνεργασίας- τρία κόμματα που έχουν πλέον εξαφανιστεί από τον πολιτικό-εκλογικό χάρτη: ο ΛΑ.Ο.Σ. του Γιώργου Καρατζαφέρη, η ΔΗΜ.ΑΡ. του Φώτη Κουβέλη και οι ΑΝ.ΕΛ. του Πάνου Καμμένου, ενώ σε κάποια στιγμή μέσα στο γενικευμένο μπάχαλο ζήσαμε και εκείνες τις αξέχαστες “πλατείες”...
Το δημοψήφισμα του 2015, με την ευχέρεια και τη διαύγεια που προσφέρει αφειδώς ο χρόνος που έχει κυλήσει, φαντάζει στο μυαλό μου περισσότερο ως μια εξωφρενική συνθήκη που προέκυψε πάνω σε μια αδιανόητη και πρωτοφανή αναμπουμπούλα, παρά ως λελογισμένη επιλογή που θα οδηγούσε προς μια οποιαδήποτε κατεύθυνση. Ανατρέχοντας σε εκείνες τις μέρες, πάντως, η πρώτη ενστικτώδης ανάμνηση είναι η κάψα, η συναισθηματική φόρτιση, η συμπυκνωμένη ένταση, η ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην κοινωνία. Στην πραγματικότητα, όσο και αν όλες οι επιμέρους προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων δεν παύουν ποτέ να εκτυλίσσονται παράλληλα με την κυρίως ειπείν Ιστορία, εκείνη την περίοδο κανείς (ή τέλος πάντων σχεδόν κανείς) δεν μπορούσε να βγάλει το κεφάλι του από τον ντορβά της ευρύτερης κατάστασης και να το βυθίσει στην άμμο σαν στρουθοκάμηλος. Άπαντες -εννοείται με τρόπο βεβιασμένο, πρόχειρο και με γνώμη στην ουσία προειλημμένη- είχαν κάτι να πούνε, να δηλώσουν, να μοιραστούν, να ξιφουλκήσουν, να διαφωνήσουν, να συμφωνήσουν, να αντιπαρατεθούν. Τα ελληνικά σόσιαλ μίντια είχαν αρχίσει να θυμίζουν χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα ελληνικά μίντια ήταν ταγμένα σε ιερή -μονόπατη- αποστολή, ενώ οι συνεχείς αναφορές στην Ελλάδα από τα παγκόσμια ειδησεογραφικά δίκτυα ενεργοποιούσαν στον πληθυσμό της χώρας αυτό το τόσο ιδιόρρυθμο -και τόσο μα τόσο ελληνικό- κοκτέιλ κομπορρημοσύνης και ντροπής. Κατά βάση και σε τελική ανάλυση, εκείνη την περίοδο όλος ο κόσμος είχε ποτιστεί με τη μεθυστική ψευδαίσθηση ότι έχει μετατραπεί από διακοσμητικό παρατηρητή σε υποκείμενο και πρωταγωνιστή των εξελίξεων. Ανεξάρτητα από τα όσα τραγελαφικά ειπώθηκαν και ακούστηκαν από αμφότερα τα στρατόπεδα, πέρα από τους κατά φαντασίαν επαναστάτες και τους καθ’ έξι αντιδραστικούς-συντηρητικούς, όποιος μπει σε διαδικασία να αναπολήσει με βλέμμα αποστασιοποιημένο -και ιδεολογικά γυμνό- εκείνο το καλοκαίρι, δεν γίνεται να μην θυμηθεί την οσμή της αδρεναλίνης -τοξικής και ευεργετικής συγχρόνως- που πλανιόταν στον αέρα.
Γυρνώντας πίσω τον χρόνο και επιστρέφοντας με κρότο στο παρόν, αντιλαμβάνεται κανείς πως μεγέθη και έννοιες όπως η καθημερινότητα, ο δημόσιος διάλογος, τα κοινά ενδιαφέροντα, κατά βάση η ίδια η πραγματικότητα, έχουν ρευστή μορφή: διαμορφώνονται ανάλογα με τις περιστάσεις, μεταβάλλονται ραγδαία με τρόπο αστραπιαίο και αδιόρατο. Ντάισελμπλουμ, ΔΝΤ, Ντράγκι, ELA, Γιούνγκερ, capital controls, Λανγκάρντ, ΕΚΤ, όριο αναλήψεων, Μοσκοβισί, ESM, Eurogroup, EFSF, Τουσκ, Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας, εξωτερικό χρέος. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά; Επώνυμα, ακρωνύμια, τεχνικοί όροι, που για σύντομη ριπή χρόνου όχι απλώς κατείχαν βαρυσήμαντη θέση στην κοινωνική ζωή του τόπου, αλλά ήταν είχαν τη δύναμη να πυροδοτήσουν θυελλώδεις συζητήσεις και αντεγκλήσεις. Εδώ και καιρό, όλα τα παραπάνω περισσότερο μοιάζουν με λεκτικά εκθέματα, που έχουν καταχωνιαστεί στις μουσειακές προθήκες ενός ανεξερεύνητου συλλογικού τραύματος, που θα εξετάσει κάποτε ο λεγόμενος ιστορικός του μέλλοντος.
