Ποια είναι τα 125 κτίρια (με καταστήματα, γραφεία ή εργαστήρια) που ανεγέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη από εβραίους ιδιοκτήτες την περίοδο μετά την πυρκαγιά του 1917 (μεταξύ 1922-1930); Σε ποιους ανήκαν; Ποιοι τα έχτισαν; Υπάρχουν σήμερα; Και αν ναι, πώς έχουν αλλάξει;
Τις απαντήσεις θα βρει κανείς μέσα από τα στοιχεία που φέρνει στο φως τόσο η έκθεση τεκμηρίων «Εβραιόκτητα Εμπορικά Κτίρια στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου» όσο και η ομώνυμη ψηφιακή εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα (iPhones και smartphones) και η ιστοσελίδα salonikajewisharchitecture.com.
Όπως εξήγησε το μεσημέρι της Τρίτης ο συγγραφέας Ευάγγελος Χεκείμογλου «Το πρόγραμμα ερευνά την κατάσταση που δημιουργήθηκε στο εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης μετά τον ανασχεδιασμό και τον αναδασμό της γης που πραγματοποιήθηκε στη δεκαετία του 1920 και είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του παραδοσιακού αστικού ιστού των εβραϊκών συνοικιών που συνυπήρχαν επί αιώνες με τις εμπορικές δραστηριότητες. Μετά την πυρκαγιά και τον αναδασμό, η μεγάλη μάζα των εβραϊκών οικογενειών αναγκάστηκε, λόγω του τρόπου με τον οποίον έγινε ο πολεοδομικός ανασχεδιασμός, να μετεγκατασταθεί στην ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης, ενώ για τους άστεγους η Ισραηλιτική Κοινότητα και ο Δήμος Θεσσαλονίκης δημιούργησαν εργατικούς συνοικισμούς. Στο κέντρο της πόλης, στα νέα οικόπεδα του πολεοδομικού σχεδίου, οικοδομήθηκαν μερικές δεκάδες κτίρια που είχαν αποκλειστικώς εμπορική χρήση (καταστήματα, γραφεία και εργαστήρια). Μεγάλο μέρος από αυτά ήταν εβραϊόκτητα και με αυτά ασχολείται το πρόγραμμα».
«Τα περισσότερα κτίρια έχουν αντικατασταθεί από άλλα 8όροφα κτίρια, ενώ αρκετά έχουν υποστεί τροποποιήσεις», σχολίασε. Επίσης πρόσθεσε πως το ενδιαφέρον έγκειται στο ότι πρόκειται για κτίσματα από τη νεότερη περίοδο. Τόνισε δε πως μέσα από το υλικό που υπάρχει στην εφαρμογή μπορεί κάποιος να αντιληφθεί πως ένα άχαρο κτίριο που αντικρίζει καθημερινά έχει χτιστεί πριν 100 χρόνια για να στεγάσει επιχειρήσεις και καταστήματα.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τη δρα. Αναστασία Βαλαβανίδου στο αρχείο της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικού του Δήμου Θεσσαλονίκης και αξιοποίησε όσους φακέλους της Πυρικαύστου περιοχής έχουν διασωθεί. Οι ψηφιακές εφαρμογές έγιναν από την ΜΕΙ Ltd, με τεχνικό σύμβουλο τον κ. Νίκο Πάχτα.
Στην έκθεση, στις ψηφιακές εφαρμογές και στην ιστοσελίδα καταγράφονται 125 συνολικά κτίρια τα οποία ανεγέρθηκαν κατά την περίοδο ανοικοδόμησης της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 από Εβραίους ιδιοκτήτες. Πρόκειται για αμιγώς εμπορικά κτίρια, τα οποία δεν περιλάμβαναν κατοικίες και βρίσκονταν στους δρόμους Βενιζέλου, Ίωνος Δραγούμη, Εγνατία, Φράγκων, Βασιλέως Ηρακλείου, Πτολεμαίων, Δωδεκανήσου, Δέοντος Σοφού, Βαλαωρίτου κτλ.
«Στην εφαρμογή ο χρήστης μπορεί να μάθει για τους ιδιοκτήτες των κτιρίων, να δει τα αρχιτεκτονικά του σχέδια, φωτογραφίες από την τωρινή του μορφή, αλλά ανάλυση των αρχιτεκτονικών στοιχείων των κτιρίων», σχολίασε ο κ. Νίκος Πάχτας.
Τόνισε πως θα υπάρχει διαθέσιμη και για virtual reality, ενώ αν ο χρήστης βρίσκεται σε απόσταση μέχρι 20 μέτρα σε ένα από τα 125 κτίρια θα μπορεί να μάθει μέσα από την εφαρμογή πληροφορίες για αυτό.
Ένα «μουσείο έξω από το μουσείο»
«Οι Γερμανοί θέλησαν να χαθούν οι μνήμες και αυτό επιχείρησαν κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας τρόπος για να επαναφέρουμε τη μνήμη είναι να αποδεχτούμε πως στον τόπο αυτόν ζουν άνθρωποι και να βρούμε τοπόσημα που να συνδέονται με την παρουσία των εβραίων», σχολίασε ο κ. Χεκείμογλου. Μάλιστα είπε πως η εφαρμογή αυτή, όπως και παλαιότερη εφαρμογή σχετικά με την άυλη εβραϊκή πολιτιστική παρουσία στη Θεσσαλονίκη (http://thessalonikijewishlegacy.com), που κατέγραφε την εβραϊκή παρουσία στην πόλη και πρότεινε περιηγήσεις σε εβραϊκά μνημεία που δεν υπάρχουν πια – για παράδειγμα υπήρχε συναγωγή εν μέσω της σημερινής οδού Τσιμισκή -, δρουν συμπληρωματικά. «Εντάσσονται στο πλαίσιο του σκεπτικού μας “Το Μουσείο Έξω από το Μουσείο”. Ο χώρος μας είναι μικρός. Μπορεί το μέχρι το τέλος του 2018 να γίνει η επέκταση του Εβραϊκού Μουσείου και στο διπλανό κτίριο, όμως ο χώρος εξακολουθεί να είναι μικρός. Οι περισσότεροι επισκέπτες της πόλης δεν έρχονται στο Μουσείο μας και παράλληλα ένα 90% των ατόμων που βλέπουν ιστορικές μελέτες για την Θεσσαλονίκη, δεν έχουν έρθει ποτέ σε αυτήν. Υπάρχει ένα διεθνές ενδιαφέρον για τη Θεσσαλονίκη. Αυτό είναι πολύ λογικό αν σκεφτεί κανείς πόσοι Εβραίοι και πόσοι Μουσουλμάνοι και πόσοι Χριστιανοί αναγκάστηκαν να φύγουν από τη Θεσσαλονίκη μέχρι και τη δεκαετία του 1930 και οι απόγονοί τους ζουν στο εξωτερικό. Επίσης, πόσες εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ήταν εδώ πριν από έναν αιώνα με τα στρατεύματα της Αντάντ και οι εγγονοί και οι δισέγγονοί τους προσπαθούν να ανασυστήσουν την ιστορία του παππού, για παράδειγμα, που πήγε σε αυτή την περίεργη πόλη...» δήλωσε χαρακτηριστικά.
Σημειώστε πως η εφαρμογή είναι διαθέσιμη σε ελληνικά και αγγλικά, ενώ σε αμφότερες τις γλώσσες υπάρχει και φωνητική αφήγηση.
Η επιμέλεια των κειμένων, οι φωτογραφίσεις και ηχογραφήσεις και ο επιχειρησιακός συντονισμός, καθώς και η επιμέλεια της έκθεσης έγιναν από το Μουσείο. Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Rothschild Foundation (Hanadiv) Europe. Πολύτιμη ήταν και η συνεργασία του Δήμου Θεσσαλονίκης (Διεύθυνση Αρχιτεκτονικού).
"Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης υπάρχει από το 2001. Το 2008 είχε επτά χιλιάδες επισκέπτες, ενώ πέρσι το επισκέφθηκαν 18.500 άνθρωποι. Από αυτούς οι μισοί είναι ξένοι και οι μισοί Έλληνες, ενώ από τους Έλληνες οι μισοί προέρχονται από σχολεία, στο πλαίσιο της παρακολούθησης σεμιναρίων τοπικής ιστορίας.
