Συνέντευξη στη Λεμονιά Βασβάνη
Πόσες καπναποθήκες υπάρχουν στην πόλη μας; Πόσες κατεδαφίστηκαν; Τι ξεχωρίζει στην αρχιτεκτονική αυτών των κτιρίων και πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν; Η Σοφία Γκουβούση και ο Σπυρίδωνας Ταβλίκος δίνουν χρήσιμες πληροφορίες στις σελίδες του βιβλίου τους με τίτλο "Οι καπναποθήκες της Θεσσαλονίκης" (εκδ. University Studio Press) που θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 23/11 ώρα 19.00 στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος/ΤΚΜ (Λεωφ. Μεγάλου Αλεξάνδρου 49). Λίγο πριν την βιβλιοπαρουσίαση απάντησαν στις ερωτήσεις μας.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο;
-Το θέμα του βιβλίου είναι ταυτόσημο με την ερευνητική μας εργασία κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους (2001) στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Έκτοτε παρέμενε ως ανεκπλήρωτος στόχος η συνέχιση της μελέτης και η έκδοσή της στο ευρύ κοινό. Η ευκαιρία μας δόθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, όταν ήρθαμε σε επαφή με τον κ. Νίκο Αλλαμανή, πρόεδρο του Πανελληνίου Συνδέσμου Βιομηχανικών Μεταποίησης και Εταιρειών Εμπορίας Καπνού (ΠΣΒΜΕΕΚ). Το όραμα των καπνεμπόρων ταυτίστηκε με το δικό μας, με αποτέλεσμα να προκύψει μια πολύ εποικοδομητική και ειλικρινής συνεργασία, με καρπούς το βιβλίο αυτό.
-Τι προέκυψε από την έρευνά σας και από την συγγραφή του βιβλίου;
-Το βιβλίο συγκεντρώνει για πρώτη φορά όλη τη γνωστή πληροφορία γύρω από τα κτίρια των καπναποθηκών της Θεσσαλονίκης. Μέσα από την εκτεταμένη έρευνα πεδίου που υλοποιήσαμε, καταγράψαμε 88 κτίρια καπναποθηκών, πολλά από τα οποία ήταν παντελώς άγνωστα στην επιστημονική κοινότητα (σημ. στην προηγούμενη γνωστή καταγραφή που ταυτίζεται με την ερευνητική μας εργασία τα κτίρια ήταν 60).
Το πρωτότυπο της εργασίας είναι ότι καταφέραμε να προβούμε σε μια συστηματική καταγραφή και αξιολόγηση κτιρίων που κοινό τους στοιχείο είναι η χρήση (καπναποθήκες) και ο τόπος (Θεσσαλονίκη) και να τα παρουσιάσουμε στο ευρύ κοινό με τρόπο κατανοητό και ευανάγνωστο διατηρώντας την απαραίτητη επιστημονικότητα που επιθυμούσαμε εξ αρχής.
Καπναποθήκη Α. Χατζηγεωργίου (1923) ,Κ. Παλαμά & Ολύμπου (Πηγή: Ιδιωτικό αρχείο Α. Χατζηγεωργίου, του νεότερου)
-Τι ξεχωρίζει στην αρχιτεκτονική αυτών των κτιρίων;
-Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και συγκριτικά μεταξύ των περιόδων πριν και μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, θα μπορούσε κανείς βάσιμα να ισχυριστεί ότι οι καπναποθήκες των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα ξεχωρίζουν για την αρχιτεκτονική τους. Ήταν η περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας τα κτίρια αναθέτονταν κυρίως σε αρχιτέκτονες, ενώ η επεξεργασία των όψεών τους φέρει αστικά πρότυπα και περίτεχνο διάκοσμο προβάλλοντας το κύρος των καπνεμπορικών τους εταιρειών.
Στη μεταπολεμική περίοδο οι αρχές του φονξιοναλισμού επιβάλλονται στα κτίρια, ενώ οι πολιτικοί μηχανικοί που αναλαμβάνουν τον σχεδιασμό και την κατασκευή τους απλοποιούν στο έπακρο τις μορφές τους. Κυρίαρχο πια χαρακτηριστικό των κτιρίων είναι ο μεγάλος τους όγκος με τα επαναλαμβανόμενα μικρά ανοίγματά τους, ενώ δε λείπουν οι μικρές οπές που λειτουργούν ως θυρίδες εξαερισμού των χώρων τους.
Καπναποθήκη Αδελφών Παπαδάτου (1962-63) (Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο συγγραφέων)
-Ποια η σημερινή κατάσταση παλιών καπναποθηκών της πόλης; Πόσο έχουν αξιοποιηθεί και πόσες μένουν άδεια κτήρια; Τι μπορεί να γίνει για την αξιοποίησή τους;
-Από το σύνολο των 88 καπναποθηκών μόνο 4 εξακολουθούν να βρίσκονται σε λειτουργία (μόνο αποθήκευση – όχι επεξεργασία), 32 έχουν κατεδαφιστεί ενώ 23 βρίσκονται χωρίς χρήση (σημ. δυστυχώς τουλάχιστον 11 από αυτές έχουν λεηλατηθεί πλήρως).
Από τα παραδείγματα των 29 καπναποθηκών που έχουν αλλάξει χρήση μπορούμε με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι υπάρχει δυνατότητα αξιοποίησης τους με τρόπο αποδοτικό και βιώσιμο. Στην περίπτωση των καπναποθηκών της Θεσσαλονίκης προτείνεται να προηγηθεί ένας ευρύτερος στρατηγικός σχεδιασμός που θα επιδιώκει τη συνολική αναβάθμιση των δυτικών συνοικιών (περιοχή όπου υπάρχει η μεγαλύτερη συγκέντρωση κτιρίων) με τρόπο βιώσιμο και ανταποδοτικό για τις τοπικές κοινωνίες. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι δεν είναι σκόπιμη μόνο η διάσωση των αρχιτεκτονικών κελυφών, αλλά και η διατήρηση του στίγματός τους στον ευρύτερο πολεοδομικό ιστό. Τα κτίρια των καπναποθηκών με τον όγκο τους και την αριθμητική τους υπεροχή μπορούν να ανακτήσουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο που διατηρούσαν τα χρόνια πλήρους λειτουργίας τους, συμβαδίζοντας ωστόσο σύμφωνα με τις διαμορφωμένες σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας.
Χρήσιμα
Η Σοφία Η. Γκουβούση είναι Δρ αρχιτέκτονας μηχανικός ΑΠΘ με μεταπτυχιακές σπουδές στην Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων. Εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα έως το 2007, συμμετέχοντας παράλληλα σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και ερευνητικά προγράμματα του ΑΠΘ, και στο δημόσιο τομέα (ΟΕΚ, ΟΑΕΔ) έως το 2017. Σήμερα δραστηριοποιείται ως ελεύθερη επαγγελματίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη.
Ο Σπυρίδων Β. Ταβλίκος είναι αρχιτέκτονας μηχανικός ΑΠΘ με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοίκηση και Διαχείριση Τεχνικών Έργων. Είναι πιστοποιημένος ενεργειακός επιθεωρητής Γ’ τάξης και γραμμένος στο Μητρώο Εμπειρίας Κατασκευαστών για τις κατηγορίες έργων Οικοδομικά και Πρασίνου. Εργάστηκε ως υπάλληλος στον ιδιωτικό τομέα έως το 2004, ενώ έκτοτε ασκεί το ελεύθερο επάγγελμα με έδρα την γενέτειρά του Θεσσαλονίκη.
Η κεντρική φωτογραφία:Καπναποθήκη Ν. Γλεούδη Καπνά εις Φύλλα (1937, 1958), Φράγκων & Δωδεκανήσου (Πηγή: Ιδιωτικό αρχείο Κ. Γλεούδη).
Ευχαριστούμε τους συγγραφείς για την παραχώρηση των φωτογραφιών του βιβλίου.
