Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Το έργο του Hugo Claus «Ζιλ και η νύχτα», έρχεται στη Θεσσαλονίκη στο Θέατρο Αμαλία (Αμαλίας 71 Τηλέφωνο: 231 084 2509) για τρεις μόνο παραστάσεις, την Παρασκευή 31 Ιανουαρίου, το Σάββατο 1 και την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2020 στις 21:00. Ο 2μιση ωρών μονόλογος σε σκηνοθεσία και ερμηνεία Νίκου Χατζηπαπά, πραγματεύεται την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Ζιλ ντε Ραι. Για την ιστορία του προσώπου αυτού, τις δυσκολίες του κειμένου, αλλά και για τον ίδιο τον Ζιλ ντε Ραι μίλησε μαζί μας ο Νίκος Χατζηπαπάς.
-Τι γνωρίζατε για τον Ζιλ ντε Ραι, πριν ασχοληθείτε με το έργο του Hugo Claus «Ζιλ και η Νύχτα» και τι μάθατε όταν αποφασίσατε να το ανεβάσετε στη σκηνή;
-Η περίπτωση Ζιλ ντε Ραι, τουλάχιστον για την Ελλάδα, είναι παντελώς άγνωστη. Εν αντιθέσει με την περίπτωση του Μαρκησίου Ντε Σαντ και παρά το γεγονός ότι ο Σαντ, μπροστά στον Ντε Ραι, φαντάζει σαν ένας ιδιόρρυθμος αστός. Αλλά και η ιστορία του Ζιλ ντε Ραι στο πέρασμα των αιώνων, πέρασε στο μύθο και λανθασμένα κατά τη γνώμη μου, συγχέεται με τον μύθο του Κυανοπώγωνα. Αυτήν την πλάνη, ίσως σκόπιμα, για να τονίσει την θεατρικότητα του ήρωά του, δεν την αποφεύγει ούτε ο Hugo Claus, όπου οι έμμεσες αναφορές του σ’ αυτόν είναι εμφανείς από τις υποδείξεις σχετικά με την εμφάνιση του Ζιλ ντε Ραι και τις οποίες δεν έχω ακολουθήσει καθόλου στη δική μου παράσταση.
Πριν ασχοληθώ με το έργο, οι γνώσεις μου σχετικά με την περίπτωση Ζιλ ντε Ραι ήταν ελάχιστες και θολές. Όταν διάβασα το έργο του Hugo Claus, πρωτίστως μου δημιουργήθηκε ένα έντονο ενδιαφέρον για την θεατρικότητα του ήρωα, μια ακραία πρόκληση για τον ηθοποιό και η οποία συμβαδίζει με τον προβληματισμό μου σχετικά με την προσέγγιση και ερμηνεία ενός ρόλου.
Ήθελα διακαώς να υποκύψω σ’ αυτήν την πρόκληση. Η πρόκληση πρωτίστως αφορούσε τον ηθοποιό, αλλά και τον σκηνοθέτη, δεδομένου ότι πιστεύω ότι πυρήνας της δημιουργικής σκηνοθεσίας είναι η συνεργασία με τον ηθοποιό, η λειτουργία του ηθοποιού και η μέθοδος προσέγγισης και πλασίματος του ρόλου.
Από την ώρα που αποφάσισα να υποκύψω σ’ αυτήν την πρόκληση, έπρεπε να γνωρίσω τα πάντα γύρω από την προσωπικότητα του Ζιλ ντε Ραι. Εκ των προτέρων πρέπει να αναφέρουμε, ότι ο Ζιλ ντε Ραι είναι ιστορικό πρόσωπο και τα γεγονότα που καταγράφονται στο έργο του Hugo Claus, είναι πέρα για πέρα αληθινά. Ο Ζιλ ντε Ραι γεννήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου του 1404, ζώδιο Παρθένος, ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος της Μεσαιωνικής Ευρώπης. Εγκαταλελειμμένο παιδί, μεγάλωσε με τον εκκεντρικό παππού του και είχε ακόμη έναν αδελφό. Με δικά του χρήματα δημιουργήθηκε στρατός για να εκδιώξει τους Άγγλους από τη Γαλλία. Στα 23 του χρόνια, ήταν στρατάρχης, σύντροφος στις μάχες της Ιωάννας της Λωραίνης. Το 1440, συνελήφθη από την Ιερά Εξέταση και καταδικάστηκε σε θάνατο, μαζί με κάποιους ακόμα συνεργάτες του, με αγχόνη και πυρά, για την κακοποίηση 140 παιδιών, τα οποία, κατά την απολογία του, τα βίαζε, τα ακρωτηρίαζε και τα αποκεφάλιζε.
Το έργο «Ζιλ και η Νύχτα», είναι η απολογία του Ζιλ ντε Ραι στο Εκκλησιαστικό Δικαστήριο της Νάντης, την Ιεράς Εξέταση. Τα πρακτικά της δίκης, τόσο του εκκλησιαστικού, όσο και του πολιτικού δικαστηρίου, έχουν διασωθεί στο ακέραιο και στα οποία στηρίχθηκε ο Hugo Claus για το έργο του. Ο Ζιλ ντε Ραι κατατάσσεται ως ο πιο ειδεχθής κατά συρροήν δολοφόνος όλων των εποχών.
Το 2009, στη Γαλλία, ένα δικαστήριο που στήθηκε για την επανεξέταση των εγκλημάτων του Ζιλ, τον αθώωσε, θεωρώντας ότι η ομολογία του ήταν προϊόν βασανισμού και εκβιασμού, ώστε να καρπωθούν την τεράστια περιουσία του, πράγμα διόλου απίθανο.
-Πρόκειται για έναν μονόλογο διαρκείας 2,5 ωρών. Πόσο δύσκολο είναι αυτό για έναν ηθοποιό;
-Για τον ηθοποιό, όπως ανέφερα, είναι μια πρόκληση. Όχι τόσο η διάρκεια, όσο ο ίδιος ο ήρωας. Είναι ένα κείμενο με απίστευτες διακυμάνσεις, μεταπτώσεις και κορυφώσεις. Για να τον παρουσιάσω, τον δούλεψα ενάμιση χρόνο. Ένα χρόνο εκμάθηση κειμένου και αφού ήξερα τέλεια το κείμενο, άλλους έξι μήνες καθημερινές πρόβες, εκ των οποίων τέσσερις μήνες με τα βαριά κοστούμια, εν μέσω θέρους.
-Πέρα από την ερμηνεία, υπογράφετε και την σκηνοθεσία. Πού εστιάσατε τη ματιά σας και πώς μπορέσατε να συνδυάσετε ερμηνεία και σκηνοθεσία;
-Με ενδιέφερε ο διάλογος του ηθοποιού με τον σκηνοθέτη. Οι δυο μας συνεργαστήκαμε πολύ καλά, ξέρετε. Από την αρχή, είχαμε ξεκαθαρίσει ότι εδώ έχει προβάδισμα ο ηθοποιός. Και αυτό που διερευνούμε είναι η πεμπτουσία της σκηνοθεσίας, που είναι η ερμηνεία του ηθοποιού, αυτό που λανθασμένα ονομάζουμε «υποκριτική». Εδώ, ο ηθοποιός δεν υποκρίνεται κάποιον ρόλο, αλλά ο ρόλος είναι ο ηθοποιός και το ζητούμενο είναι η αλήθεια, η αυθεντικότητα. Εδώ, το θεατρικό γεγονός τελείται την ώρα του... γεγονότος, εν ολίγοις δεν αναπαριστά, αλλά παριστά και ο ηθοποιός δεν παίζει κάτι άλλο, αλλά είναι αυτό που εκείνη τη στιγμή παίζεται.
-Πόσο προκλητική ήταν η συμπεριφορά του Ζιλ ντε Ραι;
-Στην αρχή του έργου, ο Ζιλ ντε Ραι είναι ακραία υπερόπτης, αλαζονικός, προκλητικός και δείχνει ότι δεν φοβάται τους δικαστές του – αυτό δεν είναι αλήθεια– αλλά προσπαθεί να καταλάβει ποιες είναι οι κατηγορίες και από την άλλη οι δικαστές τον φοβούνται και προσπαθούν να αποσπάσουν την ομολογία του, ότι αποδέχεται την δικαιοδοσία του δικαστηρίου να τον δικάσει. Σταδιακά επέρχεται η κατάρρευση και στο δεύτερο μέρος έχουμε έναν άλλο Ζιλ ντε Ραι. Είναι τόσο σύνθετη η περίπτωση, που δεν καλύπτεται στα περιθώρια μιας συνέντευξης. Να έρθετε, παρακαλώ, να δείτε την παράσταση.
-Πώς ενώ ήταν ένας θεοσεβούμενος, πιστός στον Χριστό και στην Ιωάννα, ένθερμος πατριώτης, που πολέμησε για την απελευθέρωση της Γαλλίας και έγινε στρατάρχης, έφτασε στο αντίθετο απώτατο άκρο;
-Η μεταστροφή επήλθε όταν έκαψαν την Ιωάννα. Ο Ζιλ έχασε την πίστη του στο Θεό και πέρασε στην απέναντι όχθη. Ό,τι έκανε, ήταν για να προκαλέσει τον Θεό να δηλώσει την παρουσία του. Λέει: «Από μικρός πίστευα στο Θεό και συχνά του έκανα ερωτήσεις, αλλά αυτός δεν απαντούσε». Αλλά ούτε ο διάβολος απαντούσε. Και όσο κανείς δεν απαντούσε ο Ζιλ όλο και πιο βαθιά
βυθιζόταν στο σκοτεινό σύμπαν του πιο αποτρόπαιου εγκλήματος.
-Ποιο το σχόλιο του έργου για την εξουσία;
-Εφόσον, λέει ο ντε Ραι, δεν υπάρχει Θεός, γιατί αν υπήρχε θα έσωζε την Ιωάννα και δεν θα άφηνε να συμβούν όλα όσα φριχτά πράγματα συμβαίνουν και εφόσον κατέχω την δύναμη που μου δίνει η εξουσία μου, τα πάντα μου επιτρέπονται. Όπως πολλοί τότε και κάπως διαφορετικά σήμερα, και εφόσον η εξουσία δεν τιμωρείται, γιατί μόνο ο Θεός μπορεί να το πράξει και εφόσον δεν υπάρχει Θεός, μπορεί να φτάσει κανείς μέχρι το πιο φρικτό έγκλημα, που είναι ο βιασμός, ο ακρωτηριασμός και ο αποκεφαλισμός της πιο τρυφερής αθωότητας. Αυτό βέβαια είναι ένα φρικτό θεώρημα και το πρόβλημα των θρησκειών που θεμελιώνουν την αρετή επάνω στον τρόμο της κόλασης. Η πραγματική αρετή θεμελιώνεται όταν δεν διαπράττω κάτι από τον φόβο της κόλασης ή την υστεροβουλία του παραδείσου και της αιώνιας ζωής, αλλά επειδή δεν θέλω να διαπράξουν το ίδιο σε μένα. Αυτό το τελευταίο θα το ξανασκεφτώ...
Συντελεστές
Συγγραφέας: Hugo Claus, Μετάφραση: Μαρία Ευσταθιάδη, Σκηνοθεσία- Ερμηνεία: Νίκος Χατζηπαπάς, Συμμετοχή: Πάνος Λαμπρίδης, Γλυπτό: Κωστής Παπαδόπουλος, Μουσική επιμέλεια: Ελίζα Χατζηπαπά, Βοηθός Σκηνοθέτη: Νέλη Αλκάδη, Φωτογραφίες παράστασης: Ράνια Παπαδοπούλου, Εκτέλεση Κοστουμιών: Λίτσα Κυρίτση, Επικοινωνία - Δημόσιες Σχέσεις: Κατερίνα Νικολάου, Παραγωγή: Labillusions - Helix Theatre.
Χρήσιμα
Παρασκευή 31 Ιανουαρίου, Σάββατο 1 & Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2020 στις 21:00. Είσοδος: 13 €(κανονικό), 10 €(μειωμένο). Προπώληση: ticketplus.gr και στο ταμείο του θεάτρου: 231 084 2509. Η παράσταση είναι κατάλληλη άνω των 18.
Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Τύπος Θεσσαλονίκης"
