Της Λεμονιάς Βασβάνη
Ένωσαν τις δυνάμεις τους για την τέχνη καλλιτέχνες και εκπαιδευόμενοι του 3ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης του Καταστήματος Κράτησης Διαβατών.
Όλα ξεκίνησαν από τα εργαστήρια φιλοσοφίας, γραφής και performance που πραγματοποίησαν αρχικά η επιμελήτρια και θεωρητικός τέχνης Σοφία Ελίζα Μπουράτση και ο καλλιτέχνης Αλέξανδρος Πλωμαρίτης στο 3ο ΣΔΕ Θεσσαλονίκης, ενώ άλλοι οκτώ καλλιτέχνες προσκλήθηκαν να ετοιμάσουν και να υλοποιήσουν ο καθένας ένα εργαστήριο σε σύνολο περίπου 110 εκπαιδευόμενων (2017-2020) στο σχολείο των φυλακών.
Τα κείμενα και έργα (φωτογραφίες, σχέδια, ζωγραφική, βίντεο, performance, εγκαταστάσεις, χαρακτικά) των εκπαιδευόμενων του σχολείου, καθώς και έργα των καλλιτεχνών που μπήκαν και δούλεψαν στις φυλακές, απαρτίζουν την έκθεση «Τίμιοι παράνομοι – Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή», που παρουσιάζει το MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών στην Αποθήκη Β1 στο λιμάνι Θεσσαλονίκης, από 26 Φεβρουαρίου έως 26 Απριλίου 2020 σε συνεργασία με το 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Διαβατών.
Στην αυτήν παρουσιάζονται και τρία project του 3ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης (Γιώργος Βασιλειάδης, Τατουάζ, Εύα Τζένου, Άννα Τζαμπάζη, Η εφημερίδα του σχολείου, Βούλα Χατζηγεωργιάδου κόμικ, βίντεο και animation) και τη δουλειά του Β. Α.
Οι κρατούμενοι στα γραπτά τους καταπιάνονται με τις έννοιες του προσώπου, της ελευθερίας και της σιωπής, ενώ η φράση «τίμιοι παράνομοι» ανήκει σ’ έναν -σήμερα ελεύθερο - εκπαιδευόμενο του θερινού σχολείου του 2017, τον Besnik Firaku, και υποδηλώνει τη ρευστή εισχώρηση της ηθικής μεταξύ του νόμιμου και του παράνομου.
Στους προβληματισμούς της έκθεσης συγκαταλέγονται οι θεματικές της ιδρυματοποίησης, της ευαισθησίας του σώματος, της κίνησης (και του αυλισμού), της εικόνας και των κωδίκων του σώματος, της διαμόρφωσης της έννοιας της ταυτότητας και του προσώπου του σωφρονισμού στη χώρα μας κα.
«Είναι ένα σημαντικό εγχείρημα. Δεν πρόκειται για μια απλή έκθεση. Είναι μια έκθεση με καλλιτέχνες και κρατούμενους» δήλωσε στο «TyposThes» ο καλλιτέχνης Αλέξανδρος Πλωμαρίτης. Και συμπλήρωσε: «Για τις ανάγκες του εργαστηρίου performance μπήκα τρεις φορές στη φυλακή και δούλεψα στο 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Διαβατών με κρατούμενους για το εργαστήριο που έκανα πάνω στην performance. Θέλησα να τους προσελκύσω με την τέχνη. Και έδειξα δείγματα από τις χώρες των κρατουμένων, από καλλιτέχνες που κάνουν performance. Ακολούθησε το πρακτικό κομμάτι με δράσεις πάνω στη σχέση εμπιστοσύνης, και με ασκήσεις για να καταλάβουν περισσότερα γι΄αυτή τη μορφή τέχνης. Και στο τέλος κάναμε μια σειρά από 5λεπτες μίνι performances στην αυλή της φυλακής».
Όσο για την έκθεση «Τίμιοι παράνομοι – Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή», είπε πως χρησιμοποίησε υλικό από τα εργαστήρια, έβαλε όμως και τη δική του καλλιτεχνική πινελιά που «είναι πιο ρεαλιστική», όπως μας εξήγησε. «Για παράδειγμα, ένα έργο μου απεικονίζει ένα δωμάτιο όπου έχει αριθμούς γραμμένους με κιμωλία, σαν αυτούς που γράφει ένας κρατούμενος μέσα στο κελί του. Θέλησα να κάνω μια αναφορά στον εγκλεισμό σε ένα δωμάτιο και στο πώς εκεί αλλάζει μορφή ο χρόνος. Σε ένα άλλο έργο τράβηξα φωτογραφίες με την Polaroid τους κρατούμενους σε κινήσεις τους πάνω σε διάφορες έννοιες πχ ελευθερία. Σε ένα τρίτο έργο μου έχω μια παλιά ζυγαριά. Στο ένα ζύγι έχει μια polaloid για την ελευθερία και στο άλλο τα γραμμάρια που αυτή ζυγίζει. Θέλησα να δείξω πόσο ζυγίζει η ελευθερία όταν είσαι έγκλειστος», ανέφερε ο καλλιτέχνης.
Απαντώντας σε ερώτησή μας για το πώς συνεργάστηκαν οι κρατούμενοι είπε πως στην αρχή ήταν διστακτικοί, ωστόσο μετά τον εμπιστεύθηκαν και ο αριθμός των μαθητών του μεγάλωνε διαρκώς. «Η φυλακή είναι ένας μικρόκοσμος του έξω. Όπως προανέφερα χρησιμοποίησα δείγματα καλλιτεχνών από την χώρα του κάθε κρατουμένου. Αυτό έδωσε στον καθένα δύναμη. Έτσι ενώ την 1η μέρα είχα 11 μαθητές, την 2η είχα 15 και την 3η 25. Δημιουργήθηκε μια οικειότητα και όλα κύλησαν γρήγορα. Ανυπομονούσα κι εγώ και οι μαθητές μου να δημιουργήσουμε. Ξέρετε έχω διδάξει στο Πανεπιστήμιο, έχω πάρει μέρος σε εκθέσεις στο εξωτερικό και σε Μπιενάλε, όμως τις καλύτερες performance τις είδα μέσα στη φυλακή. Κι αυτό πιστεύω ότι συνέβη γιατί οι κρατούμενοι μίλησαν μέσα από την τέχνη για τα δικά τους προβλήματα στο τώρα, και ήταν ο εαυτός τους. Δεν έπρεπε να υποδυθούν κάποιον άλλο όπως πχ συμβαίνει στο θέατρο», συμπλήρωσε ο κ. Πλωμαρίτης.
Τέλος έπλεξε το εγκώμιο στην επιμελήτρια και θεωρητικός τέχνης Σοφία Ελίζα Μπουράτση που αφιέρωσε σχεδόν 3 χρόνια σε αυτό το πρότζεκτ. «Είναι η πρώτη φορά πιστεύω που έχει προκύψει τόσος όγκος υλικού πάνω σε αυτόν τον τομέα», σχολίασε.
«Ανταλλαγή μεταξύ των “δύο ομάδων” της ίδιας κοινωνίας»
Η επιμελήτρια Σοφίας – Ελίζας Μπουράτση αναφέρει σε σημείωμά της: «Ακούγοντας και δουλεύοντας με τους έγκλειστους εκπαιδευόμενους διαμορφώθηκε μία σχέση που εξελίχθηκε σε μία μορφή άτυπης θεωρητικής και εικαστικής έρευνας γύρω από κάποια από τα θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα. Η εξερεύνηση αυτή εμπλουτίστηκε με την πρόσκληση ακόμα 8 καλλιτεχνών που επιλέχθηκαν με γνώμονα τις σχέσεις των πρακτικών τους με τις προβληματικές μίας κριτικής αισθητικής προσέγγισης του εγκλεισμού.
Η φυλακή αποτελεί μία από τις “ετεροτοπίες” του Michel Foucaul, τους χώρους που δρουν δηλαδή ως χώροι ετερότητας παράλληλα με υπάρχοντες τόπους αντανακλώντας την κοινωνία στην οποία βρίσκονται. Σε αυτό το πλαίσιο, ο χώρος του σχολείου της φυλακής προσεγγίζεται ως μέρος μιας ευρύτερης οντότητας: ενός μηχανισμού, ο οποίος με τη σειρά του αποτελεί την έκφραση ενός λόγου.
Μεθοδολογικά, αυτή η αντιμετώπιση, που μέσω του πεδίου της σύγχρονης τέχνης ξεκινά από μία κοινωνιολογική και πολιτική ανησυχία, τοποθετεί το πεδίο της έρευνάς της στα όρια της εμπειρίας που βιώνει, για να μπορέσει να δει πώς σχηματίζεται η ετερότητα από την ομοιότητα και πώς μορφοποιείται διαλεκτικά το “έξω” από το “μέσα” και αντίστροφα. Προσπάθεια, που υλοποιείται μέσω της συμπαράθεσης δύο κόσμων (της τέχνης και της παραβατικότητας) και δύο θεσμών που τυχαίνει να είναι και οι δύο ετεροτοπίες για τον Foucault (η φυλακή και το μουσείο) και που δημιουργεί ένα είδος μεικτής, ενδιάμεσης εμπειρίας, ένα είδος καθρέφτη.
Αυτή η δουλειά είναι, λοιπόν, πρώτα απ’ όλα μία σπάνια συνάντηση της οποίας το κύριο διακύβευμα είναι η ανταλλαγή μεταξύ των “δύο ομάδων” της ίδιας κοινωνίας».
Η έκθεση, της οποίας ο εργαστηριακός χαρακτήρας, αλλά και η κοινωνική του διάσταση εντάσσονται στους προγραμματικούς στόχους του MOMus-ΠΚΤ, θα συνοδευτεί από την έκδοση καταλόγου και από ένα παράλληλο πρόγραμμα δράσεων, διαλέξεων και συζητήσεων (υπό ανακοίνωση προσεχώς). Ξεναγήσεις, ανοιχτές στο κοινό με το εισιτήριο εισόδου, θα πραγματοποιούνται καθόλη τη διάρκειά της, κάθε Σάββατο στις 12:00.
Συμμετέχουν:
-Οι εκπαιδευόμενες και οι εκπαιδευόμενοι (2017-2020) του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Θεσσαλονίκης (Διαβατά).
Oι καλλιτέχνες: Δημήτρης Αμελαδιώτης, Γιώργος Γεροντίδης, Μαίρη Ζυγούρη,
Μαρία Κρεμέτη, Βιργινία Μαστρογιαννάκη, Ριάνον Μόργκαν,
Αλέξανδρος Πλωμαρίτης, Τάκης Σπυρόπουλος, Δημήτρης Φραγκάκης
Ο Β. Α.
Το 3ο ΣΔΕ Θεσσαλονίκης με τρία project.
Διάρκεια Έκθεσης: 26.02-26.04.2020 τις μέρες και ώρες: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00 - 18:00, Πέμπτη:10:00 - 22:00. Εγκαίνια: Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου, 20:00. Χώρος: MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης).
