Έρευνα-Παρουσίαση: ΔΑΝΙΗΛ Γ. ΠΑΠΑΔΑΝΙΗΛ
ΠΡΩΜΕΤΟΠΙΔΑ
Πατρίς μου μέν εἶναι χωρίον τι ῥαδολύβος καλούμενον, πρός Βοῤῥᾶν τῆς Ἀμφιπόλεως, τῆς μεταξύ τῶν δύω τοῦ Στρυμόνος βραχιόνων κείμενον, καί τέσσαρας περίπου ὥρας τῆς Δράμας ἀπέχον. Γεννήτορες δέ, Κωνσταντῖνος Ἱερεύς καί Μαργαρίτα, οἵτινες ἐννέα υἱούς ἐγέννησαν μεθ’ ὧν καί ἐμέ τρίτον· τῷ 1833· βαπτισθείς δέ κατά τήν τάξιν τῆς ὀρθοδόξου καί ἀμώμου πίστεως ὑπό τινος Δωροθέου Ἱερομονάχου, ὠνομάσθην Ἰωακείμ. Γενόμενος δέ ἑπταετής παρεδόθην ὑπό τῶν γονέ-ων μου εἰς τόν πρός πατρός θεῖον μου διατελοῦντα εἰς τήν Ἱεράν μονήν τῆς Εἰκονοφοινήσσης τῆς κατά τό παγγαῖον ὄρος.
(Τα Απομνημονεύματα της εμής βιοτής, Νεόφυτος, Χάλκη, Ιούνιος 1853)
Ογκώδες, καλαίσθητο, περιεκτικότατο σε σημαντικές πληροφορίες, εμπεριστατωμένο, καρπός σχεδόν δεκαετούς εστιασμένης έρευνας και επίμονης-επίπονης προσπάθειας, με ντοκουμέντα που πρώτη φορά είδαν το φως της δημοσιότητας, εν τέλει ένα έργο-βιβλίο πολύτιμο, με την εγκυρότατη υπογραφή του Ομότιμου Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, και πολυγραφότατου συγγραφέα, Απόστολου Αθ. Γλαβίνα. Τίτλος του: "Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Νεόφυτος Η΄ ο Παπακωνσταντίνου από το Ροδολίβος (1833- 4/5 Ιουλίου 1909)". Το βιβλίο τυπώθηκε στη Θεσσαλονίκη, στη "Μαυρογένης Α.Ε.", στο Καλοχώρι, το 2014, σε 1.000 αντίτυπα, τα οποία και μοιράστηκαν από το Δήμο Ροδολίβους στους κατοίκους του (σ.σ. υπάρχουν ακόμα κάποια διαθέσιμα στο κτήριο του Δημαρχείου Αμφίπολης).
Στο προλογικό σημείωμα του συγγραφέα...
Λέει ο συγγραφέας, μεταξύ άλλων, στο προλογικό του σημείωμα: "Το 1987, σε μια σύντομη μελέτη, δημοσίευσα από το Αρχείο της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, τα "Απομνημονεύματα της εμής βιοτής" καθώς και την "Σύντομον περιγραφήν τινών μερών της εν Μακεδονία κώμης Ροδολύβης", του νεότερου αδελφού του Πατριάρχη, του Ανδρέα, του μετέπειτα Ιεροδιακόνου Μελετίου Αριστοβούλου (Παπακωνσταντίνου). Και οι δύο αδελφοί αποφοίτησαν αριστούχοι από την Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ο Ιωακείμ-Νεόφυτος το 1858 και ο Ανδρέας-Μελέτιος, έξι έτη αργότερα, το 1864. Έτσι", εξηγεί, "η γνωριμία μου με το Ροδολίβος και την περιοχή διευρύνθηκε, όπως και η επαφή μου με πρόσωπα καταγόμενα από τους αδελφούς και τις αδελφές του Πατριάρχη Νεόφυτου του Η΄".
Στη συνέχεια μας λέει ότι από τη φιλική αυτή σχέση, ήρθε και η πρόσκληση από τον Δήμαρχο του άλλοτε Καποδιστριακού Δήμου Ροδολίβους, Χαρίτωνα Κατσάρα, να μιλήσει για τον Πατριάρχη Νεόφυτο στις 31 Μαΐου 2009, με τη συμπλήρωση εκατό ετών από την εκδημία του Πατριάρχη, στις 4/5 Ιουλίου 1909.
Ο κ. Γλαβίνας, λέει ακόμα ότι εκείνη ακριβώς η ομιλία του αποτέλεσε και την αφορμή να ασχοληθεί με τη συγγραφή μίας ευρύτερης μορφής "Βιογραφίας" του Πατριάρχη, για την έκδοση της οποίας έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο Δήμος Αμφίπολης, "σαν μια ακόμα εκδήλωση τιμής στον συντοπίτη τους Οικουμενικό Πατριάρχη".
Η παρουσίαση του βιβλίου στο Ροδολίβος
Όπως μας λέει ο καθηγητής, μετά από περίπου τρία χρόνια εστιασμένης ενασχόλησης με το θέμα, ετοιμάστηκε το βιβλίο-βιογραφία «Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ Η΄ Ο ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΡΟΔΟΛΙΒΟΣ», οπότε και έγινε όπως ήταν φυσικό η παρουσίασή του, στη γενέτειρά του το Ροδολίβος. Ο Δήμος Αμφίπολης ανέλαβε την οργάνωση της παρουσίασης που πραγματοποιήθηκε στην πλατεία «ΟΧΙ» την Παρασκευή 8 Αυγούστου 2014, με παρόντα τον συγγραφέα-καθηγητή Απόστολο Αθ. Γλαβίνα, ο οποίος αναφέρθηκε στη στγγραφή του βιβλίου του αλλά και στην ξεχωριστή προσωπικότητα του Πατριάρχη. Για την ιστορία να πούμε ότι την παρουσίαση του βιβλίου επιμελήθηκε τότε ο φιλόλογος – μουσικός Αθανάσιος Αθ. Γιώργου και ότι όλη εκδήλωση διανθίστηκε με παραδοσιακά τραγούδια του Παγγαίου, από ανάλογο μουσικό σχήμα.
"Ποιος ήταν ο Πατριάρχης Νεόφυτος ο Η΄", με την πένα του Γιώργου Ν. Βογιατζή
Κρίνοντας ότι, πέρα από τον κ. Γλαβίνα, ως και Δήμαρχος Αμφίπολης τότε, αλλά και ως ιθύνων νους του όλου εγχειρήματος της συγγραφής του συγκεκριμένου βιβλίου, ο συγγραφέας-ερευνητής Γιώργος Ν. Βογιατζής, είναι από τους καταλληλότερους ανθρώπους, να μας "μυήσουν" στο έργο και την προσωπικότητα του Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄. Του το ζητήσαμε και ανταποκρίθηκε άμεσα στο κάλεσμά μας, οπότε έχουμε τη χαρά να τον διαβάζουμε ακολούθως...
[Ο Πατριάρχης Νεόφυτος ο Η΄ (1891-1894)
"Ο Πατριάρχης Νεόφυτος ο Η΄ και κατά κόσμον Ιωακείμ Παπακωνσταντίνου, γιος του Ιερέα Κωνσταντίνου και της Μαργαρίτας από το Ροδολίβος, γεννήθηκε το 1833 στο Ροδολίβος. Εκείνη την χρονιά εγκαινιάστηκε ο ανακαινισμένος ναός των Αγίων Ταξιαρχών της γενέτειράς του που βρίσκεται κοντά στην πατρική του κατοικία. Σήμερα υπάρχουν στο Ροδολίβος αρκετοί απόγονοι αυτής της οικογένειας, ενώ η προτομή του κοσμεί το πάρκο της πλατείας «OXI» στο Ροδολίβος. Ένα έργο που επιτελέστηκε επί προεδρίας Παναγιώτη Συνάδου. Σχετικά με την καταγωγή του μας αναφέρει ο ίδιος το 1853 στα: Απομνημονεύματα της εμής βιοτής, που έγραψε στη θεολογική σχολή της Χάλκης «Πατρίς μεν είναι χωρίον τι Ροδολίβος καλούμενον… και τέσσαρας περίπου ώρας της Δράμας απέχον. Γεννήτορες δε, Κωνσταντίνος ιερεύς και Μαργαρίτα, οίτινες εννέα υιούς εγέννησαν μεθ’ ών και εμέ τρίτον, το 1833…»
Ο Αστέριος Γούσιος αναφέρει...
O τότε ιστορικός δάσκαλος, από τα Λακκοβήκια (Μεσολακκιά) Αστέριος Γούσιος, στο βιβλίο του «Η κατά το Πάγγαιον χώρα» Λιψία 1894, μας αναφέρει: «Ροδολείβος (εκ του ρόδα λείβειν). Εις απόστασιν 50 ακριβώς λεπτών της ώρας και ΒΑ του χωρίου Σεμάλτου (Μ. Σουλίου) κείται η μεγίστη πασών των κατά το Πάγγαιον κωμοπόλεων. Έχει 3400 κατ. εξ ων 3000 Έλληνες Χριστιανοί και 400 Οθωμανοί. Οι μεν Έλληνες κατ. εργατικοί και φιλόπονοι όντες, διατηρούσιν ιδίαις δαπάναις αστικήν σχολήν μετά δύο διδασκάλων και Παρθεναγωγείον μετά δύο διδασκαλισσών,
οι δε Οθωμανοί ανώτερον γραμματοδιδασκαλείον μετά δύο διδασκάλων και εν τέμενος. Η κωμόπολις αύτη κειμένη επί λαμπράς τοποθεσίας και έχουσα μαγευτικήν άποψιν, είνε πατρίς του ενδόξως και θεαρέστως τα νύν πατριαρχεύοντος Παναγ. και Οικουμενικού Πατριάρχου Νεοφύτου του Η΄. Έχει δύο μεγάλας εκκλησίας μίαν προς τιμήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, οπότε και πανήγυρις τελείται. Διαιρείται υπό λάκκου εις δύο άνισα μέρη συγκοινωνούντα διά γεφυρών»
Ο Ιερολογιότατος Ειρηναίος...
Ο Ιερολογιότατος Ειρηναίος, στη επικήδειο ομιλία του Νεοφύτου, στην Κωνσταντινούπολη το 1909: «Εκ γονέων ευσεβών εν σωτηρίω έτει 1833 γεννηθείς ο αφ ημών μεταστάς σεπτός πρωθιεράρχης εν Ροδολείβω της ευάνδρου μακεδονικής γης, εποτίσθη δια των ναμάτων της ευσεβείας υπό του πατρός αυτού, σεβασμίου λευίτου της αγίας ημών πίστεως, αισθανθείς εν τη καρδία του τοιούτον ενθουσιασμόν προς τα ιερά γράμματα, ώστε λίαν ενωρίς εζήτησε να εισαχθεί και εισήχθη εις την πατριαρχικήν μονήν της Εικοσιφοινίσσης, όθεν μεταβάς ολίγον βραδύτερον εις Αλιστράτην εξέμαθε τα πρώτα γράμματα εν τη αυτόθι τότε ακμαζούση ελληνική σχολή…».
Ο συνεργάτης του Ηρακλείας Γερμανού Γ΄, Γ. Παπαδόπουλος
Να τι μας αναφέρει ο στενός του συνεργάτης του Ηρακλείας Γερμανού Γ΄, Γεώργιος Παπαδόπουλος: «Νεόφυτος ο Η΄ τυγχάνει το μέν ανάστημα ευθυτενής, το δε παράστημα ευπρεπής· κόμην έχει πυκνήν και περί την νεανικήν και ανδρικήν ηλικίαν ξανθήν, ήδη λευκαινομένην· ρίνα σύμμετρον, οφθαλμούς γαλανούς λεία βλέποντας και φαιδρούς και εκλάμποντας υπό δασείας ταίς οφρύσι· την όψιν προσηνής και ευπροσήγορος, την περιβολήν υπεράγαν καθαρός, εμπεφορημένος αγαθωτάτων διαθέσεων, αφιλοκερδής, ειλικρινής και ακέραιος τον χαρακτήρα. Είναι δε όσον αξιοπρεπής και ευγενέστατος τους τρόπους, αφ’ ετέρου απέριττος και μετριόφρων· ομιλεί δε άριστα και την γερμανικήν γλώσσαν».
Στη μονή της Εικοσιφοίνισσας
Ο Νεόφυτος τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στη μονή της Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο, ενώ αργότερα μπήκε στην Κεντρική Ελληνική Σχολή της Αλιστράτης. Το 1851 εισέρχεται στη Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης από την οποία αποφοιτεί το 1858 με βαθμό άριστα. Αργότερα πηγαίνει στη Γερμανία όπου σπουδάζει Θεολογία στο Μόναχο. Από το 1867 έως το 1891 που χειροτονείται πατριάρχης, διετέλεσε επίσκοπος Ελευθερουπόλεως, Φιλιππουπόλεως, Αδριανουπόλεως, Πελαγωνείας και Νικοπόλεως και Πρεβέζης.
Έλυσε το «Σχολικό πρόβλημα»
Κατά την πατριαρχεία του Νεοφύτου, ένα από τα σημαντικότερα έργα του είναι ότι αντιμετώπισε και έλυσε το «Σχολικό πρόβλημα» που δημιούργησε η Υψηλή Πύλη, η οποία προσπάθησε να ελέγξει τα ελληνικά σχολεία και να εισάγει εις αυτά ως επίσημο γλώσσα την οθωμανική. Κατόπιν σθεναρής αντίδρασης του Νεόφυτου, και των ανάλογων του διπλωματικών κινήσεων, κατόρθωσε να φρενάρει τις πονηρές επιδιώξεις του τουρκικού κράτους.
Νέοι του Ροδολίβους σπούδασαν στη Χάλκη
Κατά την πατριαρχεία του, πάρα πολλοί νέοι του Ροδολίβους, είχαν τη δυνατότητα να πάνε στην Κωνσταντινούπολη και να σπουδάσουν στην Χάλκη ή σε άλλες σχολές και στην συνέχεια να προωθηθούνε σε σημαντικές θέσεις. Ανάμεσα σ’ αυτούς και: ο γνωστός ιστορικός, φιλόλογος και αρχαιολόγος, των Σερρών Ευάγγελος Στράτης, και ο Διευθυντής της Αμπετείου σχολής στο Κάϊρο και αδελφός του Νεοφύτου, Μελέτιος, καταγόμενοι και οι δύο από το Ροδολίβος.
Βοήθησε την Ιερά μονή της Εικοσιφοίνισσας του Παγγαίου, να απαλλαγεί από τα δυσβάστακτα χρέη της, για αυτό και θεωρείται ο τρίτος κτήτορας της Μονής.
Μετά την παραίτησή του από τον Οικουμενικό θρόνο, δώρισε όλη την πατριαρχική του βιβλιοθήκη στο Ροδολίβος, όπου οι εκατοντάδες τόμοι του έδωσαν στους μαθητές των σχολείων πολύτιμο πνευματικό υλικό για την ελληνική τους μόρφωση. Ανάμεσά τους και πάρα πολλά βιβλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η Βιβλιοθήκη αυτή καταστράφηκε κατά την δεύτερη βουλγαρική κατοχή 1940-1944, από του Βούλγαρους οι οποίοι προσπάθησαν να εξαφανίσουν κάθε ελληνικό πνευματικό στοιχείο της Μακεδονίας. Κάποια από τα βιβλία αυτά διασώθηκαν από μαθητές της εποχής και υπάρχουν σήμερα σε χέρια κατοίκων του Ροδολίβους.
Ως Ροδολιβινοί και Παγγαιορίτες, οφείλουμε να αναφέρουμε και να ευχαριστήσουμε θερμά τον Ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Απόστολο Αθ. Γλαβίνα, που κατά τα έτη 2013-2014 συνέγραψε κατόπιν δικής μας αιτήσεως (Δημάρχου Αμφίπολης Γ. Ν. Βογιατζή) το πολύ σημαντικό και αξιόλογο βιβλίο για τη ζωή και το έργο του Νεόφυτου Η΄". Γιώργος Ν. Βογιατζής]
Βιογραφικά στοιχεία του Απόστολου Αθ. Γλαβίνα
Ο ομότιμος καθηγητής Απόστολος Γλαβίνας, γιος του καπνεργάτη-αγρότη Αθανασίου Γλαβίνα και της οικοκυράς Μαγδαληνής Βαρελά, γεννήθηκε στο Σοχό Θεσσαλονίκης στις 7 Ιουλίου του 1939. Στο τόπο καταγωγής του έμαθε τα πρώτα γράμματα (1945-1951). Από τον Αύγουστο του 1948, ύστερα από το θάνατο το πατέρα του, την ανατροφή του και την ανατροφή των δύο αδελφών του ανέλαβε η μητέρα τους. Από το 1951 φοίτησε στην επτατάξια Εκκλησιαστική Σχολή της Αγίας Αναστασίας, που βρίσκεται στο ομώνυμο Μοναστήρι κοντά στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης. Από εκεί έλαβε το απολυτήριο το 1958. Το 1959 γράφτηκε την Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, από την οποία εξήλθε πτυχιούχος το 1963.
Ύστερα από την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων (1963-1965, έφεδρος ανθυπολοχαγός Πεζικού), εργάστηκε για ένα έτος (1965-1966) ως καθηγητής των Θρησκευτικών στην ιδιωτική εκπαίδευση.
Το Νοέμβριο του 1966 πήγε στη Γερμανία, όπου εκεί ως υπότροφος της Καθολικής Εκκλησίας της Γερμανίας, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης. Το θερινό εξάμηνο του 1967 παρακολούθησε μαθήματα γερμανικής γλώσσας για αλλοδαπούς φοιτητές. Ως κανονικός μεταπτυχιακός φοιτητής παρακολούθησε στα επόμενα τέσσερα χρόνια (1967-1969) μαθήματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Δογματικής στην Καθολική Θεολογική Σχολή, καθώς επίσης και Αρχαίας Ιστορίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας στην εκεί Φιλοσοφική Σχολή.
Το καλοκαίρι του 1969 πήγε στο Παρίσι ως υπότροφος του Βατικανού και στα δυό χρόνια που έμεινε εκεί (1969-1971), παρακολούθησε στην Ecole Pratique des Hautes Etudes Βυζαντινή Ιστορία και Θεολογία, καθώς επίσης και Ιστορία των Χριστιανικών Δογμάτων και Μυστηρίων. Η Σχολή αυτή τον ονόμασε Eleve titulaire τον Οκτώβριο του 1971.
Το Μάϊο του 1972 εγκρίθηκε από τη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης η διδακτορική του διατριβή και η αναγόρευσή του έγινε το Φεβρουάριο του 1973. Στις 30 Δεκεμβρίου 1973 διορίστηκε Επιμελητής στην Έδρα της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στη Σχολή αυτή εργάστηκε μέχρι τις 31 Αυγούστου 2006, οπότε και αποχώρησε από την ενεργό υπηρεσία.
Το Νοέμβριο του 1978 εκλέχτηκε Υφηγητής στην Έδρα της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας, τον Ιανουάριο του 1979 διορίστηκε άμισθος Υφηγητής και από το ακαδημαϊκό έτος 1979-1980 πήρε ανάθεση Ως εντεταλμένος Υφηγητής με τριετή θητεία. Με τη δημοσίευση του Νόμου 1268 του 1982 εντάχθηκε, τον Αύγουστο του 1982, στο Τμήμα Θεολογίας, στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή, το Μάϊο του 1983 εκλέχθηκε Αναπληρωτής Καθηγητής και το Δεκέμβριο του 1984 Καθηγητής.
Είναι μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και ιδρυτικό μέλος της Ιστορικής Εταιρείας της Ελλάδος και της Εταιρείας Βυζαντινών Ερευνών. Διετέλεσε Πολιτικός Διοικητής του Αγίου Όρους (1986-1988) και τιμήθηκε με τον τίτλο του Άρχοντα Χαρτουλαρίου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Από τον Ιούλιο του 2003 μέχρι σήμερα είναι Διευθυντής του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών.
Το συγγραφικό του έργο, εκτός από τη διδακτορική του διατριβή και τη διατριβή για υφηγεσία, περιλαμβάνει αρκετές αυτοτελείς μελέτες και πάνω από 120 άρθρα, που αναφέρονται σε Μοναστήρια, Αγίους, Νεομάρτυρες, Επισκοπές, Επισκόπους, λογίους κληρικούς και στην Εκκλησία της Ηπείρου και Αλβανίας.
(ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΠΘ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ-ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ-ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ-ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΘΗΓΗΤΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΑΘ. ΓΛΑΒΙΝΑ-ΤΟΜΟΣ 16-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006).
(Αύριο θα δημοσιευθεί το Β' Μέρος της αναφοράς μας στο βιβλίο).
* "Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς"
(Ροδολίβος-Δόμιρος-Μικρό Σούλι-Αμφίπολη-Παλαιοκώμη-Ν. Φυλή-Λακκοβήκια-Μεσολακκιά-Ν. Κερδύλλια-Πρώτη-Αγγίστα-Κρηνίδα-Κορμίστα-Ν. Μπάφρα-Ηλιοκώμη--Συμβολή-Σέρρες)
ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
1. Το εξώφυλλο του βιβλίου "Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Νεόφυτος Η΄ ο Παπακωνσταντίνου από το Ροδολίβος (1833- 4/5 Ιουλίου 1909)", του Απόστολου Αθ. Γλαβίνα.
2. Ο συγγραφέας του βιβλίου, Ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ.
3. Η προτομή του Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄, κοσμεί το πάρκο της πλατείας «OXI» στο Ροδολίβος. Ένα έργο που επιτελέστηκε επί προεδρίας Παναγιώτη Συνάδου (Φωτογραφία του Δημήτρη Μουρατίδη).
4. Η στήλη της προτομής του Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄: «ΠΑΤΡΙΣ ΜΟΥ ΜΕΝ ΧΩΡΙΟΝ ΤΙ ΡΟΔΟΛΥΒΟΣ ΚΑΛΟΥΜΕΝΟΝ ΠΡΟΣ ΒΟΡΡΑΝ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΕΩΣ...". Τα απομνημονεύματα της εμής βιοτής, Νεόφυτος Η΄. (Φωτογραφία του Δημήτρη Μουρατίδη).
5. Φωτογραφία του Οικουμενικού Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄, φωτογραφία του βιβλίου.
6. Ο συγγραφέας-ερευνητής και πρώην Δήμαρχος Αμφίπολης Γιώργος Ν. Βογιατζής, αλλά και ιθύνων νους του όλου εγχειρήματος της συγγραφής του συγκεκριμένου βιβλίου, από τους καταλληλότερους ανθρώπους, να μας "μυήσουν" στο έργο και την προσωπικότητα του Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄.
7. Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, (φωτογραφία του βιβλίου).
8. Το κείμενο της παραίτησης του Οικουμενικού Πατριάρχη Νεόφυτου Η΄, (φωτογραφία του βιβλίου).
