Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Η ελληνική φωτογραφία είναι πρωταγωνίστρια στο βιβλίο του Ηρακλή Παπαϊωάννου με τίτλο «Η φωτογραφία ως αίνιγμα». Πρόκειται για μια ανθολογία κειμένων του ιδίου που έχουν δημοσιευτεί τα τελευταία τριάντα χρόνια. Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου από τις εκδόσεις University Studio Press μιλήσαμε με τον ερευνητή της φωτογραφίας και επιμελητή του MOMus/ΜΦΘ για την τέχνη αυτή, την εξέλιξή της, αλλά και για την ελληνική φωτογραφία που, όπως μας είπε, «βρίσκεται στην άκρη της ευρωπαϊκής περιφέρειας και ταυτόχρονα επηρεάζεται από ρεύματα βαλκανικά, μεσόγεια, ανατολικά», ενώ παράλληλα τόνισε πως «η φωτογραφία πλημμυρίζει πλέον την καθημερινότητά μας», και επηρεάζει βαθιά τη συλλογική και την ατομική συνείδηση.
-Πώς έχει εξελιχθεί η Ελληνική φωτογραφία; Πόσο την έχουν επηρεάσει οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες;
-Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του MOMus-Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και της Photobiennale, του Μουσείου Μπενάκη, και φεστιβάλ όπως το Athens Photo Festival, το PhotoMed και η Photometria (προσπάθειες που συχνά γίνονται κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες), παραμένει κατά την εκτίμησή μου γεγονός ότι η ελληνική φωτογραφία εξελίσσεται χάρη στην επιμονή των δημιουργών της. Η σκηνή της φωτογραφίας στη χώρα μας έχει διευρυνθεί πολύ, με νέες και δυναμικές φωνές που επωφελούνται σε ικανό βαθμό από την ευελιξία των ηλεκτρονικών μέσων και των κοινωνικών δικτύων, και έχουν πολύ πιο διεθνή προσανατολισμό. Οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της χώρας έχουν επιφέρει μεγάλα πλήγματα γενικά στην τέχνη. Ταυτόχρονα οξύνουν τα αισθητήρια και τα κριτήριά της, προκρίνοντας πλέον ένα βλέμμα στα πράγματα περισσότερο ωμό, που αναζητά δύσκολες αλήθειες.
-Με τις τεχνολογικές εξελίξεις ο καθένας μπορεί να τραβήξει μια φωτογραφία. Πότε όμως γίνεται φωτογράφος;
-Φωτογράφος, με την καλλιτεχνική τουλάχιστον έννοια του όρου, γίνεται πιστεύω εκείνος που ασκεί συνειδητά (και σε όλα τα δυνατά επίπεδα: τεχνικό, αισθητικό, ιστορικό, θεωρητικό, πολιτικό) την ιδιαιτερότητα του βλέμματός του, και επιχειρεί να ερμηνεύσει φαινόμενα του κόσμου, του μικρόκοσμου, πτυχές του εαυτού. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί πολύ χρόνο, μάλλον πολλά χρόνια. Σήμερα ίσως να είναι πιο απαιτητική από άλλες εποχές καθώς η όραση επιβαρύνεται καθημερινά με μια συνεχή ροή από πλεονάζουσες, επίμονες πληροφορίες. Έτσι, το ανεξάρτητο, προσωπικό βλέμμα πρέπει μάλλον όχι μόνο να καλλιεργείται βαθιά αλλά και να αντιστέκεται σθεναρά.
-Πώς αποφασίσατε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
-Αντίθετα από άλλα παρόμοια εγχειρήματα στο παρελθόν, αυτό το βιβλίο με μια έννοια γράφονταν από μόνο του εδώ και καιρό. Εννοώ ότι, καθώς συνιστά ανθολογία από κείμενα που έχω δημοσιεύσει τα τελευταία τριάντα χρόνια, ουσιαστικά συνιστά περισσότερο μια πράξη ανθολόγησης και επιμέλειας παρά συγγραφής. Η απόφαση για την έκδοσή του, με τη στήριξη του University Studio Press, συμπίπτει με τη συνειδητοποίηση σε προσωπικό επίπεδο του γεγονότος ότι πέρασαν τρεις δεκαετίες εντατικής κειμενογραφικής δραστηριότητας, και ίσως της ανάγκης για αποτίμηση, αναστοχασμό, ακόμη και χαμηλόφωνο εορτασμό. Από την άλλη, καθώς όλα αυτά τα κείμενα είναι διεσπαρμένα σε πλήθος καταλόγων, λευκωμάτων, εντύπων κ.λπ. είναι ίσως μια καλή ευκαιρία να βρεθούν συγκεντρωμένα κάτω από μια κοινή στέγη.
-Γιατί η φωτογραφία αποτελεί ένα αίνιγμα;
-Ασχολούμαι με τη φωτογραφία περίπου σαράντα χρόνια και ακόμη εκπλήσσομαι με το πόσο περίπλοκα απλή είναι, πόσα νοήματα λανθάνουν κρυμμένα στις φωτογραφικές εικόνες, πώς οι αναγνώσεις της τέμνονται, επικαλύπτονται, συγκρούονται σε διαφορετικά επίπεδα. Ακόμη και ο ίδιος ο δημιουργός της δεν μπορεί να επιβάλει έναν τρόπο ανάγνωσης ή ακόμη και χρήσης της. Με την έννοια αυτή θεωρώ ότι η φωτογραφία συχνά είναι καλύτερο να αντιμετωπίζεται ως αίνιγμα προς διερεύνηση και όχι ως συμβατική παράθεση οπτικών δεδομένων.
-Πώς αποτιμάτε την παρουσία της φωτογραφίας στην χώρα μας και στην πόλη μας; Πόσο γνωρίζουμε την ιστορία της;
-Χάρη στον σκαπανέα Άλκη Ξανθάκη, αλλά και πολλούς ακόμη ερευνητές, επιμελητές, εκδότες, σήμερα έχουμε μια καλύτερη εικόνα της εγχώριας ιστορίας της φωτογραφίας από ότι, για παράδειγμα, πριν από τριάντα χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν απαιτείται ακόμη πολλή δουλειά σε επίπεδο πρωτογενούς έρευνας αλλά και ουσιαστικής ερμηνείας. Η ελληνική φωτογραφία, και εκείνη της Θεσσαλονίκης ως υποσύνολό της, νομίζω ότι έχει θέση ανάλογη με αυτή που κατέχει η χώρα γεωγραφικά και ιδεολογικά: βρίσκεται στην άκρη της ευρωπαϊκής περιφέρειας και ταυτόχρονα επηρεάζεται από ρεύματα βαλκανικά, μεσόγεια, ανατολικά. Αν συνειδητοποιηθεί αυτό ως στοιχείο ιδιοσυστασίας, ίσως φανερωθεί μια εξαιρετικά γοητευτική ιδιαιτερότητα. Από την άλλη, η φωτογραφία πλημμυρίζει πλέον την καθημερινότητά μας, μέσα από αυτόν τον διαρκή εικονικό διαμοιρασμό των πάντων, επηρεάζοντας βαθιά τη συλλογική και την ατομική συνείδηση. Με κάποια έννοια, είναι δύσκολο πλέον τόσο να είμαστε μακριά από τη φωτογραφία όσο και να συμβιώνουμε συνέχεια μαζί της.
Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Τύπος Θεσσαλονίκης"
