Έρευνα-Επιμέλεια: ΔΑΝΙΗΛ Γ. ΠΑΠΑΔΑΝΙΗΛ
Το πολύτιμο αυτό βιβλίο, τα "Δημοτικά Τραγούδια του Παγγαίου", του φιλόλογου καθηγητή, Βαγγέλη Καραμέτσιου, που υπηρέτησε στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο της Πρώτης Σερρών, από το 1975 έως το 1983, εκδόθηκε το 2009 στην Πρώτη, περιλαμβάνει δε τοπικά, Μακεδονικά τραγούδια από τα χωριά του βορείου Παγγαίου ή αλλιώς του νοτιοανατολικού τμήματος του νομού Σερρών. Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνει τραγούδια από τα χωριά (με τη σειρά που τα παραθέτει), Αγγίστα, Ηλιοκώμη, Κορμίστα, Κρηνίδα, Νέα Μπάφρα, Πρώτη και Ροδολίβος. Για την συγκέντρωση του υλικού αυτής της συλλογής, να σημειωθεί ότι δούλεψαν οι τότε μαθητές και μαθήτριες της Β΄ τάξης του Λυκείου Πρώτης Σερρών.
Προλογικά στοιχεία του Β. Καραμέτσιου (Ιούνιος 2009)
"Η παρούσα έκδοση της συλλογής δημοτικών τραγουδιών της περιοχής Παγγαίου έρχεται 31 χρόνια μετά την πρώτη. Εκείνη αποτελούνταν από πολυγραφημένες σελίδες που συρράφτηκαν και έδωσαν τελικά 120 "βιβλία", τα οποία λίγοι μπόρεσαν να αποκτήσουν τότε και ελάχιστοι να τα έχουν ακόμα και σήμερα", λέει στο προλογικό του σημείωμα ο κ. Καραμέτσιος.
"Η ιδέα", συνεχίζει, "για μια έκδοση πληρέστερη σε σύγκριση με την πρώτη γίνεται πραγματικότητα. Χάρη στα σύγχρονα εκτυπωτικά μέσα η έκδοση απεριορίστου αριθμού αντιτύπων παρέχει πλέον τη δυνατότητα σε περισσότερους ανθρώπους της περιοχής να αποκτήσουν τη συλλογή -και προπαντός οι νέοι. Στην παρούσα έκδοση, με τη μελέτη του υλικού της οποίας καταγίνομαι τον τελευταίο χρόνο", συνεχίζει ο καθηγητής, "περιλαμβάνονται:
-όλα τα τραγούδια της πολυγραφημένης συλλογής του 1978 (συνολικά 277).
-οι παραλλαγές κάποιων από τα τραγούδια της πρώτης συλλογής που δεν είχαν ενταχθεί τότε, είχαν προτιμηθεί τα αρτιότερα.
-τα τραγούδια που έφτασαν στα χέρια μου κατά την περίοδο 1978 ως και το καλοκαίρι του 1983 που μετατέθηκα στα Γρεβενά. Όλα τα τραγούδια, καθαρογραμμένα στη γραφομηχανή, παρέμειναν για αρκετά χρόνια στο αρχείο μου. Μετά το 1990 μπήκαν στον υπολογιστή μου.
-ελάχιστα τραγούδια που αποτελούν προσωπικά ακούσματα και καταγραφές.
-41 τραγούδια της κ. Αικατερίνης Καρκαλέτση (σ.σ. συζύγου του), φιλολόγου, από το Ροδολίβος. Τα τραγούδια αυτά καταγράφηκαν το 1968 και αποτελούσαν τμήμα φοιτητικής εργασίας στο μάθημα της Λαογραφίας.
Η παρούσα συλλογή", λέει ο κ. Καραμέτσιος, "παρόλο που μπήκαν περισσότερα τραγούδια (78 περισσότερα, συνολικά 355), δεν μπορεί να καυχηθεί πως περιλαμβάνει ολόκληρη την πλούσια τοπική λαϊκή παράδοση της περιοχής στο τραγούδι. Καταγράφει όμως και, συνεπώς, διασώζει ένα μικρό και γι' αυτό πολύτιμο τμήμα "λαϊκών ασμάτων" μιας εποχής που ταχύτατα απομακρύνεται από το τώρα. ίσως και γι' αυτό αποκτά ιδιαίτερη αξία η παρούσα συλλογή...".
"Συνεργάτες μου οι μαθητές της Β΄ τάξης του Λυκείου"
Στο εκτενέστατο προλογικό του σημείωμα ο καθηγητής αναφέρει ακόμα ότι το 1978 ευδοκίμησε η ιδέα της συγκέντρωσης και έκδοσης της συλλογής τοπικών δημοτικών τραγουδιών των χωριών του Παγγαίου. Η διάθεση εκ μέρους του υπήρχε, η φιλοτιμία, λέει, των μαθητών εκείνα τα χρόνια ήταν δεδομένη, και η ιδέα μπήκε σε εφαρμογή. Για την καταγραφή και τη συγκέντρωση του υλικού οι βασικές του οδηγίες στους μαθητές του ήταν δύο:
"-απευθυνόμαστε σε γέροντες (παππούδες και γιαγιάδες)
-καταγράφουμε ότι ακούμε και όπως ακριβώς το ακούμε".
Η μόνη δυνατότητα που υπήρχε τότε, ήταν να τυπωθούν και να αναπαραχθούν στον πολύγραφο του σχολείου το οποίο και διέθεσε τις μεμβράνες, το χαρτί πολυγράφου και τον πολύγραφο, ο δε επιστάτης του Λυκείου Πρώτης, έκανε την κύρια δουλειά. Η "βιβλιοδεσία" και το εξώφυλλο, είχε γίνει τότε στη Νέα Ζίχνη, στο Τυπογραφείο "Σταύρου". Και έτσι είχε προκύψει η πρώτη "έκδοση" των τραγουδιών της περιοχής του Παγγαίου.
"Για να ξαναβρίσκουν το βηματισμό τους..."
Κλείνοντας το προλογικό του σημείωμα ο Βαγγέλης Καραμέτσιος, το 2009, στον Ταξιάρχη των Γρεβενών όπου το συνέτασσε, τόνιζε χαρακτηριστικά: "Οφείλω να εκφράσω μια διαπίστωση και μια ελπίδα: υπήρχε και υπάρχει πλούτος στην περιοχή, άφθονος πνευματικός πλούτος και περιμένει τους συλλέκτες. Το χρυσοφόρο Παγγαίο μπορεί σήμερα να μη δίνει χρυσάφι σε μακεδόνες βασιλιάδες, προσφέρει όμως στους κατοίκους του με δράσεις και εκδηλώσεις, μια από τις οποίες μπορεί να θεωρηθεί και η παρούσα έκδοση των τραγουδιών της περιοχής, πολύτιμες ανάσες για να ξαναβρίσκουν το βηματισμό τους, όταν τον χάνουν...".
Μαθητές και μαθήτριες που συνεργάστηκαν ("Πίσω σελίδα εσώφυλλου της πρώτη έκδοσης")
Στη σελίδα αυτή της πρώτης έκδοσης αναφέρονται οι μαθητές και οι μαθήτριες της Β΄ τάξης του Λυκείου Πρώτης, που συνεργάστηκαν στη συγκέντρωση αυτού του υλικού και αξίζει να αναφερθούν και εδώ. Ήταν λοιπόν οι εξής: Αμασαλίδου Μαρία, Βαράνος Θεόδωρος, Δαμκαλή Ευτέρπη, Δημητριάδου Δέσποινα, Κανλή Αικατερίνη, Κατζάρα Βασιλική, Κοντομανώλη Καλλιόπη, Κουβράκη Σοφία, Κουκουβέτσιου Μαρία, Κουντουρά Κωνσταντινή, Λαζάρου Καλούδα, Μπάλλιος Γιάννης, Μπαχαροπούλου Δέσποινα, Νουβάκη Μαρία, Παπαγγέλου Βασίλης, Σακκόλη Δέσποινα, Σιδηροπούλου Ελισάβετ, Στεφανή Γεωργία, Δυλληβρίδου Σωτηρία και Χατζοπούλου Χρυσάνθη. Στην πολυγράφηση Κόντας Πασχάλης, Επιστάτης του Λυκείου Πρώτης.
Διαβάζω στο FB "φρέσκες" χαρακτηριστικές γνώμες μαθητών και μαθητριών που συμμετείχαν τότε στη συλλογή αυτή των τραγουδιών, να αναπολούν με νοσταλγία και τρυφερότητα τα πεπραγμένα τους του τότε:
[-"Τώρα καταλαβαίνω τι σημαίνει να λες "ήμουν και εγώ εκεί". Συμμετείχα και εγώ σ' αυτή τη σπουδαία δουλειά. Υπέροχος άνθρωπος και καθηγητής ο κ. Καραμέτσιος. Είχε το χάρισμα να μας εμπνεύσει την αγάπη για τον τόπο μας. Όσα μας δίδαξε αυτός ο άνθρωπος, μας ακολουθούν καθημερινά. Τον ευχαριστώ και ευγνωμονώ την τύχη μου που τον είχα καθηγητή!
-" Πόσο υλικό μαζέψαμε και πόσο υπέροχος Δάσκαλος!!!".
-"...Έχω το πρόχειρο βιβλίο που μας χάρισε στην τελευταία τάξη ο κ. Καραμέτσιος και το επίσημο που μου στείλανε, δεν θυμάμαι ποιος από το σχολείο, γιατί δεν μπόρεσα να παρευρεθώ στην παρουσίασή του. Με ενημέρωσαν ότι τα χάρισε ο καθηγητής μας σε όλους τους μαθητές που συμμετείχαν στη συλλογή. Η παρουσίαση έγινε 12/12/2009 στην Πρώτη"...]
Οι ενότητες του βιβλίου
Τα βιβλίο, "Δημοτικά Τραγούδια του Παγγαίου, είναι χωρισμένο θεματολογικά στις εξής ενότητες: 1) Τραγούδια της αγάπης, 2) Παραλογές, 3) Ιστορικά, 4) Κλέφτικα, 5) Ακριτικά, 6) Νανουρίσματα, 7) Τραγούδια του γάμου, 8) Μοιρολόγια, 9) Τραγούδια της ξενιτιάς, 10) Θρησκευτικά τραγούδια, 11) Από την αγροτική, την ποιμενική και τη θαλασσινή ζωή, 12) Από την κοινωνική ζωή, 13) Του δωδεκαημέρου, 14) Διάφορα (Αποκριάτικο, Γλωσσοδέτες, Αυτοσχεδιασμοί), 15) Καντάδες.
Σε πολλά από τα τραγούδια διακρίνονται έντονα τα στοιχεία της τοπικής βορειοελλαδικής - μακεδονικής διαλέκτου, ενώ σε ορισμένα -αν και δεν αναφέρεται ο ακριβής τόπος προέλευσης- μπορούμε να αντιληφθούμε από που προέρχονται. Π.χ. το τραγούδι "Απ' την Τζιουμπανίνα ως τον Καναρά", προέρχεται από την Πρώτη, καθώς τα δύο αυτά τοπωνύμια είναι περιοχές του εν λόγω χωριού.
Χαιρετισμός του τότε Δημάρχου Δήμου Πρώτης, Κωνσταντίνου Αστρίνη
"Οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής μας ανέκαθεν είχαν καλή σχέση με τα τραγούδια και τη μουσική. Αυτό το βιβλίο έρχεται να τονώσει τη σχέση τους, αφού τα Δημοτικά μας Τραγούδια τώρα πλέον αποτελούν ένα αρμονικό σύνολο, εύκολο για ανάγνωση και μελέτη. Είναι χρήσιμο για μικρούς και μεγάλους, ιδιώτες και ερευνητές. Πιστεύουμε πως θα μας "δέσει" περισσότερο με τις ρίζες μας", τονίζει στον χαιρετισμό του ο τότε Δήμαρχος Πρώτης Κωνσταντίνος Αστρίνης και συνεχίζει λέγοντας ότι "απαιτήθηκε ανιδιοτελής και γενναιόδωρη προσφορά εργασίας και κατάθεση ψυχής όλων αυτών που εργάστηκαν, για να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους βοήθησαν για την έκδοση". Κλείνει δε το σημείωμά του, εκφράζοντας τις θερμές του ευχαριστίες προς τον συγγραφέα για τη συγγραφή και την προσφορά του βιβλίου του.
Χαιρετισμός του τότε Προέδρου Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Δήμου Πρώτης, Νικόλαου Μπακάλη
"Πριν από αρκετά χρόνια συναντήσαμε, γνωρίσαμε και συναναστραφήκαμε τον κ. Καραμέτσιο Βαγγέλη, που έζησε και εργάστηκε ως καθηγητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στον τόπο μας. Εκτός από το καθαρά διδακτικό του έργο μέσα στα στενά όρια των Σχολείων, "αφουγκράσθηκε" και "αναζήτησε" τους παλμούς του τόπου μας. Έτσι το έργο του έγινε πολύπλευρο και αγαπητό απ' όλους μας. Ένα δείγμα του έργου του αποτελεί και το βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας. Το βιβλίο αυτό, με τα αθάνατα μνημεία του λόγου μας, μιλάει από μόνο του και δεν χρειάζεται περισσότερα σχόλια. Στον άνθρωπο, εκπαιδευτικό, επιστήμονα και συγγραφέα κ. Καραμέτσιο Βαγγέλη, εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες για την πολύτιμη προσφορά του μαζί με τη βεβαιότητα πως οι άνθρωποι του δικού του μεγέθους δίνουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση το κουράγιο να συνεχίσει το κοινωνικό της έργο", σημειώνει στον δικό του χαιρετισμό, ο τότε Πρόεδρος της Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Δήμου Πρώτης, Νικόλαος Μπακάλης.
Αποσπάσματα ομιλίας Β. Καραμέτσιου στο καφενείο Αστρίνη, στην παρουσίαση του βιβλίου (12/12/2009)
[...Αν οι άνθρωποι της εποχής μας μπορούσαν να δουν πιο καθαρά τις απαρχές τους, να εντοπίσουν τις ρίζες τους και να ταξιδέψουν στο παρελθόν για να συναντήσουν τους προγόνους τους, οι κάτοικοι του Παγγαίου θα είχαν κι αυτοί γοητευτικές εμπειρίες και βιώματα συγκλονιστικά από το μικρόκοσμο των χωριών τους. Όμως τούτη η διαδικασία στις μέρες μας είναι κάπως δύσκολη, σχεδόν μαρτυρική, καθώς ο συρμός δε συγχωρεί στάσεις ή πισωγυρίσματα, η τεχνολογία δεν επιτρέπει τη συχνή αναστροφή με το χθες και οι νεότεροι δεν διστάζουν να απαρνηθούν σε μια στιγμή ό,τι σε χιλιετίες οι πρόγονοί τους με φρόνηση και αίσθημα, αλλά και με πολύν ιδρώτα και αίμα, έστησαν ως βάση του πολιτισμού τους.
Είναι φαίνεται στη φύση του ανθρώπου να δοκιμάζει το νέο και να επιδιώκει την αποκόλλησή του από το παλιό, το σάπιο, το άχρηστο, που δεν υπηρετεί πλέον τη ζωή. Όμως πώς να αφήσει κανείς πίσω αυτό που του δίνει ακόμα ζωή, που του παρέχει την αναγκαία ικμάδα; Πώς να βάλει στο ράφι της μνήμης ή του Μουσείου το μεράκι, την αγάπη, τη θέληση για ζωή; Πώς να απαρνηθεί έναν τρόπο ζωής ελάχιστα νοθευμένο από τις αρρώστιες της εποχής μας; Πώς να προσπεράσει, παραμερίζοντας σεμνά ή τσαλαπατώντας βίαια, ανθρώπους του τόπου του, οι οποίοι, σε πείσμα του λεγόμενου «σύγχρονου πολιτισμού» αντιστέκονται, εξακολουθούν να κρατούν τη ζωή τους σε μια ρότα που την ορίζουν ακόμα οι ίδιοι· σε μια πορεία ελεγχόμενη από τη δική τους βούληση;
Πώς, τέλος, να αγνοήσει κανείς τη λαϊκή ψυχή, που θέλει να αντιδράσει σε κάθε δύναμη εξανδραποδισμού όσο μπορεί -και ευτυχώς ακόμα μπορεί. Αλλά ως πότε;...]
(..................................)
[...Αυτού του ανεξάντλητου λαϊκού πλούτου μερικά πολύτιμα πετράδια -λίγα τραγούδια μόνο συλλέξαμε- και μπορεί να τα βρει ο αναγνώστης στις σελίδες του βιβλίου που προσφέρουμε σήμερα ως αντίδωρο στους κατοίκους των χωριών της Αγγίστας, της Ηλιοκώμης, της Κορμίστας, της Κρηνίδας, της Ν. Μπάφρας, της Πρώτης και του Ροδολίβους· από αυτούς προέρχονται, ανήκουν όμως σε όλους μας.
Αναμφίβολα το χτες έχει τη γοητεία του ξωτικού νησιού το οποίο όλοι θέλουν επισκεφθούν για να ξεκουραστούν, να απαλλαγούν για λίγο από τις μέριμνες της ζωής· να σκύψουν στο πηγάδι του παρελθόντος και να πιάσουν κουβέντα με τις φωνές που φτάνουν από κει κάτω, να γαληνέψει η ψυχή τους. Βλέπουμε, ολοένα και πιο καθαρά ότι σήμερα είναι ανάγκη να σκύβουμε πιο συχνά στις πηγές της εθνικής μας κληρονομιάς για να παίρνουμε βάφτισμα και μετάληψη, συμβουλή αλλά και δύναμη, να νιώθουμε την ταυτότητά μας, να συνειδητοποιούμε ποιοι είμαστε και να τραβούμε το δρόμο μας, το σίγουρο δρόμο, το στέριο δρόμο του λαού μας στο μέλλον.
Αυτός είναι και ο βασικός σκοπός που εξυπηρετούν παρόμοιες με τη σημερινή δράσεις και εννοώ κυρίως όλες εκείνες που εξελίσσονται τα καλοκαίρια στα χωριά της περιοχής του Παγγαίου. Είναι αφορμές που χαίρεται ο άνθρωπος να πιάνει κουβέντα με τον πρόγονο, τον παππού και τον πατέρα του.
Γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν μόνο το χτες, είναι το πάντα…]
(...............................................)
[...Κανείς, φυσικά, δε δικαιολογείται να υποστηρίζει με φανατισμό το παλιό· η προγονοπληξία βλάπτει σοβαρά την πορεία στο μέλλον. Αλλά και η ξενομανία είναι εξίσου βλαπτική. Οι ακρότητες γενικά βλάπτουν. Η σύνθεση των υγιών στοιχείων που έρχονται από το παρελθόν με τα δυναμικά και προοδευτικά πολιτισμικά στοιχεία του παρόντος οδηγεί με σταθερότητα στο μέλλον. Αυτό δείχνει η ιστορία. Κάθε παρέκβαση αυτού του κανόνα βγάζει εκτός πορείας λαούς και πολιτισμούς.
Γενικά οι κοινωνικές αλλαγές, οι νέες οικονομικές συνθήκες, η ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας διαμορφώνουν το νέο τρόπο ζωής. Κατά τη διαδικασία αυτή καθένας αντιλαμβάνεται και τη βαθμιαία εξαφάνιση πάρα πολλών στοιχείων του παραδοσιακού μας πολιτισμού. Το εμπόριο και ο τουρισμός έπαιξαν (και εξακολουθούν να παίζουν) το ρόλο τους, -και θετικό και αρνητικό- στη διαδικασία αυτή. Οδήγησαν σε σκληρό ανταγωνισμό το νέο με το παλιό και φυσικά το νέο κυριάρχησε. Έφεραν σε σύγκρουση το ξένο με το ντόπιο και συχνά το ξένο εκτόπισε το ντόπιο. Η τηλεόραση σχεδόν ισοπέδωσε σε διεθνές επίπεδο τα πάντα· «ομογενοποιεί» καθημερινά σαν σε μεγάλο χωνευτήρι τα πολιτισμικά στοιχεία όλων των λαών και τελικά, είτε το θέλουμε είτε όχι, βρισκόμαστε στη δίνη της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή στη διάθεση μιας φοβερής καταιγίδας της οποίας τις συνέπειες υποψιαζόμαστε, διστάζουμε και να τις φέρνουμε στη σκέψη μας, αλλά θα τις υποστούμε.
Κάτι νέο γεννιέται λοιπόν κάθε στιγμή και παίρνει τη θέση του παλιού. Καλόδεχτο το νέο, αρκεί να υπηρετεί τον άνθρωπο και τη συνέχεια της ζωής. Κι ας μη μας φανεί παράδοξο ότι αυτό το νέο που έρχεται σήμερα και μας ξενίζει, μετά από εκατό ή διακόσια χρόνια θα είναι πια παλιό, «παραδοσιακό»· άχρηστο ίσως, για πέταμα ή άξιο για μια θέση στο μουσείο. Θα είναι το αντικείμενο που ο μελετητής του λαϊκού πολιτισμού κάπου στο μακρινό μέλλον θα το αναζητά για να το προβάλλει, όπως εμείς σήμερα τα δημοτικά τραγούδια της περιοχής μας.
Ο σύγχρονος Έλληνας δεν μπορεί παρά να πορεύεται στο μέλλον με αναδρομικά κοιτάγματα στο παρελθόν -αυτά θα κραταιώσουν το νήμα της καταγωγής και θα ενισχύσουν στην ψυχή του τη διαπίστωση της συνέχειας...]
(........................................)
[...Το δημοτικό τραγούδι
Αναφέρθηκα ως τώρα γενικά στην ελληνική παράδοση. Τα δημοτικά μας τραγούδια αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι της παράδοσής μας. Τα τοπικά δημοτικά τραγούδια των χωριών του Παγγαίου, όσα περιλαμβάνονται στην παρούσα συλλογή και όσα άλλα θα προστεθούν από άλλους συλλογείς αργότερα, αποτελούν τη δική μας ελάχιστη συμβολή στην ανάδειξη και παραπέρα αξιοποίησή τους με όποιο τρόπο κρίνουν φορείς και πρόσωπα. Όσα είπαμε για την παράδοση λοιπόν ισχύουν και για το δημοτικό τραγούδι....
....Οι τραγουδιστάδες είναι ανώνυμοι λαϊκοί καλλιτέχνες που σχεδόν χωρίς προσπάθεια, με μιαν ολύμπια ευκολία και άνεση αυτοσχεδιάζουν και τραγουδούν. Και τραγουδούν γιατί το τραγούδι τους βγαίνει αβίαστα βαθιά από την ψυχή τους: στο μεγάλο χαμό ο πόνος θα γίνει μοιρολόι, στη μεγάλη αγάπη το αίσθημα θα ξεδιπλωθεί σε ύμνο της ομορφιάς.
Τρία είναι τα βασικά γνωρίσματα του δημοτικού τραγουδιού: ο στίχος, ο λόγος και η μουσική του.
- Ο δημοτικός στίχος. Είναι κυρίως ο δεκαπεντασύλλαβος ή πολιτικός στίχος.
- Ο δημοτικός λόγος. Η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού είναι η εθνική ελληνική γλώσσα, όπως εξελίχτηκε στο στόμα του λαού από την αρχαιότητα και διαμορφώθηκε τους τελευταίους αιώνες. Η σημερινή γραπτή γλώσσα χρωστά πολλά, αν όχι όλα, στο δημοτικό μας τραγούδι.
- Η δημοτική μουσική. Το τραγούδημα των δημοτικών στίχων στάθηκε για αιώνες η μοναδική ψυχαγωγία του λαού μας. Συχνά η συνοδεία μουσικών οργάνων έδινε σε πολλά τραγούδια χορευτικούς ρυθμούς -έτσι προέκυψαν οι εθνικοί χοροί. Η δημοτική μουσική δέχτηκε πολλές επιδράσεις από λαούς γειτονικούς και από την εκκλησιαστική ψαλτική. Τη δημοτική μουσική διακρίνουν οι ειδικοί σε αργή αφηγηματική του τραπεζιού, της τάβλας, και σε γοργή ρυθμική, του χορού.
Το τραγούδι γεννιόταν με την πρωτοβουλία ενός· κι αν άρεσε στους άλλους, τους πολλούς, «έπιανε» και έμενε. Κατόπι διαδίδονταν και ο καθένας το ταίριαζε στον τόπο του και στο γλωσσικό του ιδίωμα -έτσι δημιουργήθηκαν οι παραλλαγές του.
Η παρούσα συλλογή τραγουδιών της περιοχής Παγγαίου αποτελείται στο μεγαλύτερό της μέρος από παραλλαγές γνωστών δημοτικών τραγουδιών -δείγμα της κοινής ελληνικής μοίρας. Αυτό όμως δε σημαίνει πως είναι χωρίς αξία. Αντίθετα μάλιστα. Γιατί η αφαίρεση ή πρόσθεση λέξεων, καμιά φορά και στίχων ολόκληρων, δείχνει την ψυχολογία του ντόπιου ανθρώπινου στοιχείου· δείχνει την ευχέρεια και τη δυνατότητά του να συνθέτει σε τραγούδι συναισθήματα και καταστάσεις στις διάφορες στιγμές της ιστορικής του πορείας στα χώματα της Μακεδονίας· αποκαλύπτει τέλος, το πνευματικό του υπόβαθρο, τη ζωντάνια του, μα και τη θέλησή του να ζήσει -κι αυτό δεν είναι λίγο…
Αρκετά από τα τραγούδια της παρούσας συλλογής είναι πρωτάκουστα· και πρωτότυπα θα μπορούσε να τα ονομάσει κανείς. Εμείς τα λέμε μοναδικά, σαν και τους λίγους ανθρώπους που επιμένουν να τα τραγουδάνε ακόμα στα χωριά του Παγγαίου...]
Ο συγγραφέας Βαγγέλης Καραμέτσιος αυτοβιογραφείται...
"Γεννημένος πριν από 74 χρόνια στον Ταξιάρχη, ένα μικρό χωριό των Γρεβενών που τα τελευταία χρόνια ερημώνει, είμαι σήμερα συνταξιούχος εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και ζω στην πόλη των Γρεβενών με τη σύζυγό μου Αικατερίνη, επίσης συνταξιούχο εκπαιδευτικό. Η σχέση μου με το Παγγαίο και τα Τραγούδια του και ιδιαίτερα με το Ροδολίβος Σερρών οφείλεται στην Καρκαλέτση Κατίνα· το Ροδολίβος είναι το χωριό της.
Οι σπουδές μου στη Φιλοσοφική σχολή (τμήμα Μεσαιωνικών και Νεο-ελληνικών σπουδών τότε) του νεοσύστατου Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, περατώθηκαν χάρη κυρίως στην υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) την οποία πέτυχα με τον βαθμό εισαγωγής μου και, φυσικά, με την ελάχιστη δυνατή οικονομική στήριξη των γονιών μου. Ήταν δύσκολα τα χρόνια εκείνα για όλους τους ανθρώπους.
Μετά και την εκπλήρωση των στρατιωτικών μου υποχρεώσεων (1974) διορίστηκα στο νομό Σερρών ως Φιλόλογος καθηγητής και υπηρέτησα στο Γυμνάσιο Ν. Ζίχνης, στο Γυμνάσιο Πρώτης και, ύστερα από τις αλλαγές στη δομή της εκπαίδευσης, στο Λύκειο Πρώτης ως το 1983. Το 1983 μετατέθηκα στα Γρεβενά και τοποθετήθηκα στο 2ο Λύκειο της πόλης. Τα τελευταία 8 έτη της θητείας μου στη Εκπαίδευση επιλέχτηκα να διευθύνω το 2ο Γυμνάσιο Γρεβενών. Το 2007 συνταξιοδοτήθηκα με τη βαθιά πίστη πως επιτέλεσα το κύριο έργο μου ως εκπαιδευτικού στο ακέραιο.
Στη διάρκεια της θητείας μου στην εκπαίδευση πήρα μέρος σε αρκετά σεμινάρια επιμόρφωσης στα διαρκώς αναμορφούμενα προγράμματα εκπαίδευσης, στα νέα μαθήματα (π.χ. ΠΕΚ, Κοινωνιολογία, Πληροφορική, κ.ά.), στις νέες μεθόδους διδασκαλίας κλπ. Ήθελα να παρακολουθώ ό,τι νέο έμπαινε στην εκπαίδευση. Μπορώ να αναφέρω εδώ την ειδική μελέτη μου με θέμα «Η τηλεόραση και οι μαθητές μας» και υπότιτλο «Η παραμορφωτική επίδραση της τηλεόρασης στους μαθητές μας», Γρεβενά, 1993, που υποβλήθηκε στη διεύθυνση του ΠΕΚ Κοζάνης το Φεβρουάριο του 1993 (54 πυκνογραμμένες σελίδες).
Η εξαιρετική συνεργασία με τους μαθητές μου στο Λύκειο Πρώτης έφερε αρχικά με την πρώτη έκδοση του βιβλίου «Τα Δημοτικά Τραγούδια του Παγγαίου» στο φως. Με τη δεύτερη έκδοση μπήκαν σε πιο πολλά σπίτια των χωριών του Παγγαίου, αλλά πέταξαν και πιο πέρα από τα γεωγραφικά όρια της περιοχής· τώρα, με την παρουσίαση αυτή, κάποιοι θα ανασύρουν το βιβλίο από τη βιβλιοθήκη τους, άλλοι θα το αναζητήσουν σε κάποιο «παλαιοβιβλιοπωλείο», όλοι θα θυμηθούν, μερικοί θα συγκινηθούν ίσως. Μεγάλη τιμή για μένα.
Μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών κειμένων που εκδόθηκαν...
Όσο για τις ελάχιστες γραπτές εργασίες μου μπορώ να ξεχωρίσω και να αναφέρω τις μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών κειμένων που εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν στη δεκαετία του 2000:
• Πλάτων, Απολογία Σωκράτους, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 2001.
• Ξενοφώντα, Κύρου Ανάβαση (Κάθοδος των Μυρίων), Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 2002.
• Πλάτων, Συμπόσιον ή περί Έρωτος, ηθικός, Εκδοτική Θεσσαλο-νίκης, Θεσσαλονίκη, 2002.
• Πλουτάρχου, Περί παίδων αγωγής, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσ-σαλονίκη, 2004.
• Πλάτων, Κρίτων - Φαίδων, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλο-νίκη, 2005.
• Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, Βιβλιο…ΒΑΡΔΙΑ, Θεσσαλο-νίκη, 2008.
...κι άλλες που μένουν στο συρτάρι
Από ενδιαφέρον προσωπικό και για προσωπική και μόνον ευχαρίστηση ακολούθησαν και οι παρακάτω μεταφράσεις που δεν εκδόθηκαν και παραμένουν στον υπολογιστή μου:
1. Πλουτάρχου, Επτά σοφών Συμπόσιον.
2. Ηρακλείτου, Αποσπάσματα.
3. Λουκιανού, Τίμων ο Αθηναίος, μετάφραση - διασκευή.
4. Ξενοφώντα, Λακεδαιμονίων Πολιτεία.
Τέλος, αν και δεν ενδιαφέρει άμεσα τη συγκεκριμένη παρουσίαση, τα ενδιαφέροντά μου σχετικά με τον λαϊκό πολιτισμό δεν άρχισαν ούτε σταμάτησαν στο Παγγαίο. Υπάρχουν στον υπολογιστή μου καταγεγραμμένες εκδηλώσεις του καθημερινού βίου των ανθρώπων του χωριού μου, λόγια και πράξεις, που αποτελούν υλικό για μελλοντική μελέτη και αξιολόγηση· προς το παρόν χρησιμεύουν ως αναγνώσματα για να περνά η ώρα των παιδιών και των παιδιών των παιδιών μας. Τι θα μείνει στο μυαλό και στην ψυχή τους κανείς δεν ξέρει. Τι κόσμος ξημερώνει, αλήθεια;".
Χρήσιμα
Το βιβλίο "Δημοτικά Τραγούδια του Παγγαίου", του Βαγγέλη Καραμέτσιου, αποτελεί Έκδοση της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Πρώτης. Επιμέλεια βιβλίου Χ. Φάκας, Επιμέλεια Φωτογραφιών Χ. Τσιφούτης, Εκτύπωση: ΠΛΑΙΣΙΟ Α.Ε. 2009, σελίδες 226. Παρουσιάστηκε στην Πρώτη, στις 12 Δεκεμβρίου 2009. Ορισμένα αντίτυπα διαθέτει ακόμα ο συγγραφέας, πιθανότατα δε να υπάρχουν και σε φορείς της Πρώτης.
* "Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς"
(Ροδολίβος-Δόμιρος-Μικρό Σούλι-Αμφίπολη-Παλαιοκώμη-Ν. Φυλή-Λακκοβήκια-Μεσολακκιά-Ν. Κερδύλλια-Πρώτη-Αγγίστα-Κρηνίδα-Κορμίστα-Ν. Μπάφρα-Ηλιοκώμη--Συμβολή-Σέρρες). - Οι φωτογραφίες είναι από το συγκεκριμένο βιβλίο, έκδοση του Δήμου Πρώτης και επιμέλειας του Βαγγέλη Καραμέτσιου.
