Έρευνα-Παρουσίαση: ΔΑΝΙΗΛ Γ. ΠΑΠΑΔΑΝΙΗΛ
"Σλου' ές κι λόγια για ντου τρύγου μη ητία ντου φιτνό κουρήτου, που γίνκει σκουστέσιρις ντου Σεπτέμβρη του 2005.
Κι φέτους αφνοί οι παλκαράδις τα κατάφιραν πάλι να 'τοιμάσουν μια γιουρτή ετσ' όπους αξίζ' να ντη γιουρτάζουν οι Ρουδουβιλνοί. Κι αυτό φάνκει απ' ντου κόσμου πο είχει: Τι να σι πω! Μαμούδ'!
Άμα σ' μούχριασει λίγου ολ' πιρπαντιούνταν μπρουστά σπαραγκούδις πούχαν τοιμάς. Κι γεύνταν, άλλους κρασί, άλλους χασλαμούδ, άλλους μασταλιβριά, μέχρι κι γλυκιά αγούλα έκαμαν.
Μπράβουτς!
Ποιος ντη θμήθκει;
Κύστηρα, αρχίνσει του γλέντ..."
Έτσι αρχίζει τη διήγησή του, ο αείμνηστος Ροδολιβινός, Βασίλης Νόβας στο πόνημά του αυτό, με τίτλο "Η Τρύγους", όπου με μοναδικό τρόπο, περιγράφει τον παραδοσιακό τρύγο. Το κείμενο, όπως λέει χαρακτηριστικά, έχει ως σκοπό και στόχο να καταγράψει όλες τις εργασίες που γίνονταν και είχαν σχέση με τον τρύγο, στη ντοπιολαλιά του Ροδολίβους, όπως διαμορφώθηκε αυτή μέσα στους αιώνες της χιλιόχρονης και πλέον ιστορίας του.
Το βιβλιαράκι περιλαμβάνει τον πρόλογο που υπογράφει ο τότε Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους, Γεώργιος Ν. Βογιατζής, την εισαγωγή του εμπνευστή της όλης προσπάθειας, Βασίλη Νόβα, το κυρίως μέρος όπου όπως είπαμε στην ντοπιολαλιά, περιγράφονται με εκπληκτικό τρόπο, όλα τα πριν, της διάρκειας και του μετά του τρύγου, ενώ ακολουθούν "παρατηρήσεις και σχόλια για το γλωσσικό ύφος του κειμένου".
Τέλος, γίνεται εκτενής, αναλυτική αναφορά, στις "άγνωστες λέξεις" και στο "λεξιλόγιο" του κειμένου. Το ιδιαίτερα σημαντικό και κάτι που πρέπει πράγματι να υπογραμμισθεί , είναι το ότι στην έκδοση περιλαμβάνεται και σχετικό CD, όπου μπορεί κανείς να απολαύσει την καταπληκτική αφήγηση του ίδιου του συγγραφέα, στην χαρακτηριστική ντοπιολαλιά του Ροδολίβους.
Με τον τρόπο αυτό λοιπόν, όσο κι αν η πανδημία του κορωνοϊού κατέβασε από το "βάθρο" του τον φετινό "Κουρήτο", υπογραμμίζουμε την σπουδαιότητά του για το χωριό, τους κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες του, κάνοντας μια μικρή αναδρομή σ' όλα αυτά τα 16 χρόνια της ιστορίας του. Με αρκετά λόγια και φυσικά με πολλές φωτογραφίες...
Απόσπασμα-1
"...Σδλιες αφτές σπιο πουλλές σέκαναν γνέκις γιατί οι άντιρ, έπριπι να νοιαστούν για σλιόμ σβαριές σδλιες. Να ανιβούν στου βνο, ωωωρις μακριά για τα ξύλα που θα χρειάζουνταν για τα πικμέζια για να κόψουμι ντου μούστου κι υστηρότιρα για τα ρακουκάζανα. Κι κεί να δεις σνόρς κι πινισιές: "α! γω βρήκα φουλιά χήρεις στου ταράκ, γάμσα τμάνα γάμσα. ΕΙΚΧ, ΕΙΚΧ κασμέριβι γιάλους, γγω ρε στο ντεβέ μπουνι ήβρα μια πλαγιά γιουμάτ απού τέτοιεις, να θαμαίνισι ποια να κοπς" κι άλλα τέτοια σουσούμια σα σγνέκις..." (σελ. 5-6).
Απόσπασμα-2
"... Μι φένιτι όλα όσα γίνταν μη ητία ντου τρύγου πρεπ να τα ξιστόρσα. Άμα τώρα κάτι μη ξέφκει εμ κιγώ άνθρωπους είμι, τι καρτιράτι; Τα πιο πουλλά αμπέλια ήταν στα καλαμούδια κι μια πλαγιά απ' ταγιάσματα αλλά όλου ήταν ένα, δε ξιχώρζαν. Ύστηρα είχει λίγα σκαμπούρ-λακ', στα γραμμάδια, σγκρινιβοί, στα πάν τ΄αμπέλια σπρούφτσεις, κι σντου κλουστουγιάν'. Μη φένιτει είχει κανα δυο και σβαλτούδις, ένα ήταν σντότς, άλλου δε θμούμι. Για τα καλαμούδια που ήταν όλα τ' αμπέλια ένα, χουρίς φράχτις κι χουρίσματα, η τρύγους ξικνούσει μια ουρισμέν' μέρα. Εεε ρε! Κει να βλέπς!! Άλλνοι μα φωνάζουν απού δω, άλλνοι απού κει, γαδάρ' να γκαρίζουν, σκλιά να γαβγίζουν, ένας χαμός γίνταν...". (σελ. 13).
Απόσπασμα-3
"..Τώρα πλια ήρτει η ώρα σ' κουρήτου. Όσνοι είχαν όμους. 'Οσνοι δεν είχαν (αφνοί είχαν κι μικρά αμπιλούδια) τα σταφύλια τα πατούσαν μες στου σκαφίδ'. Ημείς έχουμι ένα τέτοιου. Είνι σκαμμένου σι κουρμό χουρίς καρφιά. Να μπουρεί να σκών' έναν άνθρουπου να πατά τα σταφύλια. Κείν' ντου κιρό, όλ' του χουριό του γυρνούσι, απ' ντου νένα σντου νάλλου ως να τιλειώσ' η τρύγους. Ύστηρα από καμιά κουσαριά μέρις γυρνούσι στου σπίτ'. Η κουρήτος ήταν αυτός που τραβούσι τώρα όλου του βάρους σδλειάς. Άμα κβανούσαμι, κανα-δυό φορτιά ανέβινει ένας απάν, έριχναμι δυό κουφίνια σταφύλια - τόσου χουρούσει- κι αρχινούσι του πάτ'μα. Απάν σντου κουρήτου είχει τρύπις για να τρέχ' η μούστους μέσα κι να πατιούντι πιο εύκουλα τα σταφύλια...". (σελ. 14-15).
"ΠΡΟΛΟΓΟΣ" με την υπογραφή του Γιώργου Ν. Βογιατζή
Στο πρόλογο του βιβλίου, παραμονές του "Κουρήτου" του Σεπτέμβρη του 2008, έγραφε ο τότε Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους, Γεώργιος Ν. Βογιατζής, τα εξής σημαντικά και εμπνευσμένα: "Η γλώσσα των ανθρώπων είναι σαν το νερό, κυλάει μέσα στ' αυλάκια, στα ποτάμια και στις λίμνες. Παίρνει το χρώμα από τα φύλλα, από τις πέτρες κι απ' τα σύννεφα. Παίρνει το χρώμα από τους ανθρώπους, από τις χώρες και τις θάλασσες. Γίνεται μουσική και τραγούδι, μέσα από τα σπήλαια, τους καταρράκτες και τα κύματα. Η γλώσσα των ανθρώπων είναι ζωντανή, γεννιέται, μεγαλώνει και εξελίσσεται... Η γλώσσα των ανθρώπων δίνει ζωή στα όνειρα, στα αισθήματα, στις σκέψεις. Η γλώσσα των ανθρώπων κτίζει τον κόσμο μας... Ο Τρύγος των αμπελιών στο Ροδολίβος, στα τέλη του Σεπτέμβρη κάθε χρόνο, για τον παλιό Ροδολιβινό δεν ήταν μια συνηθισμένη εποχιακή αγροτική εργασία, ήταν το δεύτερο πανηγύρι του χωριού. Ήταν η χαρά και το γλέντι του κάθε σπιτιού, της κάθε οικογένειας, του κάθε ανθρώπου. Το πρωϊνό ξύπνημα οι φωνές, οι χαρές, τα πειράγματα, τα γέλια, τα τραγούδια, τα ζώα, τα καλάθια με τα σταφύλια και τα σύκα, ο μούστος, το κρασί, το πετιμέζι, τα ριτσέλια, η μουσταλευριά και ο Κουρήτος...
Η σκέψη και η πράξη του Βασίλη Νόβα, να καταγράψει γραπτά και ηχητικά τον τρύγο των αμπελιών όπως γινόταν τα παλιά χρόνια, στο Ροδολίβος, χρησιμοποιώντας την αυτούσια, την παγγαιορείτικη ντοπιολαλιά με το δικό της ιδιαίτερο λεξιλόγιο, αποτελεί από μόνη της μια σημαντική και ιδιαίτερη εργασία. Αφού θα δώσει την δυνατότητα στους παλαιότερους να θυμηθούν αυτό που ζήσανε, αλλά και ταυτόχρονα θα δώσει την δυνατότητα στους νεώτερους να γνωρίσουν αυτό που χάσανε, διαβάζοντας και ακούγοντας να τους αφηγείται τα δρώμενα αυτής της μεγάλης γιορτής ένας αυθεντικός της κοινωνός και μάρτυρας. Από μόνη της αυτή η ενέργεια γεννάει σε μας, τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους, την υποχρέωση να προστατέψουμε, να αναδείξουμε και να προβάλουμε αυτό το πνευματικό δημιούργημα".
Εισαγωγή του βιβλίου από τον Βασίλη Νόβα
Το κείμενο που ακολουθεί έχει ως σκοπό και στόχο να καταγράψει όλες τις εργασίες που γίνονταν και είχαν σχέση με τον τρύγο, στη ντοπιολαλιά του Ροδολίβους, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες, της χιλιόχρονης και πλέον ιστορίας του και με όλες τις επιδράσεις που ήταν φυσικό να δεχθεί από τα ατελείωτα χρόνια της σκλαβιάς τόσο των Οθωμανών όσο και των άλλων γειτονικών λαών λόγω της γεωγραφικής θέσης της περιοχής. Και είναι απαραίτητη ηχογράφηση του κειμένου και από το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές ηχητικές ιδιαιτερότητες στην έκφραση που δεν είναι εύκολο να αποδοθούν από το κείμενο, εάν δεν γνωρίζει κάποιος τον τρόπο που αυτό γίνεται: π.χ. οι λέξεις "καριά" "μοιριά" και άλλα. Όπως και η ύπαρξη πολλών συμφώνων μαζί π.χ. "σντναγριντιά" και επίσης γλωσσικών μορίων που δεν μπορούν να γραφούν όπως το κοροϊδευτικό Εικχ, εικχ, κ.α. Αφορμή για την προσπάθεια αυτή αποτέλεσε ο φετινός γιορτασμός του Κουρήτου που σημείωσε και πάλι εξαιρετική επιτυχία. Στο τέλος του γραπτού κειμένου και μόνο ακολουθούν παρατηρήσεις και σχόλια για τα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά των λέξεων όπως επίσης και ερμηνεία αυτών όπου δεν είναι κατανοητές. (26 -10-2005).
Βιογραφικό Βασίλη (Λάκη) Νόβα
Ο Βασίλης (Λάκης) Νόβας γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1939 στο Ροδολίβος, (1939 - 2015). Ήταν το 7ο παιδί του Δημητρίου Νόβα και της Φωτεινής, μιας αγροτικής οικογένειας με κύρια απασχόληση την καλλιέργεια και επεξεργασία καπνού. Από μωρό, όπως όλοι εκείνα τα χρόνια, μέσα στα χωράφια και κοντά στα ζώα, έμαθε να αγαπάει και να σέβεται τη φύση και τον ανθρώπινο κάματο. Μεγαλώνοντας, τελείωσε το τότε Γυμνάσιο και έπαιξε πολύ πετυχημένα ποδόσφαιρο στον "Εθνικό". Ήταν η πρώτη του δραστηριότητα που τον έκανε ευρύτερα αγαπητό και δημοφιλή στο Ροδολίβος.
Η κατάρτισή του και η εμπειρία του με τα καπνά, τον οδήγησε στα πρώτα του επαγγελματικά βήματα ως αξιολογητή καπνών σε μεγάλους καπνεμπορικούς οίκους της Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια και με τα καπνά σε φθίνουσα πορεία, ο Λάκης Νόβας, στράφηκε επαγγελματικά ως στέλεχος στο χώρο των πωλήσεων, των ασφαλειών καθώς και επιχειρηματικά στον τουρισμό. (Να σημειωθεί εδώ ότι ο πατέρας του Δημήτριος Νόβας, ως άριστος καπνοκαλλιεργητής, συμμετείχε και βραβεύτηκε στην Β΄ Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, -18 Σεπτεμβρίου έως 3 Οκτωβρίου 1927- με το "Χρυσούν Βραβείον, διά τα υπ' αυτόν εκτεθέντα καπνά").
Ο Λάκης Νόβας, παντρεύτηκε την Πόπη (Καλλιόπη) και απόκτησαν 2 παιδιά, τον Δημήτρη και το Νίκο. Αυτό που δεν άλλαξε ποτέ σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ήταν η αδιαπραγμάτευτη αγάπη του για το Ροδολίβος και το δέσιμό του με τις παραδοσιακές δραστηριότητες της γης. Ακόμα και τα χόμπι του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με την ύπαιθρο: μέλι, ελιές, λάδι και τσίπουρο δικής του παραγωγής δεν έλειπαν ποτέ από το σπίτι ούτε από τα σπίτια των φίλων του. Όλα φτιαγμένα με προσωπική φροντίδα, κόπο και μεράκι.
Ως μέλος του Συλλόγου Ροδολιβινών Θεσσαλονίκης, δεν έχανε καμιά εκδήλωση ακόμα και όταν οι υποχρεώσεις τον κρατούσαν μακριά από το χωριό. Όταν συνταξιοδοτήθηκε άρχισε να αφιερώνει όλο και περισσότερο χρόνο στο Ροδολίβος, συμμετέχοντας και υποστηρίζοντας ενεργά τα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου. Εκτιμώντας την σημαντική συνολικά προσφορά του, ο Δήμος Αμφίπολης, με Δήμαρχο τότε τον Γεώργιο Ν. Βογιατζή (2010-2014), τον τίμησε με ειδικό βραβείο.
Η αγάπη του για το χωριό και τις παραδόσεις εκφραζόταν με κάθε ευκαιρία: από τη συλλογή παλιών εργαλείων και σκευών κάποια από τα οποία πρόσφερε στον Πολιτιστικό Σύλλογο, το πετιμέζι που ετοίμαζε με την παλιά μέθοδο σε κάθε Κουρήτο, μέχρι και τις ομιλίες και ηχογραφήσεις που πραγματοποιούσε σε θέματα παράδοσης σε πολλές περιστάσεις. Αισθανόταν τεράστια χαρά να θυμίζει στους παλαιότερους και να συστήνει στους νεότερους τον τρόπο ζωής του παρελθόντος.
Το πόνημά του για τον τρύγο το ετοίμασε και το παρουσίασε στον Κουρήτο πριν από μερικά χρόνια και για να το ολοκληρώσει έμαθε να χειρίζεται μέχρι και laptop. Παρόλο που ο Λάκης Νόβας δεν είναι πια μαζί μας από το 2015, θα ήταν ευτυχής με την δημοσιοποίηση αυτού του έργου, που θα μεταδώσει τις παραδόσεις του αγαπημένου του τόπου σε ακόμα πιο πολλούς ανθρώπους.
Η γιορτή κρασιού "Κουρήτος" - (Πρώτη γιορτή, Σάββατο 2 Οκτωβρίου 2004)
Η γιορτή κρασιού "Κουρήτος", γίνεται κάθε τέλος Σεπτεμβρίου (τελευταίο Σάββατο), στο Ροδολίβος και συγκεντρώνει χιλιάδες επισκεπτών. Πρόκειται για μια διοργάνωση του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους σε συνεργασία με τον Δήμο Αμφίπολης και συνήθως, την υποστήριξη της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Περιφερειακής Ενότητας Σερρών, του Ε.Β. Επιμελητηρίου Σερρών και της Unesco Σερρών. Κατά τη διάρκειά της ο κόσμος έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει τοπικά αλλά και επώνυμα κρασιά από όλη την Ελλάδα, να γευτεί παραδοσιακά κεράσματα και τοπικά προϊόντα (μουσταλευριά, σουτζούκια μουσταλευριάς με καρύδι, πετιμέζι, ριτσέλια, γλυκό του κουταλιού σταφύλι, χασλαμά, σαρμαδάκια με αμπελόφυλλα κ.α.), να επισκεφθεί τη λαογραφική έκθεση που η θεματολογία της είναι διαφορετική κάθε χρονιά και να ξεφαντώσει στο γλέντι που γίνεται στην πάνω πλατεία του χωριού, πλατεία "Αμβράζη", μέχρι τα ξημερώματα. Να σημειωθεί ότι το απόγευμα της προηγούμενης μέρας, διοργανώνεται από τον Σύλλογο Γυναικών Ροδολίβους, το «Τσάι Παγγαίου», στην πλατεία «Αμβράζη». Οι διοργανωτές με τον Κουρήτο, θέλουν να προβάλλουν την αμπελοκαλλιέργεια και τα παραδοσιακά της προϊόντα (κρασί-τσίπουρο), καθώς σύμφωνα με σχετικές έρευνες που έγιναν από επιστήμονες γεωπόνους το έδαφος του κάμπου του Ροδολίβους είναι ιδανικό για την καλλιέργεια κρασοστάφυλων. Όσο για το όνομα; "Κουρήτος" ήταν το βαρέλι που προστατεύει το αγαπημένο ποτό του θεού Διόνυσου.
Στοιχεία έρευνας του Γιώργου Ν. Βογιατζή
[...Γνωριμία με το Ροδολίβος
Αν οι επισκέπτες έχουν τον απαραίτητο χρόνο να επισκεφθούν από νωρίς το Ροδολίβος, τότε θα έχουν την ευκαιρία να περπατήσουν τα γραφικά του σοκάκια με τα παλιά καπνομάγαζα, τα μακεδονίτικα και τα νεοκλασικά του σπίτια, το ελληνιστικής εποχής λαξευτό νεκροταφείο στο λόφο του Αγίου Αθανασίου, τα ερείπια της Προύφτσας (Προφήτισσας) που πιθανώς άρει την ονομασία της από πανάρχαιο μαντείο του Διονύσου του Παγγαίου, όπου γυναίκα προφήτισσα έδινε τους χρησμούς της, καθώς και τις περίφημες προϊστορικές βραχογραφίες του Παγγαίου. Το Ροδολίβος, είναι ένας παραδοσιακός οικισμός των 2.000 χιλ. κατοίκων που βρίσκεται ριζωμένος, σε υψόμετρο 380 μ., στους πρόποδες του ιστορικού όρους Παγγαίου. Ένα βουνό συνδεμένο με το μύθους και τους θρύλους της προϊστορικής Θράκης. Διόνυσος, Λυκούργος, Ρήσος, Θησέας, είναι κάποια από τα γνωστά μυθικά πρόσωπα που σχετίζονται με το Παγγαίο.
Οι Κουρήτες
Ο Διόνυσος, ήταν στην αρχαιότητα ο θεός της αμπέλου και του κρασιού, που φέρνει τη διονυσιακή μέθη, τη χαρά, τη θεία έκσταση, και απελευθερώνει τη ψυχή του ανθρώπου. Ο Ι. Θ. Κακριδής, στην «Ελληνική Μυθολογία» τομ. 2, σελ. 302, αναφέρει ότι οι Κουρήτες ήταν ορεινές πολεμικές θεότητες που συνδέονται με τη φύλαξη του θεού Δία, όταν ήταν μωρό, από τον παιδοκτόνο Κρόνο και ακόμη, έχουν να κάνουν και με τη φύλαξη του θεού Διόνυσου, στη βρεφική του ηλικία, από μίσος της Ήρας. «Τον Διόνυσο η ελληνική παράδοση τον συνδέει με τους Κουρήτες-Κορύβαντες: στο μύθο του Διόνυσου-Ζαγρέα ο Δίας έχει αναθέσει στους Κουρήτες να φρουρούν το μωρό από τις κακές διαθέσεις της Ήρας…». Αυτή η μυθολογική εκδοχή λοιπόν, έρχεται να μας εξηγήσει γιατί στο Ροδολίβος και σ’ όλα τα χωριά του Παγγαίου, ένα μεγάλο βαρέλι που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι για να πατούν τα σταφύλια και να αποθηκεύουν το κρασί λεγόταν "Κουρήτος", γιατί ακριβώς προστάτευε το αγαπημένο ποτό του θεού Διόνυσου.
Όμηρος
Ο Όμηρος, στην Ιλιάδα (Ζ, 130-140) αναφέρει ότι ο Λυκούργος, ο βασιλιάς των Ηδωνών Θρακών που ζούσαν στο Παγγαίο, σκοτώθηκε γιατί εναντιώθηκε στη λατρεία του Διόνυσου: «Ο Λυκούργος, που βασίλευε στους Ηδωνούς, κοντά στον Στρυμόνα, εναντιώθηκε στη λατρεία του Διονύσου, επιτέθηκε στις Βάκχες της ακολουθίας του και απείλησε την ζωή και του ίδιου του θεού. Γι’ αυτό και ο Δίας του έβγαλε τα μάτια. Άλλοι είπαν πως ο Διόνυσος του τάραξε τα φρένα και τον έβαλε να κατακρεουργήσει το ίδιο το παιδί του, νομίζοντας πως κλαδεύει ένα αμπέλι, και πως ύστερα απ’ αυτό οι Ηδωνοί τον έδεσαν πάνω στο βουνό τους το Παγγαίο, όπου άγρια άλογα τον κατασπάραξαν».
Ι. Θ. Κακριδής, «Ελλ. Μυθολογία» Τομ. 3 σελ. 292-293.
Ηρόδοτος
Ο Ηρόδοτος, αναφέρει στην ιστορία του, ότι στις κορυφές του Παγγαίου υπήρχε μαντείο του Διόνυσου: "Ακολούθησε δρόμο που περνούσε από τα φρούρια αυτά αφήνοντας δεξιά του το όρος Παγγαίο, που είναι μεγάλο και ψηλό, όπου υπάρχουν ορυχεία χρυσού και αργύρου που τα εκμεταλλεύονται οι Πίερες, οι Οδόμαντες και περισσότερο απ’ όλους οι Σάτρες. Οι Σάτρες, όσο εγώ ξέρω, δεν έχουν υποταγεί ποτέ σε κανέναν άνθρωπο, αλλά έως την εποχή μου είναι οι μόνοι Θράκες που είναι ελεύθεροι. Κατοικούν ψηλά βουνά σκεπασμένα με διάφορα δάση και με χιόνια. Είναι πολύ πολεμικός λαός κι έχουν ένα μαντείο του Διονύσου που βρίσκεται στο πιο ψηλό βουνό. Από τους Σάτρες οι Βησσοί είναι εκείνοι από τους οποίους προέρχονται οι ιερείς του μαντείου. Τους χρησμούς δίνει μια γυναίκα όπως στους Δελφούς, και τίποτα πιο δυσνόητο απ’ αυτούς δεν υπάρχει".
Ηροδότου Ιστορίες, Πολύμνια: 108-115.
Ευριπίδης
Ο Ευριπίδης, στον «Ρήσο», συνδέει το Παγγαίο με τον Ορφέα, τον Διόνυσο και τη λατρεία τους: «Μου το χρωστάει να δείξει πως τιμάει τους φίλους του Ορφέα… Αλλά κρυμμένος στις σπηλιές τις ασημοφόρας γης θα είναι ημίθεος, θωρώντας τον Ήλιο, προφήτης πια του Βάκχου(Διόνυσου) σαν να κατοικούσε πάντα το βράχο του Παγγαίου…».
Ευριπίδη «Ρήσος», στιχ. 965-975.
Αρχαία στήλη
Από μια αρχαία στήλη με επιγραφή, που βρέθηκε στον Γάζωρο Σερρών και σήμερα βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Σερρών, πληροφορούμαστε ότι η αμπελοκαλλιέργεια ανθούσε στην περιοχή μας κατά την αρχαιότητα:
«Αγαθή τύχη
Παρά Σύρου του Ευάλκου…
του δημοσίους τόπους ενφυτεύσεως αμπέλων…
έχειν επικαρπίαν αμπέλων μεν εξ ημισείας…
και των λοιπών οπωρών και στεμφύλων…».
Το κείμενο αυτό της στήλης, που όπως φαίνεται από το κείμενο χρονολογείται γύρω στο 158 μ. Χ., δημοσιοποιούσε την απόφαση της τοπικής Βουλής του Δήμου, του κοινού της Πεντάπολης της αρχαίας πόλης Γαζώρου, να τιμωρήσουν με φόρο, κάποιους καταπατητές δημοσίων κτημάτων (κοινόχρηστων) που τα έσπειραν αμπέλια, ελιές, σύκα κ.λ.π.
(Αρχαία στήλη με επιγραφή)
Άγγελος Σικελιανός
Ο Άγγελος Σικελιανός, στο έργο του « Ο διθύραμβος του Ρόδου», το συνδέει με το Διόνυσο και τον Ορφέα και με τα υποστατικά σύμβολα του ορφισμού, το στάχυ, το κρασί και το ρόδο: «Από τα μυθικά βάθη των αιώνων, ο Ορφισμός προχωρεί με τρία υποστατικά σύμβολα: το Στάχυ, το Κλήμα (Άμπελος) και το Ρόδο… Ο πρώτος ορφικός βωμός υψώθηκε από τον ίδιο τον Ορφέα προς τον Ήλιο και το Ρόδο στου Παγγαίου τη κορφή… από σχετικά βουλγαρικά, σερβικά και ελληνικά ονόματα: Ροδοπόλεις, Ροδοχώρια και Ροδολίβαδα κ.λ.π. αρκούνε, λέω, αυτά και πλήθος άλλα σχετικά τεκμήρια να βοηθήσουν, σήμερα που τα τεκμήρια αυτά τα ζωντανεύει ολόκληρη η τριγύρα μας κινούμενη Ιστορία».
Άγγελος Σικελιανός, «Ο Διθύραμβος του Ρόδου», σελ. 27-28.
Τα πρακτικά της μονής Ιβήρων
Τα έθιμα (Ντερβένες, παραδοσιακό καρναβάλι, Αράπηδες) που τελούνται μέχρι σήμερα στο Ροδολίβος και στα γύρω χωριά του Παγγαίου αποδεικνύουν ολοκάθαρα την διονυσιακή τους ταυτότητα. Στα βυζαντινά χρόνια, σύμφωνα με τα πρακτικά της μονής Ιβήρων, το Ροδολίβος αποτελεί το εμπορικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής, με πληθυσμό περίπου 1.000 κατοίκους και με κύρια ασχολία των κατοίκων την αμπελοκαλλιέργεια. Σύμφωνα με την απογραφή του 1316 μ. Χ., καλλιεργούνται στο Ροδολίβος γύρω στα 1244 στρέμματα αμπέλου.
Η απογραφή του 1316
«Η απογραφή του 1316 με τη λεπτομερειακή καταγραφή όλων των περιουσιακών στοιχείων των κατοίκων του Ροδολίβους, μας βοηθάει στην εξέταση της κοινωνικής δομής του «χωρίου» και στη συναγωγή επαγωγικού συμπεράσματος για τη αγροτική διάρθρωση των βυζαντινών επαρχιακών κέντρων. Η πλειονότητα των χωρικών ασχολείται με τη γεωργία και ειδικότερα με την καλλιέργεια αμπελιών. Καλλιεργούνται συνολικά 1400 μόδιοι αμπελιών που ισοδυναμούν με 1244 σημερινά στρέμματα».
Νικ. Ζήκου. «Προανασκαφικές έρευνες στο Ροδολίβος και στη περιοχή του», Περιοδικό «Ορφέας» Σερρών, σελ. 16.
Η αμπελοκαλλιέργεια ανθεί στο Ροδολίβος τον 19ο αιώνα
Κατά τον 19ο αιώνα η αμπελοκαλλιέργεια συνεχίζει να ανθεί στο Ροδολίβος και να αποτελεί τη βασική του καλλιέργεια. Μετά το 1850 μ.Χ., το ξηρικό βαμβάκι κι αργότερα ο καπνός, αφαιρούν την πρωτοκαθεδρία της αμπέλου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920-1930, η οικονομική κρίση δημιουργεί πρόβλημα στις εξαγωγές των καπνών και οι κάτοικοι του Ροδολίβους επιστρέφουν στην αμπελοκαλλιέργεια σπέρνοντας γύρω στα τρεις χιλιάδες στρέμματα. Τα προϊόντά της (κρασί, τσίπουρο, πετμέζι, ριτσέλια, μουστοκούλουρα), αποτελούν το βασικό είδος διατροφής τους κατά την κατοχή και τον εμφύλιο. Στη δεκαετία του 70, η ανάπτυξη της σιτοκαλλιέργειας εξοντώνει την αμπελοκαλλιέργεια. Σήμερα, στο Ροδολίβος, η συνεχής δίωξη του καπνού και των παραγώγων του και η μη δυναμική απόδοση της σιτοκαλλιέργειας, έχουν οδηγήσει ορισμένους αγρότες στη αμπελοκαλλιέργεια και στα παραδοσιακά παράγωγά του (κρασί-τσίπουρο). Κάποιοι παραγωγοί ασχολούνται επαγγελματικά και ορισμένοι ερασιτεχνικά. Ακόμη υπάρχουν στο Ροδολίβος καιμ κάποια παραδοσιακά ρακοκάζανα....].
Χρήσιμα
Το πόνημα "Η Τρύγους", του Βασίλη Νόβα, ετοιμάστηκε από τον ίδιο (η εισαγωγή του αναφέρει ημερομηνία 26/10/2005), και κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2008. Την επιμέλεια της εκτύπωσης είχε ο Χρήστος Βακάλης, στο τυπογραφείο που διατηρούσε τότε στο Ροδολίβος. Διανεμήθηκε, σε μερικές εκατοντάδες αντίτυπα, από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ροδολίβους, στην Γιορτή Αμπέλου και Κρασιού "Κουρήτος", στις 27 Σεπτεμβρίου 2008.
* "Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς"
(Ροδολίβος-Δόμιρος-Μικρό Σούλι-Αμφίπολη-Παλαιοκώμη-Ν. Φυλή-Λακκοβήκια-Μεσολακκιά-Ν. Κερδύλλια-Πρώτη-Αγγίστα-Κρηνίδα-Κορμίστα-Ν. Μπάφρα-Ηλιοκώμη--Συμβολή-Σέρρες).
** Πολλές ευχαριστίες στον συγγραφέα-ερευνητή, πρώην Πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους και πρώην Δήμαρχο Αμφίπολης, Γιώργιο Ν. Βογιατζή, για το υλικό και την όλη υποστήριξη. Ευχαριστίες πάντα στον αγαπητό φίλο, παλαίμαχο δικηγόρο, "ψυχή" του Συλλόγου Ροδολιβινών Θεσσαλονίκης, Νίκο Σίμογλου για την όλη βοήθεια. Τέλος, θερμές ευχαριστίες στους γιους του Βασίλη Νόβα, Δημήτρη και Νίκο, τόσο για το βιογραφικό του πατέρα τους, όσο και για τις φωτογραφίες από το οικογενειακό άλμπουμ.