Έρευνα-Παρουσίαση: ΔΑΝΙΗΛ Γ. ΠΑΠΑΔΑΝΙΗΛ
Πολυετής προσπάθεια για τη δημιουργία του, από ότι λένε οι ιθύνοντες του Λευκώματος αυτού, ανατρέχει σχεδόν έναν αιώνα, από την απελευθέρωση του 1912 μέχρι και σήμερα. Το λεύκωμα καλύπτει πολλές και ποικίλες όψεις της Πρώτης. Περιέχει όπως γράφεται, "τα απομεινάρια" μιας άλλης εποχής.
Τα υλικά, τα στοιχεία, τα αντικείμενα, τα γεγονότα, που φανερώνουν την Πρώτη που "χάνεται" στο πέρασμα του χρόνου. Πρόκειται πραγματικά για έναν πλήρη οπτικό οδηγό του χωριού και διαπιστώνει κανείς ότι οι φωτογράφοι, επαγγελματίες και ερασιτέχνες, με την όπια καλλιτεχνική τους ευαισθησία, προσπαθούν να σώσουν με το φακό τους κάτι από την Πρώτη που "βυθίζεται" στο παρελθόν.
Στην εισαγωγή του, στο ευρηματικό κείμενο-διαλόγων των συντελεστών του, υπογραμμίζεται ότι "με το Λεύκωμα στα χέρια μας, είναι σαν να περπατάμε και να περιπλανιόμαστε στην Πρώτη του "χθες". Οι "ωριμότεροι" θα νοσταλγήσουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και οι νεότεροι θα γνωρίσουν την Πρώτη που "φεύγει" εξαιτίας της σύγχρονης τεχνολογίας".
Οι φωτογραφίες (386 τον αριθμό!), διασώζουν τη λαϊκή αρχιτεκτονική του χωριού, τα παραδοσιακά μακεδονικά σπίτια, τα στενά σοκάκια, τις γραφικές πλατείες και τις όμορφες γειτονιές του. Ξεφυλλίζοντας τέλος, το Λεύκωμα κανείς, είναι σα να κάνει έναν "φωτογραφικό" περίπατο στο χωριό και να ανακαλύπτει κρυμμένες ομορφιές του.
Δυο λόγια για την Πρώτη
"Πρώτη, λουσμένη με τις ομορφιές του Παγγαίου", είναι η ολοσέλιδη συνοπτική αναφορά στο χωριό, με την υπογραφή του Χρήστου Αθ. Φάκα. "Η Πρώτη", λέει, "είναι μία από τις ωραιότερες κωμοπόλεις του Νομού Σερρών, στα νοτιοανατολικά του όρια, προς την Καβάλα.
Είναι ένα από τα παλαιότερα κεφαλοχώρια του Παγγαίου. Κτισμένη ανάμεσα σε ρέματα και σε υψώματα που την περικλείουν, στις παρυφές του Παγγαίου όρους, λουσμένη στον ήλιο, δέχεται τη δροσιά των ανέμων και ατενίζει πανοραμικά ολόκληρη την Επαρχία Φυλλίδας, το Μενοίκιο όρος, και τα βουνά της Δράμας, ανάμεσα στα οποία δεσπόζει το Φαλακρό Όρος με τον επιβλητικό του όγκο και το φημισμένο χιονοδρομικό του κέντρο...
Έξω από το χωριό, στους πρόποδες του Παγγαίου, όμορφα και γραφικά μέρη είναι τόπος καταφυγής για όσους αισθάνονται την ανάγκη για ψυχική κάθαρση ή αναψυχής για εκείνους που θέλουν να ξεφύγουν από την πίεση της καθημερινότητας... Παρούσα η Πρώτη σε όλους τους πατριωτικούς αγώνες, διαδραμάτισε με επιτυχία το ρόλο της στο ιστορικό πολιτιστικό γίγνεσθαι της περιοχής.
Εκείνο όμως για το οποίο η Πρώτη έχει διακριθεί και υπερηφανεύεται είναι ο ρόλος της στην πολιτική ζωή της χώρας μας, με την προσφορά άξιων πολιτικών ανδρών. Σήμερα είναι γνωστή ωε γενέτειρα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενός μεγάλου πολιτικού άνδρα, που πρωτοστάτησε στην πολιτική ζωή της χώρας μας για πολλές δεκαετίες...
Επάνω στο Παγγαίο, σε απόσταση 7 χιλ. από την Πρώτη, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Θείας Αναλήψεως του Σωτήρος, το οποίο σε χαλεπούς καιρούς υπήρξε κέντρο εθνικών αγώνων. Είναι ένας ειδυλλιακός χώρος με δέντρα και νερά, με πελώριες καστανιές και οξιές και αποτελεί ένα σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο όπως και χώρο ξεκούρασης και αναψυχής...".
Οι ενότητες του βιβλίου-Λευκώματος
Το Λεύκωμα όπως ήταν φυσικό άλλωστε, χωρίζεται σε 26 ενότητες, ανάλογα με τη θεματική των φωτογραφιών. Έτσι, οι τίτλοι των ενοτήτων αυτών είναι οι εξής: Τα κτίρια και η αρχιτεκτονική της Πρώτης Σερρών, Η ζωή των κατοίκων, Ο γάμος, Γιορτές-Περιφορές, Γεγονότα, Σχολείο, Κοινότητα, Οικογένειες, Ήθη και έθιμα, Πολιτιστικές Λαογραφικές Εκδηλώσεις, Βιογραφικό Ιατρίδη - Βιογραφικό Cony, Άρης Πρώτης, Θέατρο, Ορειβατικός Σύλλογος Πρώτης, Σύλλογος Φιλομούσων "Η Πρόοδος", Γεωργική Ζωή, Καπνοκαλλιέργεια, Σιτοκαλλιέργεια, Αμπελοκαλλιέργεια, Γεφύρια, Τα Πηγάδια πηγές ζωής, Παραδοσιακά επαγγέλματα - καταστήματα - μικροπωλητές, Εκκλησίες - Ξωκλήσια - Μοναστήρι, Νεόφυτος Η΄, Παλιά Αντικείμενα καθημερινής χρήσης, Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Cony Sodring - Ο Σουηδός που ανέδειξε τον Ιατρίδη
"Ένα μπαούλο γεμάτο γυάλινα φωτογραφικά αρνητικά που ζυγίζουν 52 κιλά ίσως γίνει ο θεμέλιος λίθος για ένα λαογραφικό μουσείο στην Πρώτη Σερρών. Απ' αυτά τα αρνητικά ο Σουηδός φωτογράφος του TINGRYD Cony Sodring έχει ανατυπώσει μια σειρά φωτογραφιών. Είναι για τους φίλους μου εκεί κάτω λέει ο ίδιος. Το μπαούλο με τα αρνητικά του φωτογράφου Ιωάννου Ιατρίδη, βγήκαν στο φως το 1994 όταν ο Cony Sodring επισκέφθηκε την Πρώτη μαζί με τον φίλο του Δημήτρη Παπαϊωάννου, μετανάστη από το TINGRYD εδώ και 35 χρόνια.
Όταν κοιτούσαν τα παλιά αρνητικά ο Δημήτρης ήταν σαν να ξαναζούσε τα παιδικά του χρόνια. Ο παλιός καλός καιρός. Η κληρονομιά που μας άφησε ο φωτογράφος της Πρώτης, καλύπτει μια περίοδο 50 ετών. Από το 1903 ως το 1953. Εκείνη την εποχή στην περιοχή της Πρώτης δεν υπήρχαν αυτοκινητόδρομοι γι' αυτό ο Ιατρίδης χρησιμοποιούσε για τις μεταφορές του ένα άλογο. Γυρνούσε στα χωριά και απαθανάτιζε τις χαρές αλλά και τις λύπες των ανθρώπων της περιοχής Παγγαίου...".
(Ένα μέρος, από το ιδιαίτερα ενδιαφέρον, δημοσίευμα της Σουηδικής Εφημερίδας Smalahndsposten, 14-7-2001, σε μετάφραση, όπως αναγράφεται στο βιβλίο, από τον Νικόλαο Χαρίση, ο οποίος ζούσε και εργάζονταν στη Σουηδία, αλλά ωστόσο έφυγε από τη ζωή πριν από λίγα χρόνια).
Γιάννης Ιατρίδης: Φωτογράφος της Πρώτης
Στη σελίδα 70 του Λευκώματος, υπάρχει ολοσέλιδο αφιέρωμα στον σπουδαίο φωτογράφο που το υπογράφει η Δρ. Νέλλη Μισιρλή, Επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης και συγγραφέας. Παραθέτουμε ορισμένα στοιχεία της αναφοράς της: "Ο Ιωάννης Ιατρίδης γεννήθηκε το 1877 στην Κορμίστα από πατέρα που εξασκούσε στο χωριό την ιατρική (πιθανώς πρακτικός), και από μητέρα καλής οικογενείας.
Ο ίδιος είχε από μικρός καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα και στράφηκε προς την τέχνη της φωτογραφίας. Το γεγονός είναι ιδιαιτέρως αξιοσημείωτο γιατί ζούσε σε τουρκοκρατούμενο χωριό και η επιλογή του αυτή είναι πραγματικά ένα ξεχωριστό γεγονός, εφόσον εξ όσων είναι γνωστά η φωτογραφία καλλιεργήθηκε στην πρωτεύουσα και σε άλλες πόλεις της ελεύθερης Ελλάδος και στις τουρκοκρατούμενες περιοχές σε πόλεις, όπως η Θεσσαλονίκη, η Μυτιλήνη, τα Χανιά, η Σάμος η Σμύρνη. Η επαγγελματική του δράση πρέπει να άρχισε πολύ νωρίς εφόσον από το 1906 σώζεται μεγάλη φωτογραφία (περίπου 1 μέτρο ύψος) που απεικονίζει τον μητροπολίτη Δράμας και μετέπειτα Χρυσόστομο Σμύρνης, εθνομάρτυρα, σε επίσκεψή του στην Καβάλα...
Στην τέχνη της φωτογραφίας υπήρξε αυτοδίδακτος και με πραγματικό ταλέντο και ευρηματικότητα βελτίωνε κάθε φορά τις τεχνικές του... Φωτογραφίες εκτελούσε όμως σε όλη την περιοχή μεταβαίνοντας με ζώα από το ένα χωριό στο άλλο. Το αντικείμενο της φωτογραφίας του ήταν πορτραίτα, γάμοι, γιορτές, συναθροίσεις αλλά συγχρόνως λόγω των καλλιτεχνικών του ενδιαφερόντων απαθανάτιζε και διάφορες άλλες σκηνές του καθημερινού βίου, των αγροτικών ασχολιών, των διαφόρων επαγγελμάτων καθώς επίσης και αρχαιολογικούς τόπους, απόψεις πόλεων και χωριών και γενικώς ότι σημαντικό υπέπιπτε στον φωτογραφικό του φακό. Στους πολέμους 1912-13 φωτογράφησε Μακεδονομάχους και πολλές φορές τους ακολούθησε σε διάφορες επιχειρήσεις...
Στην Καβάλα απέκτησε σιγά σιγά μεγάλο και ονομαστό φωτογραφείο στην οδό Ομονοίας που διατηρήθηκε ως τον πόλεμο... Με την κήρυξη του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου οι δυο μεγάλες του θυγατέρες έφυγαν με τους συζύγους τους η μια για τη Θεσσαλονίκη και η άλλη, για την Αθήνα και ο ίδιος παρέμεινε στην Καβάλα με τα δυο μικρότερα παιδιά Γιώργο και Αναστασία.
Τότε συνέβη το μοιραίο χτύπημα της ζωής του με τον ταυτόχρονο σχεδόν θάνατό τους. Αμέσως έκλεισε το φωτογραφείο, εγκατέλειψε τα τέσσερα σπίτια που είχε αγοράσει το 1917 για τα ισάριθμα παιδιά του και αποτραβήχτηκε στη Πρώτη μαζί με τη σύζυγο του. Εκεί συνέχισε να εργάζεται ως φωτογράφος και να γυρίζει με τις μηχανές του όλη την περιοχή. Το σπίτι του δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής μετατράπηκε σε φωτογραφείο με σκοτεινό θάλαμο στο υπόγειο. Στην Πρώτη έζησε και όλη την περίοδο του εμφυλίου πολέμου μέχρι τον θάνατό του το 1953...".
Ο Ελληνικός Ορειβατικός Χιονοδρομικός Σύλλογος (Ε.Ο.Χ.Σ.) Πρώτης
Ο Ελληνικός Ορειβατικός Χιονοδρομικός Σύλλογος Πρώτης, που εξέδωσε το βιβλίο, ιδρύθηκε το 1983 από 20μελή ομάδα Πρωταίων με σκοπό την προστασία της ορεινής φύσης, τη διάδοση της ορειβασίας και της αγάπης για το βουνό. Στην πορεία αυτών των 37 χρόνων που σε ένα μεγάλο τμήμα της η κατάσταση στο χωριό είναι φθίνουσα, κατάφερε να έχει μια βασική δραστηριότητα και να μην είναι ένας σύλλογος-σφραγίδα όπως τόσοι και τόσοι που συναντώνται ανά την επικράτεια.
Ο Ε.Ο.Χ.Σ. Πρώτης, έχει αναπτύξει διάφορες δραστηριότητες όπως π.χ. δενδροφυτεύσεις σε γυμνά σημεία του Παγγαίου για την αναδάσωση της περιοχής και την προστασία των υπαρχόντων δέντρων. Κατασκεύασε σε διαφορετικά ύψη του βουνού βρύσες για την εξυπηρέτηση των ορειβατών και ίδρυσε το Κιόσκι "ΠΟΥΛΙΑΝΑ" που βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μέτρων στη θέση "Πουλιάνα", σε ένα φυσικό σκηνικό σπάνιας ομορφιάς, το Κιόσκι στο Σουλναρούδ' καθώς και το νέο Κιόσκι ακριβώς έξω από το χωριό, στο δρόμο για το μοναστήρι της Αναλήψεως.
Ο Ορειβατικός Σύλλογος, οργάνωνε στο Κιόσκι "Πουλιάνα", δύο φορές το χρόνο γιορτή φασολάδας την Καθαρά Δευτέρα και τη γιορτή της Αγίας Ανάληψης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια τη γιορτή φασολάδας της Καθαράς Δευτέρας, έχει αναλάβει ο σύλλογος γυναικών της Πρώτης.
Έτσι η γιορτή φασολάδας του Ορειβατικού Συλλόγου γίνεται μόνο την ημέρα της Αναλήψεως με προσφορά των εδεσμάτων από την Ιερά Μονή Αναλήψεως και τη γερόντισσα Ανυσία, ενώ ορισμένες φορές και οι Πρωταίοι προσφέρουν διάφορα... Τόσο αυτός ο χώρος αναψυχής, όσο και τα άλλα δύο Κιόσκια του Συλλόγου, δείχνουν ανθρώπους με πραγματικό μεράκι και αγάπη για το βουνό.
Ανοιχτό Μουσείο Ντερβένας
Ο Ελληνικός Ορειβατικός Χιονοδρομικός Σύλλογος Πρώτης, όπως έχουμε επισημάνει, εκτός από τα βουνά νοιάζεται πολύ και για το ίδιο το χωριό και είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος σε θέματα πολιτιστικής παράδοσης! Ανέλαβε λοιπόν πρόσφατα την πρωτοβουλία για την ίδρυση Ανοιχτού Μουσείου Ντερβένας!
Πρόκειται για μια υπαίθρια προθήκη-βιτρίνα με δυο όψεις, η οποία θα τοποθετηθεί στον χώρο όπου γίνεται η Ντερβένα κάθε χρόνο και στην οποία θα υπάρχει φωτογραφικό καθώς και γραπτό υλικό που θα δίνει πληροφορίες για το έθιμο για την καλύτερη ενημέρωση των πολλών επισκεπτών που έρχονται εκείνες τις μέρες. Για το σκοπό αυτό, ο Πρόεδρος του Συλλόγου Κωστής Θεοδοσίου, έστειλε επιστολή στον Δήμο Αμφίπολης ζητώντας την υποστήριξή του στην ολοκλήρωση του έργου.
Πεζοπορία: Πρώτη - Ροδολίβος - Πρώτη...
Να πως περιγράφουν στον Ορειβατικό Σύλλογο μια πρόσφατη δραστηριότητά τους, το Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου 2020, με προορισμό τους το Ροδολίβος. "Μια πρωινή επίσκεψη-έκπληξη! Κάποιοι ίσως δεν μας πίστεψαν, όμως εμείς ό,τι λέμε το εννοούμε και το κάνουμε! Παρεμπιπτόντως, η ομάδα μεγαλώνει και "δένει". Ξεκινήσαμε λοιπόν σήμερα το πρωί σύμφωνα με το πρόγραμμά μας, λίγο μετά τις 7.30 για να πάμε στο Ροδολίβος.
Πήραμε τον παλιό δρόμο των παππούδων μας, αυτόν που από τις Ασβεσταριές πάει προς τον Αη-Θανάση, φτάσαμε στο μικρό πευκοδάσος που βρίσκεται πάνω από το Ροδολίβος κι' από εκεί κατηφορίσαμε για το χωριό. Καθίσαμε για έναν καφέ στα καφενεία της πάνω πλατείας όπου χαρήκαμε ιδιαίτερα που η πρωινή μας έκπληξη ήταν ταυτόχρονα και ευχάριστη για πολλούς από τους κοντοχωριανούς μας, και μετά πήραμε τον δρόμο της επιστροφής...".
Η εκδοτική δραστηριότητα του Συλλόγου
Από τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2009, ο Σύλλογος εκδίδει σταθερά σε διμηνιαία βάση την εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΡΩΤΗΣ", ένα σημαντικό βήμα δημόσιου διαλόγου, με έκδοση επίσης σημαντικών βιβλίων και "ψυχή" αυτής της εκδοτικής δραστηριότητας τον Νικόλαο Μπακάλη. Ήδη κυκλοφορεί το 69 τεύχος.
Από τις εκδόσεις "ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΡΩΤΗΣ" του Ελληνικού Ορειβατικού Χιονοδρομικού Συλλόγου Πρώτης, έχουν εκδώσει τα εξής βιβλία:
1. "Λεύκωμα - Φωτογραφικός Περίπατος στην Πρώτη",
2. "Τα δημοτικά Τραγούδια του Παγγαίου", του φιλολόγου καθηγητή, Βαγγέλη Καραμέτσιου,
3. "ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΜΗΡΟΙ ΣΕ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΆ ΤΑΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΊΑΣ (1917-1918 και 1941-1944) - ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΚΗΡΟΠΟΙΟΥ", της φιλολόγου Αλεξάνδρας Μάλαμμα - Φάκα, το οποίο έχει εξαντληθεί και ήδη προχωράει η Β΄ αναθεωρημένη έκδοσή του, καθώς το υλικό είναι στο τυπογραφείο.
4. "Το πέταγμα του Κορυδαλού", του Πρωταίου συνταξιούχου οδοντιάτρου Δημοσθένη Κοσλίδη,
5. "Ιστορία της Πρώτης Σερρών" (και της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου), του Πρωταίου θεολόγου και φιλολόγου καθηγητή, Ηρακλή Ευγενίδη. (Να σημειωθεί ότι βρίσκεται ήδη στο τυπογραφείο και το "Γλωσσικό Ιδίωμα" του Ηρ. Ευγενίδη για την Β' αναθεωρημένη έκδοσή του).
Να επισημάνουμε τέλος, ότι από τις 19 Ιουλίου 2020, ο Σύλλογος έχει και τη δική του σελίδα στο διαδίκτυο.
Χρήσιμα
Το "ΛΕΥΚΩΜΑ - Φωτογραφικός Περίπατος στην Πρώτη", είναι έκδοση του Ελληνικού Ορειβατικού Χιονοδρομικού Συλλόγου Πρώτης. Η δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοσή του έγινε το 2011. Περιλαμβάνει συνολικά 386 φωτογραφίες, εκ των οποίων στις 23 εικονίζονται τα πρόσωπα των Προέδρων της Κοινότητας που παρήλασαν από το 1912 έως και το 2010. Η επιμέλεια των κειμένων είναι της Ανδρονίκης Ν. Μπακάλη, και του Χρήστου Αθ. Φάκα. Η έρευνα και η επιλογή των φωτογραφιών έγινε από τον Χρήστο Αρ. Τσιφούτη. Η γενικότερη επιμέλεια ανήκει στην Πέπη Καλλίλα. Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται εδώ, προέρχονται από το συγκεκριμένο βιβλίο. Στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο "Ιστορία της Πρώτης Σερρών" (και της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου), του Πρωταίου θεολόγου και φιλολόγου καθηγητή, Ηρακλή Ευγενίδη, (σελ. 161-163) καθώς και από τη σελίδα του Συλλόγου στο FB. (Αριθμός σελίδων βιβλίου 146).
* "Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς"
(Ροδολίβος-Δόμιρος-Μικρό Σούλι-Αμφίπολη-Παλαιοκώμη-Ν. Φυλή-Λακκοβήκια-Μεσολακκιά-Ν. Κερδύλλια-Πρώτη-Αγγίστα-Κρηνίδα-Κορμίστα-Ν. Μπάφρα-Ηλιοκώμη--Συμβολή-Σέρρες).