Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Πτυχές από το ρεμπέτικο στη Θεσσαλονίκη του 1949, αλλά και αναφορές στον Εμφύλιο και τον Μάη του ’36 έχει η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Μάρκου Παπαδόπουλου με τίτλο «Σαρμάκο: Μια ιστορία του Βορρά» η οποία προβάλλεται σήμερα 7/11 (από τις 10 το πρωί και για 24 ώρες) Online στο 61ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Με γυρίσματα στο θρυλικό μαγαζί «Μακεδονικόν», που λειτούργησε από το 1912 μέχρι και το 2018 με διαφορετικούς ιδιοκτήτες, και υπήρξε σημείο αναφοράς στην Άνω Πόλη, και το «Φαράγγι της Δέσης» στο Φανάρι, Κιλκίς, ο σκηνοθέτης αναβιώνει την εποχή.
Ο ίδιος ζει στο Μπόχουμ της Γερμανίας και είχε την ιδέα να κάνει αυτή την ταινία βλέποντας το «Ρεμπέτικο» του Κώστα Φέρρη. Για τα γυρίσματα στην πόλη μας συνεργάστηκε με φοιτητές του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ, στο οποίο σπούδασε και ο ίδιος κατά διαστήματα. «Δεν απόλαυσα πότε όλη την διαδικασία τόσο όσο στην Θεσσαλονίκη, παρά των δυσκολιών», ανέφερε ο ίδιος που έχει εργαστεί στο παρελθόν σε διάφορους τομείς στη Γερμανία ως σκηνοθέτης (σημ. υπήρξε βοηθός σκηνοθέτη, κυρίως για τους Μίχαελ Φερχόφεν και Κρίστιαν Γκρούντλινγκ, ενώ στη συνέχεια δούλεψε ως συντάκτης σειρών στο τηλεοπτικό δίκτυο Sky Germany).
Δήλωσε χαρούμενος που η ταινία του περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα του 61ου ΦΚΘ ωστόσο πρόσθεσε πως οι διαδικτυακές προβολές είναι μια λύση που ελπίζει να είναι μόνο προσωρινή. «Το σινεμά δεν πρέπει να προσαρμοστεί. Εμείς πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να προσαρμοστούμε ξανά στο αληθινό σινεμά», δήλωσε ο σκηνοθέτης.
- Τι είναι το «Σαρμάκο»;
-Είναι μια λέξη της αργκό που βρήκα αρχικά στο «Λεξικό της Πιάτσας» κατά την διάρκεια της ερευνάς μου. Έπειτα, ανακάλυψα και το τραγούδι «Ο Μάρκος κάνει Σαρμάκο».
Ο χαρακτήρας Στελλάκης (Δημήτρης Κρίκος) έχει ένα πολύ βαρύ και «πλούσιο» λεξιλόγιο και λέει καμία φορά «Σαρμάκο!« που σημαίνει ησυχία, σιωπή. Είναι το ρεμπέτικο στοιχείο στον τίτλο που συνοψίζει και την εποχή.
Ο σκηνοθέτης Μάρκος Παπαδόπουλος
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα;
-Το 2013, είδα την ταινία «Ρεμπέτικο» στο Bochum, όπου ο ίδιος ο Κώστας Φέρρης ήρθε να την παρουσιάσει στο σινεμά μας.
Χρόνια μετά άκουσα το τραγούδι «Μες’ στον Τεκέ της Μαριγώς». Υπάρχει εκεί ένας στοίχος που λέει: «Τον λουλά τόνε σπάει, και την τσίκα μας αρπάζει. Τότε τράβηξα μαχαίρι και τον βάρεσα στο χέρι».
Πολύ απλό, αλλά πολύ δυνατό. Αυτή ήταν η συνειδητοποίηση. Τέτοιες ιστορίες ανήκουν σε μια ταινία. Ήθελα πιο πολλές.
Άκουγα τα ρεμπέτικα τραγούδια, διάβαζα τις αυτοβιογραφίες, τα ερευνητικά βιβλία, τον Πετρόπουλο και πάνω απ όλα, έβλεπα τις ταινίες. Δεν υπήρχαν όμως πολλά έργα. Κυρίως το αναφερόμενο «Ρεμπέτικο« και η σειρά «Το Μινόρε της Αυγής» του Φώτη Μεσθεναίου. Τυχαία – ή όχι τόσο; - απουσίαζαν δυο πράγματα: η Θεσσαλονίκη και η εποχή του εμφυλίου πολέμου. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα μιας ρεμπέτικης ταινίας που συνδυάζει αυτό το μουσικό είδος με το τέλος του εμφύλιου πόλεμου, τον Μάιο του ’36 και την Θεσσαλονίκη.
-Πώς αποτυπώθηκε η μεταπολεμική εποχή στην ταινία; Ποια σημεία επιλέξατε για γυρίσματα;
-Τα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου ξετυλίγονται μέσω εφημερίδων που παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην ταινία.
Υπάρχουν και δυο αντιπροσωπευτικές τοποθεσίες για το 1949: ο τεκές «Μακεδονικόν» του Αντώνη (Αλέξανδρος Νικολαΐδης) στα ιστορικά τείχη της Άνω Πόλης και το «Φαράγγι της Δέσης» στο Φανάρι, Κιλκίς.
Οι άλλες τοποθεσίες ανήκουν σε μια άλλη δεκαετία.
Ο ίδιος ο πόλεμος και οι επιπτώσεις του δεν φαίνονται αμέσως, είναι σχεδόν αόρατα, αλλά σιγά σιγά βγαίνουν στην επιφάνεια. Συνεπώς δημιουργείται μια σκοτεινή απεικόνιση μιας εναλλακτικής Θεσσαλονίκης, πέρα από τις συνηθισμένες εικόνες, τα αξιοθέατα και τα σύμβολα της πόλης.
-Πόσο η πολιτική επηρεάζει τις ζωές των ηρώων;
-Αν και η καθημερινότητα συνεχίζεται σχεδόν κανονικά όλοι επηρεάζονται από τις πολιτικές συνθήκες. Στην ταινία υπάρχει η ανακοίνωση στις εφημερίδες από τις 18 Οκτωβρίου ότι «Ο τρίτος γύρος» έληξε. Έτσι ξεκινάει η ταινία και ήδη είναι πολιτικά επηρεασμένοι οι χαρακτήρες. Ειδικά ο πρωταγωνιστής Αντώνης – όσο ουδέτερος να θέλει και να είναι – είναι θύμα πολίτικων καταστάσεων και δεν μπορεί να βγει από αυτό. Όλη η αφήγηση του βασίζεται σε ιστορικές συμπτώσεις που μπλέκεται ο ίδιος αθέλητα. Αντιθέτως υπάρχει και ο Στελλάκης που είναι εκτός εποχής και απρόσβλητος από τα πολιτικά.
-Ποια η θέση της μουσικής, του ρεμπέτικου στην ταινία;
-Αν και η ταινία συνδυάζει αρκετά θέματα και είδη, θα μείνει μια ρεμπέτικη ταινία. Αυτό σημαίνει ότι τα τραγούδια παίζουν μεγάλο ρόλο. Ταιριάζουν θεματικά στα επιλεγμένα κινηματογραφικά είδη της ταινίας. Αφηγούνται μικρές ιστορίες από μονά τους, συνοδεύουν την ιστορία του Αντώνη και δείχνουν την μουσική εξέλιξη των διάφορων εποχών. Δεν είναι απλά διακόσμηση, λειτουργούν ως εξιστόρηση της ελληνικής ιστορίας και μιας κοινωνίας που συνήθως δεν έρχεται σε επαφή με τον εμφύλιο πόλεμο, αν και η σχέση της μαζί του είναι στενή.
-Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία σας. Πόσο διαφορετική ήταν η εμπειρία σε σχέση με την σκηνοθεσία σε άλλους τομείς με την οποία έχετε εργαστεί στο παρελθόν;
-Η διαφορά μεταξύ άλλων σκηνοθετικών δουλειών και μιας ταινίας μεγάλου μήκους είναι μεγάλη. Χρειάζεσαι πιο πολύ χρόνο, πιο πολύ προετοιμασία, και γερά νεύρα.
Ακόμα πιο μεγάλη είναι όμως η διαφορά μεταξύ της συνεργασίας στην Γερμανία και αυτής στην Ελλάδα. Οι ηθοποιοί και οι συντελεστές είναι πιο ανοιχτοί, χαλαροί, τόσο πρόθυμοι και ταλαντούχοι, το κλίμα πιο δημιουργικό. Καλά, μπορεί να είμαι και προκατειλημμένος αλλά σίγουρα δεν απόλαυσα πότε όλη την διαδικασία τόσο όσο στην Θεσσαλονίκη, παρά των δυσκολιών.
-Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου φέτος λόγω πανδημίας γίνεται διαδικτυακά. Πώς βιώνετε ως σκηνοθέτης αυτή την αλλαγή; Και πώς μπορεί να προσαρμοστεί το σινεμά στη νέα πραγματικότητα;
-Είναι μεγάλη μου τιμή που η ταινία συμμετέχει στο φεστιβάλ. Χαίρομαι για όλη την ομάδα.
Το φεστιβάλ είναι ένα από τα πιο σημαντικά και μεγαλύτερα πολιτιστικά γεγονότα σε όλη την Ελλάδα. Φέτος δεν θα είναι όπως τις άλλες χρονιές. Όμως, η συνέπεια και η επιμονή του φεστιβάλ να οργανώσουν τις προβολές και να υποστηρίξουν τους κινηματογραφιστές παρά των δύσκολων συνθηκών αξίζει τα καλυτέρα λόγια.
Παρόλα αυτά για έναν δημιουργό η ακύρωση των προβολών στις κανονικές αίθουσες και όλο το γύρω γύρω είναι μια μεγάλη απογοήτευση. Και δεν φταίει κανένας. Οι διαδικτυακές προβολές είναι μια λύση αλλά ελπίζω μόνο προσωρινά. Δεν θέλω να πιστεύω ότι αυτό είναι η νέα πραγματικότητα μας. Στην δικιά μου πραγματικότητα υπάρχουν γεμάτες αίθουσες. Το σινεμά δεν πρέπει να προσαρμοστεί.
Εμείς πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να προσαρμοστούμε ξανά στο αληθινό σινεμά.
