Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, μέσα από ανάλυση και ερμηνεία των γεγονότων, εξετάζει το βιβλίο του Καθηγητή σύγχρονης ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ κ. Γιώργου Μαργαρίτη με τίτλο «Ενάντια σε φρούρια και τείχη 1821 - Μια μικρή εισαγωγή για την ελληνική επανάσταση» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Στο κατώφλι των 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821 ρωτήσαμε τον καθηγητή πώς πρέπει να προσεγγίσει το γεγονός αυτό ο σύγχρονος ιστορικός. Ο ίδιος μίλησε και για τις ιδιαιτερότητες που είχε η συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου καθώς συνέπεσε με την πανδημία, με τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία να είναι κλειστά για τους ερευνητές. Όπως εξήγησε «Ένας συγγραφέας ιστορικού έργου δεν μπορεί να ζήσει έξω και μακριά από τον γύρω του κόσμο, να σκεφτεί σε ένα αποκλεισμένο από τα ρεύματα και το κλίμα της δικής του εποχής περιβάλλον. Θα πρέπει να συμφιλιώσει αντιφατικές μεταξύ τους καταστάσεις και ερεθίσματα για να βρει τη νηφαλιότητα που απαιτεί η συγγραφή».
Ο κ. Μαργαρίτης τόνισε πως «η Ελληνική Επανάσταση μάς έδωσε το ελεύθερο, ανεξάρτητο κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα», ενώ εστιάζοντας στη σημασία της επετείου του 1821 είπε πως μας δίνεται η ευκαιρία «να σκεφτούμε το πού βρισκόμαστε και γιατί. Θα ήταν καλό να μην την σπαταλήσουμε».
-Το 2021 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821. Πώς μπορεί να προσεγγίσει αυτό το γεγονός ο ιστορικός σήμερα;
-Προσωπικά θα ευχόμουν να το προσεγγίσει με σεβασμό, όπως αρμόζει σε ένα κομβικό για την ιστορία της χώρας μας γεγονός, να το προσεγγίσει με περίσκεψη, φόβο και στοργή, όπως αρμόζει σε μεγάλες στιγμές, αυτές που μας έδωσαν την πατρίδα μέσα στην οποία υπάρχουμε ως Έλληνες. Επίσης όμως να ζητήσει να μάθει από το γεγονός αυτό, να το μελετήσει νηφάλια, με τις μεθόδους και τα εργαλεία της επιστήμης ώστε να αντλήσει από αυτό παιδεία, τόσο χρήσιμη στον δικό μας κόσμο και στις δικές μας εποχές.
-Τι νεότερα προέκυψαν από την έρευνά σας και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε;
-Το βιβλίο προτείνει μια μέθοδο προσέγγισης, ανάλυσης και ερμηνείας των γεγονότων, μακριά από τις επιμέρους ή τις επιφανειακές αντίστοιχες που συνοδεύουν συνήθως τις εργασίες για την Ελληνική Επανάσταση. Προσπαθεί να ανιχνεύσει αιτίες και μηχανισμούς που εξηγούν την εξέλιξη και τη ροή των γεγονότων. Επιχειρεί να εντάξει τα πρόσωπα, τους πρωταγωνιστές μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο συνθηκών και σχέσεων που καθοδηγεί τις επιλογές και τις πράξεις τους. Ταυτόχρονα φιλοδοξεί να δείξει στον αναγνώστη πόσο συναρπαστική διαδικασία είναι η εμπλοκή σε μια εκρηκτική εποχή. Την εποχή της επανάστασης.
Οι δυσκολίες ήταν κυρίως αυτές που η παρούσα συγκυρία βάζει μπροστά σε όλους μας. Η πανδημία -πάνε μήνες που βιβλιοθήκες και αρχεία είναι κλειστά στους ερευνητές- αλλά κυρίως το πίσω από την πανδημία ζοφερό κλίμα. Η ανησυχία του τι έρχεται μετά, οι φόβοι για το αβέβαιο μέλλον, οι πιέσεις που ασκεί πάνω στον καθένα μας η δύσκολη συγκυρία. Ένας συγγραφέας ιστορικού έργου δεν μπορεί να ζήσει έξω και μακριά από τον γύρω του κόσμο, να σκεφτεί σε ένα αποκλεισμένο από τα ρεύματα και το κλίμα της δικής του εποχής περιβάλλον. Θα πρέπει να συμφιλιώσει αντιφατικές μεταξύ τους καταστάσεις και ερεθίσματα για να βρει τη νηφαλιότητα που απαιτεί η συγγραφή.
-Διαβάζοντάς το βιβλίο αντιλαμβάνεται κανείς πως υπήρξαν περιπτώσεις που τα όσα γνώριζαν από την πορεία στις χώρες τους φιλέλληνες ή διπλωμάτες που ήρθαν για να ενισχύσουν τον αγώνα, εντέλει δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν στη δική μας περίπτωση. Πόσο στοίχισε αυτό;
-Η περίοδος στην οποία αναφέρεται το βιβλίο -ως την παγίωση της επανάστασης με την άλωση της Τριπολιτσάς- δεν χαρακτηρίζεται ακόμα από την έξαρση του φαινομένου του φιλελληνισμού. Οπωσδήποτε όμως τόσο οι πρώτοι φιλέλληνες όσο και αυτοί που ήρθαν υστερότερα αντίκρισαν μια πραγματικότητα ολότελα ξένη ως προς τις δικές τους συνήθειες, ιδέες και τρόπους ζωής. Συνομίλησαν με τους σημαντικούς κυρίως, με τις ελίτ της νέας κατάστασης. Ίσως δάνεισαν κάποιες ιδέες σε αυτούς, θα ήταν όμως υπερβολικό να υποστηρίξουμε ότι υπαγόρευσαν τα χαρακτηριστικά της Επανάστασης.
-Κοιτάζοντας 200 χρόνια μετά τα γεγονότα, πώς αποτιμάτε την Ελληνική Επανάσταση;
-Μας έδωσε το ελεύθερο, ανεξάρτητο κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα και μέσα στο οποίο, χάρη στο οποίο, μπορούμε να ασκήσουμε τα πολιτικά μας δικαιώματα και να διεκδικήσουμε μια καλύτερη ζωή. Δεν είναι κάτι το ασήμαντο. Της χρωστάμε δηλαδή, χρωστάμε σε όσους τη σχεδίασαν, την υλοποίησαν, όσους θυσιάστηκαν, όσους μάτωσαν γι’ αυτήν. Ας ελπίσουμε ότι με τον τρόπο που επετειακά θα τη γιορτάσουμε θα την τιμήσουμε, θα αναδείξουμε τις αξίες που μας κληροδότησε, και δεν θα την ευτελίσουμε σε ανούσιο πανηγύρι και υπερθέαμα.
Εάν με ρωτάτε στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο η Ελληνική Επανάσταση ήταν ένα σπουδαίο, για την εποχή του γεγονός. Στην ευρωπαϊκή ιστορία ήταν η κατ’ εξοχήν επανάσταση του ρομαντισμού, εκείνη που ράγισε τον σκοταδισμό της Παλινόρθωσης. Το πιστοποιεί εξάλλου η ακτινοβολία της και η συγκίνηση που προκάλεσε σε ολόκληρο τον τότε δυτικό -ευρωπαϊκό- κόσμο.
-Πόσο γνωρίζουμε την Ιστορία μας ως λαός;
-Πολύ λίγο δυστυχώς. Επικρατεί η σχηματοποίηση με υπόβαθρο το ανούσιο, το περιστασιακό, το επιμέρους και το επουσιώδες. Ανήκουμε σε μια κοινωνία, σε μία χώρα που, όπως δείχνουν τα πράγματα, βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Επικίνδυνο σταυροδρόμι από πολλές πλευρές και απόψεις. Συνήθως σε τέτοιες περιστάσεις οι λαοί στρέφονται προς την ιστορία τους για να αντλήσουν την παιδεία εκείνη, το απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο, που θα μπορέσει να τους βγάλει από την αμηχανία και τους φόβους τους, που θα οδηγήσει τις επιλογές τους. Ακόμα και αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας ως λαού και την ιστορία του κόσμου, τώρα είναι η κρίσιμη ώρα που πρέπει να σκύψουμε πάνω σε αυτήν. Δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας; Ε λοιπόν, ας τη μάθουμε!
-Με αφορμή την επέτειο σχεδιάζονται εκδηλώσεις, εκδόσεις κ.λπ. Ενδεχομένως αρκετά από αυτά να γίνουν διαδικτυακά λόγω της πανδημίας. Πόσο όλα αυτά μπορούν να ενισχύσουν τη γνώση μας;
-Ο απολογισμός θα γίνει μετά την ολοκλήρωση των εκδηλώσεων. Από τα όσα προγραμματίζονται όμως και ανακοινώνονται θα ήθελα να παρατηρήσω ότι η αντίληψη -δυστυχώς κυρίαρχη- που βλέπει την επέτειο ως ένα είδος εορταστικού millenium ή ως ένα είδος επίδειξης κατ’ εικόνα και ομοίωση του ολυμπιακού 2004 βρίσκεται πολύ μακριά και από το πνεύμα του 1821, και από τις πραγματικές ανάγκες ετούτου του τόπου και του λαού για ουσιαστική παιδεία, αυτογνωσία και γερά θεμελιωμένη στις μεγάλες στιγμές του παρελθόντος πρόοδο. Δεν είναι στα καλύτερά της η χώρα μας. Η επέτειος του 1821 μας δίνει μια ευκαιρία να σκεφτούμε το πού βρισκόμαστε και γιατί. Θα ήταν καλό να μην την σπαταλήσουμε.
Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Τύπος Θεσσαλονίκης"
