Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΥΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Σε δύο γλώσσες είναι γραμμένη η συλλογή «Είδα τον Σίσυφο ευτυχισμένο» της Κατερίνας Αποστολοπούλου. Στα γαλλικά και στα ελληνικά. Η ίδια μπορεί να εκφράζεται λογοτεχνικά και στις δύο γλώσσες. Γεννημένη στο Βόλο, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που είχε έντονη επαφή με τα γαλλικά: η μητέρα της ήταν καθηγήτρια γαλλικών, η ίδια σπούδασε γαλλική φιλολογία στην Αθήνα και αργότερα πήρε μεταπτυχιακό συγκριτικής λογοτεχνίας στη Σορβόννη. Ωστόσο, όπως μας ανέφερε, η πραγματική κατάκτηση της γλώσσας ήρθε με τις σπουδές θεάτρου.
Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή την διαδικτυακή συζήτηση που έγινε για την δίγλωσση συλλογή της πριν μερικές μέρες στο πλαίσιο της γιορτής Γαλλοφωνίας στην πόλη μας.
Η ίδια αναφέρθηκε στους ήρωές της που τους διακρίνει η αξιοπρέπεια, η ταπεινότητα και η διακριτικότητα, ενώ σε ερώτησή μας για το πώς κατακτά κανείς την ευτυχία σημείωσε πως « Ευτυχής άνθρωπος είναι αυτός που δεν εξαρτάται και τόσο από τις συγκυρίες».
-Πώς κατακτά κανείς την ευτυχία; Πόσο δύσκολο είναι;
-Κατευθείαν στα βαθιά, έτσι; Δίχως ζέσταμα, δίχως τίποτα. Αυθόρμητα μου έρχεται να πω «και πού να ξέρω πώς την κατακτά κανείς;». Ευτυχία είναι ίσως αυτό που μας συμβαίνει ενώ είμαστε απασχολημένοι να κάνουμε άλλα πράγματα. Το πιο δύσκολο νομίζω είναι να απαντήσει κανείς στο τι είναι ευτυχία, ή ίσως πιο συγκεκριμένα τι είναι ο ευτυχισμένος άνθρωπος...η απάντηση είναι -αναγκαστικά ίσως;- υποκειμενική. Δεν έχουμε όλοι ανάγκη από τα ίδια πράγματα για να ευτυχίσουμε πιθανότατα. Εγώ πάντως θα έλεγα ότι ευτυχία είναι να μην αντιστέκεσαι διαρκώς σ’ ό,τι σου κληρώνει η ζωή. Το να αποδέχεσαι τη μέρα που ξημερώνει, το τι γίνεται γύρω σου και μέσα σου, να μην σπαταλάς τη ζωή σου σε γκρίνιες κι ανόητα πείσματα, είναι νομίζω μια καλή αρχή. Έτσι μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει την δύναμή του και την ενέργειά του για να επιδοθεί σε ό,τι κατά τη γνώμη του παράγει νόημα. Θεωρώ τον εαυτό μου μάλλον ευτυχισμένο άνθρωπο. Απολαμβάνω τη ζωή. Θεωρώ πως το θέμα της ευτυχίας είναι περισσότερο θέμα απόφασης παρά τύχης, θαύματος ή «ευτυχούς συγκυρίας». Ευτυχής άνθρωπος είναι αυτός που δεν εξαρτάται και τόσο από τις συγκυρίες.
-Οι ήρωές σας έχουν αξιοπρέπεια και δίνουν τον δικό τους αγώνα ήρεμα και σταθερά. Στην εποχή της αυτοπροβολής, της αυτοαναφορικότητας, πόσο αυτό υπάρχει ή μπορεί να υπάρξει;
-Αυτό ήταν και το δικό μου ερώτημα όταν αποφάσισα να γράψω αυτή την συλλογή και καθόσο την έγραφα. Η απάντηση είναι μάλλον θετική, προς γενική μας έκπληξη, γι’αυτό μάλλον και το βιβλίο βρήκε μια τόσο ζεστή υποδοχή από το γαλλικό αλλά και από το ελληνικό κοινό. Γράφοντάς το ένιωθα ότι έπαιρνα ένα ρίσκο να μιλήσω για πράγματα παρωχημένα που δεν αφορούν πλέον κανένα. Με μεγάλη χαρά ανακάλυψα ότι αφορούν πολύ κόσμο και με μεγάλη έκπληξη διαπίστωσα ότι αγγίζουν και τους σημερινούς νέους. Η ακεραιότητα είναι μάλλον κάτι που συγκινεί πέρα από γεωγραφικά σύνορα και εποχές. Είναι σίγουρο ότι οι ήρωες των τριών ποιημάτων είναι το άκρως αντίθετο του σύγχρονου υποκειμένου. Η αξιοπρέπεια, η ταπεινότητα κι η διακριτικότητα είναι αυτονόητα χαρακτηριστικά εκείνου του κόσμου. Ο λόγος που ήθελα να ξαναφέρω στο φως αυτές τις φιγούρες δεν ήταν επειδή νοσταλγώ εκείνον τον κόσμο ή εκείνη την εποχή, δεν θεωρώ ότι ήταν μόνο όμορφα εκείνα τα χρόνια ή εκείνοι οι άνθρωποι, δεν θέλω να τους εκθειάσω αλλά να τους «ξεσκονίσω» και να θυμίσω ότι υπάρχει πάραυτα διάχυτη εκεί μέσα μια ομορφιά που, εγώ προσωπικά, θα ήθελα να σωθεί. Και αυτό προτείνω.
-Καταφέρνετε να εκφράζεστε λογοτεχνικά σε δύο διαφορετικές γλώσσες. Ποιες οι δυσκολίες και οι προκλήσεις για να γίνει αυτό εφικτό;
-Είναι το αποτέλεσμα πολλών χρόνων δουλειάς. Η γαλλική γλώσσα άρχισε να γίνεται δική μου όταν ξεκίνησα σπουδές θεάτρου στην Γαλλία. Τα μαθήματα γαλλικών που είχα κάνει από μικρή- καθώς η μητέρα μου ήταν καθηγήτρια γαλλικών και ζούσαμε κυριολεκτικά μέσα στο σχολείο που είχε ιδρύσει - η γαλλική φιλολογία που είχα σπουδάσει στην Αθήνα, το μεταπτυχιακό συγκριτικής λογοτεχνίας στη Σορβόννη, τα διπλώματα κι οι εξετάσεις που είχαν προηγηθεί ήταν απλά ένα ζέσταμα. Το πραγματικό παιχνίδι, η ουσιαστική κατάκτηση, ο έρωτας άρχισε με τις σπουδές θεάτρου. Τότε άρχισα να ονειρεύομαι και στις δυο γλώσσες. Δε θυμάμαι δυσκολίες με την έννοια του εμποδίου. Θυμάμαι μια διαρκή προσπάθεια που ήταν πολύ απολαυστική, σαν την καθημερινή προπόνηση ενός αθλητή ή ενός χορευτή. Θυμάμαι και κάποιες στιγμές αποθάρρυνσης, κυρίως εξαιτίας της προφοράς μου που πρόδιδε την καταγωγή μου πολύ γρήγορα. Με τον καιρό όμως, άρχισα να γράφω περνώντας από τη μια γλώσσα στην άλλη, ακόμα και στο τετράδιο που κρατάω σαν ένα είδος ημερολογίου εργασίας. Τα γαλλικά έγιναν η γλώσσα της ενηλικίωσής μου. Τα ελληνικά παραμένουν η πρώτη μου γλώσσα, η πιο αθώα κι η πιο βαθιά. Τα γαλλικά είναι μια σχέση που κερδήθηκε βήμα-βήμα αλλά κι ένα διαρκές στοίχημα. Αυτή την περίοδο που περνάω πολύ χρόνο με την κόρη μου και της μιλάω ή της τραγουδάω αδιάκοπα στα ελληνικά, βλέπω ότι τα γαλλικά μου τρίζουνε εξαιτίας αυτής της αλλαγής στην καθημερινότητά μου.
-Πρόσφατα συμμετείχατε σε μια εκδήλωση στο πλαίσιο της Γιορτής Γαλλοφωνίας. Πόσο σημαντικές είναι οι ξένες γλώσσες για τους νέους, για το εργασιακό περιβάλλον;
-Δεν μου αρέσει να σκέφτομαι με όρους βιογραφικού σημειώματος και χρησιμότητας σε σχέση με την αγορά εργασίας. Παρ’όλ’αυτά οι ξένες γλώσσες, ειδικά για μας τους Έλληνες που έχουμε μια γλώσσα που μιλιέται μόνο στη χώρα μας, μας είναι απαραίτητες...είμαστε ανάπηροι δίχως αυτές. Το γεγονός ότι οι Έλληνες είμαστε γενικά γλωσσομαθείς το θεωρώ απίστευτη τύχη. Η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας μας επιτρέπει να γνωρίσουμε σε βάθος τη δική μας, να πάρουμε απόσταση και να την παρατηρήσουμε με άλλο μάτι, να την εκτιμήσουμε, να τη θαυμάσουμε, να τη χρησιμοποιήσουμε με μεγαλύτερη ελευθερία. Και μας μαθαίνει και κάτι πολύ σημαντικό για την πολλαπλότητα του κόσμου, για το πώς κάθε γλώσσα ερμηνεύει τον κόσμο, τον κοιτάει με άλλο μάτι και τον περιγράφει με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Οι ξένες γλώσσες μας κάνουν πιο πλούσιους και πιο ανοιχτόμυαλους. Είναι μια καλή αρχή για πολλά πράγματα.
-Τι διαβάζετε αυτό το διάστημα; Και ποιοι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;
-Το τελευταίο μυθιστόρημα που διάβασα ήταν o «Επικίνδυνος οίκτος» του Στέφαν Τσβάιχ - αγαπημένος συγγραφέας, αν και ομολογώ ότι προτιμώ τις νουβέλες του από τα μυθιστορήματά του, το μεγάλο του ταλέντο φαίνεται στις πιο σύντομες φόρμες- κι αυτή την περίοδο καθώς ζούσαμε την «Άνοιξη των ποιητών» στη Γαλλία (Le printemps des poètes) από τις 13 μέχρι τις 29 Μαρτίου το είχα ρίξει στην ποίηση μαζί με την νεογέννητη κόρη μου, της διάβαζα ποιήματα από αγαπημένους ή άγνωστους σε μένα ποιητές στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά ή ισπανικά... σε όποια γλώσσα δηλαδή καταφέρνω να διαβάσω. Μοιάζει να τις απολαμβάνει όλες!
Συγγραφείς που «συνάντησα» στην ζωή μου και με σημάδεψαν, που τους θεωρώ οικογένεια με κάποιον τρόπο, κολώνες και πυξίδες στον δρόμο που πορεύομαι είναι ο Αλμπερ Καμύ , Ζαν Πωλ Σαρτρ, η Marguerite Duras, η Marguerite Yourcenar, ο Jacques Prévert, Ντοστογιέφσκι, Τσέχωφ, Παπαδιαμάντης, Νίκος Καζαντζάκης, ο Χρόνης Μίσσιος, και ο Χρήστος Βακαλόπουλος για την Γραμμή του Ορίζοντος την οποία διάβαζα για χρόνια κάθε αρχή του καλοκαιριού.
Από ενήλικες συναντήσεις και πιο ύστερα αναγνώσματα θα πω τους πρώτους που μου έρχονται στον νου: ο Χούλιο Κορτάσαρ με το Κουτσό του, ο Ζοζέ Σαραμάγκου, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, o Χόρχε Λουί Μπόρχες, στο σύγχρονο θέατρο o Jean-Luc Lagarce και o Wajdi Mouawad.
Στην ποίηση, Henry Michaux, René Char, Verlaine, Rimbaud, Prévert, Σεφέρης, Αναγνωστάκης, Λειβαδίτης, Ελύτης, Καρούζος και ανυπέρβλητα ο Καβάφης. Από σύγχρονους ποιητές : ο ιρανός Garous Abdolmalekian, η Aurélia Lassaque, o Bruno Doucey, o Yvon Le Men.
Σημείωση
Η δίγλωσση συλλογή «Είδα τον Σίσυφο ευτυχισμένο» απέσπασε τον Δεκέμβριο του 2020 το βραβείο Pépite Fiction Jeunesse στην έκθεση νεανικής λογοτεχνίας του Μοντρέιγ.
