Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Adio, adio querida no quiero la vida me l’amargates tu….
Πρόκειται για στίχο ενός εκ των πιο γνωστών σεφαραδίτικων τραγουδιών της Θεσσαλονίκης. Το συγκεκριμένο, καθώς και άλλα κομμάτια από την πολιτιστική κληρονομιά των Εβραίων της πόλης μας θα βρει κανείς στο βιβλίο-cd «I REMEMBER, ΘΥΜΑΜΑΙ» (έκδοση σε επιμέλεια του Λέων Α.Ναρ) που αντλεί υλικό από το αρχείο του Αλβέρτου Ναρ. Είναι τραγούδια που τα έχουν ερμηνεύσει επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Παράλληλα σεφαραδίτικα κομμάτια που μιλούν για θέματα όπως ο έρωτας, ο θάνατος, ο γάμος, η ξενιτιά κ.ά. περιλαμβάνονται στο βιβλίο με τίτλο «Τα τραγούδια μας. Aνθολογία σεφαραδίτικων τραγουδιών της Θεσσαλονίκης».
Οι δύο αυτές εκδόσεις που κυκλοφορούν από τον IANO θα παρουσιαστούν την Κυριακή 28 Νοεμβρίου, 14:00-15:00, στην Αίθουσα «Σολωμός» Περίπτερο 13 της ΔΕΘ στο πλαίσιο της 18ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης.
Μιλώντας για τον πατέρα του, ο Λέων Α.Ναρ τόνισε πως «Το πνεύμα του είναι μαζί μας, όσο μπορεί αναδύεται και αναδεικνύεται μέσα από τα κείμενά του, προκαλεί δημιουργικές συζητήσεις, εγείρει σκέψεις και συναισθήματα». Επίσης σχολίασε τις επιρροές που δέχτηκαν τα τραγούδια τους από μουσικές παραδόσεις περιοχών της Μεσογείου αλλά και από τα ρεμπέτικα, ενώ αναφερόμενος στην ΔΕΒΘ υπογράμμισε ότι «είναι πολύτιμη για Θεσσαλονίκη και για τη Βόρεια Ελλάδα γενικότερα».
-Ποια η σημασία των δύο εκδόσεων;
-Οι δύο αυτές εκδόσεις, σχεδόν δεκαεπτά χρόνια μετά από τη «μετοικεσία» του πατέρα μου Αλμπέρτου Ναρ, επιβεβαιώνουν πανηγυρικά τη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος εκλείπει οριστικά, όταν παύουμε να τον μνημονεύουμε και να αξιοποιούμε την αύρα του πολιτισμού του. Τα δύο αυτά βιβλία, αμφότερα έχουν εκδοθεί από τον Ιανό, επιβεβαιώνουν, όπως έγινε και με τις επανεκδόσεις και άλλων εξαντλημένων βιβλίων του, ότι το πνεύμα του είναι μαζί μας, όσο μπορεί αναδύεται και αναδεικνύεται μέσα από τα κείμενά του, προκαλεί δημιουργικές συζητήσεις, εγείρει σκέψεις και συναισθήματα. Κοινός άξονας των δύο βιβλίων είναι τα σεφαραδίτικα τραγούδια. Τα ισπανοεβραϊκά, η μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, είναι η γλώσσα που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα, αλλά την έκφραση της ουσίας του σεφαραδισμού, τη συλλογική του ψυχή, την ίδια την ιστορία του.
-Τι διαπιστώσατε κατά την έρευνά σας με αφορμή τα δύο αυτά βιβλία;
-Ο Αλμπέρτος Ναρ, πέρα από τις πολύτιμες δημοσιευμένες μελέτες του για τα σεφαραδίτικα τραγούδια, ηχογράφησε τη δεκαετία του ’90 ηλικιωμένους τότε επιβιώσαντες και επιβιώσασες του Ολοκαυτώματος. Διέσωσε έτσι δεκάδες τραγούδια που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν χαθεί παντοτινά. Φίλοι των γονιών του οι περισσότεροι, ερασιτέχνες ερμηνευτές των τραγουδιών, αποθησαυρίζουν σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα, που περιέχονται στο cd του I remember …Θυμάμαι. ερμηνευμένα από επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Ντοκουμέντα που διασώζουν μια γλώσσα με ελληνικές, τουρκικές, ιταλικές και ιταλικές λέξεις, διάλεκτο που έχει ως βάση της τη γλώσσα που μιλιόταν στην Καστίλη πριν από πέντε αιώνες. Αυτή είναι για μένα μια από τις ιδιαιτερότητες που καθιστά την έκδοση ξεχωριστή, μαζί με μια άλλη εξίσου σημαντική παράμετρο, το βιβλίο είναι τρίγλωσσο, σε ελληνική και αγγλική και ισπανοεβραϊκή γλώσσα, γεγονός που το καθιστά ακόμη πολυτιμότερο, γιατί είναι πολύ χρήσιμο να διαβάσεις τους στίχους των τραγουδιών σε τρεις γλώσσες. Εξαιρετικός είναι και ο πρόλογος του μουσικολόγου Νίκου Ορδουλίδη, στοιχεία που προφανώς εξηγούν την απήχηση που έχει το βιβλίο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
-Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στο βιβλίο φαίνεται πως υπήρχαν αρκετές επιρροές στη μουσική και τα τραγούδια από τα ρεμπέτικα. Γιατί;
-Οι εκδιωγμένοι από την Ισπανία Εβραίοι έφεραν, όπως ήταν φυσικό, στους νέους τόπους εγκατάστασής τους, εκτός από τη γλώσσα και τα τραγούδια τους. Η ισπανοεβραϊκή γλώσσα, άλλωστε, είναι ιδιαίτερα μελωδική. Τα σεφαραδίτικα τραγούδια είναι μέρος μιας ευρύτερης μεσογειακής μουσικής παράδοσης που συνδυάζει λατινικές ισπανόφωνες μελωδίες με τραγούδια της Μικράς Ασίας και της Πόλης, τις μουσικές του Αιγαίου και της Κρήτης, τους βαλκανικούς ρυθμούς και χορούς, τα τσιγγάνικα μοτίβα αλλά και τις ιταλικές καντάδες. Στο πέρασμα του χρόνου η συναλλαγή τους με μουσικές παραδόσεις από όλες τις περιοχές της Μεσογείου όπου έζησαν οι ισπανοεβραίοι ενσωμάτωσαν, βέβαια, και άλλα τοπικά στοιχεία, πέρα από τους καταφανέστατους συσχετισμούς και με τα ρεμπέτικα τραγούδια. Αυτά, άλλωστε, επιβεβαιώνουν, με τον ένα ή άλλο τρόπο, στα προλογικά τους σημειώματα που περιέχονται στην ανθολογία των σεφαραδίτικων τραγουδιών (Τα τραγούδια μας είναι ο τίτλος του δεύτερου βιβλίου που κυκλοφόρησε λίγες μέρες πριν) τόσο ο Γιώργος Ιωάννου όσο και ο Σταύρος Ξαρχάκος.
-Πόσο «ζωντανά» είναι σήμερα τα σεφαραδίτικα τραγούδια;
-«Τούτα τα τραγούδια ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη πόλη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου […] Πώς έσβησε άραγε τούτος ο κόσμος; Πού πνίγηκαν τόσα μεράκια; Τι απόμεινε στους ελάχιστους που γύρισαν πίσω; Είναι στιγμές που τούτη η πολιτεία φαντάζει σκληρή κι άσπλαχνη για κείνους που επιμένουν να θυμούνται» επισημαίνει ο Αλμπέρτος Ναρ στον πρόλογο της ανθολογίας με τίτλο Τα τραγούδια μας. Και σίγουρα επέμενε να θυμάται…Σήμερα, σίγουρα υπάρχει ζωηρό ερευνητικό ενδιαφέρον, υπάρχει μια κινητικότητα σχετικά με τα τραγούδια, έχουμε νέες ηχογραφήσεις και ενδιαφέρουσες νέες προσεγγίσεις.
-Τα βιβλία προέρχονται από το μουσικό αρχείο του Αλμπέρτου Ναρ. Πόσο αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί περαιτέρω;
-Η οικογένειά μας δώρισε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο Θεσσαλονίκης το 2011 το μουσικό αρχείο. Είμαστε πολύ χαρούμενοι που αξιοποιήθηκε ήδη ένα μέρος με την έκδοση του I remember…Θυμάμαι. Την ίδια χαρά εισπράττουμε ως οικογένεια, όταν πληροφορούμαστε ότι ερευνητές χρησιμοποιούν το υλικό για έρευνα.
-Οι δύο εκδόσεις θα παρουσιαστούν στο πλαίσιο της 18ης ΔΕΒΘ σε εκδηλώσεις που θα γίνουν με φυσική παρουσία του κοινού. Πόσο μετράει τελικά η δια ζώσης επαφή με τους αναγνώστες;
-Η ζωντανή επαφή είναι «ζωντανή», όπως και να το κάνουμε, η εξ αποστάσεως είναι σίγουρα χρήσιμη, λόγω των συνθηκών, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να συγκριθεί με τη δια ζώσης επαφή.
Στηρίζουμε με κάθε τρόπο τη ΔΕΒΘ, είναι πολύτιμη για Θεσσαλονίκη και για τη Βόρεια Ελλάδα γενικότερα.
Για τις εκδόσεις θα μιλήσουν ο Γιώργος Αντωνίου (επίκουρος καθηγητής, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ), ο Λέων Α. Ναρ ( δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας ΑΠΘ-συγγραφέας) και ο Νίκος Ορδουλίδης, (επιστημονικός συνεργάτης, τμήμα Μουσικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων).
