Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Πόσο διαφέρουν τα σημερινά παραμύθια σε σχέση με εκείνα του 17ου και 18ου αιώνα; Πώς περιγράφονται σε αυτά τα παιδιά; Και τι έχει αλλάξει στην σύγχρονη παιδική λογοτεχνία; «Το παραμύθι πρέπει να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, με την έννοια του ότι δημιουργείται για να μπορεί το παιδί να την αντιμετωπίσει μεγαλώνοντας», ανέφερε στο TyposThes η συγγραφέας, εκπαιδευτικός, δασκάλα συγγραφής, υπ.δρ. ΑΠΘ κυρία Ευλαμπία Τσιρέλη. Όπως μας εξήγησε στα παραμύθια της εποχής των αδερφών Γκριμμ ή του Σαρλ Περώ «το παιδί δεν ήταν παρά ένας μικρός ενήλικας που δούλευε και αντιμετώπιζε τις σκληρότητες της ζωής». Στα σημερινά υπάρχει χιούμορ, έχει αφαιρεθεί η δραματικότητα, και οι ήρωες είναι πιο δυναμικοί, ενώ καταρρίπτονται τα κοινωνικά και τα έμφυλα στερεότυπα. Με αφορμή το σεμινάριο παραμυθιού που θα πραγματοποιήσει η ίδια τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο την ρωτήσαμε ποιο είναι το μυστικό για ένα καλό παραμύθι, αλλά και για τα δικά της αγαπημένα παραμύθια.
-Ποια η σημασία των παραμυθιών στη ζωή των παιδιών;
-Το παραμύθι είναι πολύ σημαντικό για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Αποτελεί ένα σοφό και έξυπνο ένδυμα για να γνωρίσει το παιδί ομαλά τα της ζωής. Η μυθοπλασία και η αφήγηση αποτελούν μια πανανθρώπινη και αρχέγονη διαδικασία για να κατανοούμε τον κόσμο, να δίνουμε εξήγηση και νόημα στα πράγματα. Το παιδί, μέσα από μια ιστορία με έναν ήρωα μπορεί να ταυτιστεί θετικά, να έχει ένα παράδειγμα, να διδαχθεί για συμπεριφορές, ηθική και, ανάλογα την ηλικία στην οποία βρίσκεται, να αντιμετωπίσει φόβους και να αναπτυχθεί συναισθηματικά και συμπεριφορικά.
-Ποιος ο ρόλος τους στη λογοτεχνία;
-Το έντεχνο παραμύθι, ως λογοτεχνικό είδος, εντάσσεται στη μεγάλη οικογένεια της λογοτεχνίας φαντασίας και στη μεγαλύτερη, φυσικά, αυτή της μυθοπλασίας. Αποτελεί έναν βασικό θεμέλιο λίθο στην εξέλιξη της φανταστικής λογοτεχνίας. Διατηρεί το βασικό μοτίβο ήρωας-πρόκληση-δοκιμασία-επιτυχία, αρχέγονο αφηγηματικό μοτίβο που εντοπίζεται αρχικά στον μύθο και συνεχίζει να υφίσταται στη λογοτεχνία. Απαιτεί, δε, μια γλωσσική επένδυση με έντονες εικονιστικές περιγραφές που διατηρούν την παλιά συμβολική γλώσσα. Αόριστες έννοιες αποδίδονται με μια εικόνα πάντα, και όλες οι αρετές ενσωματώνονται σε περσόνες. Η παιδική λογοτεχνία είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο και το πιο σύνθετο είδος συγγραφικά ‒κατ’ εμέ.
-Πόσο επηρεάζει η πραγματικότητα τα παραμύθια;
-Το παραμύθι πρέπει να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, με την έννοια του ότι δημιουργείται για να μπορεί το παιδί να την αντιμετωπίσει μεγαλώνοντας. Ο συγγραφέας θα πρέπει να εντάσσει ζητήματα της σύγχρονής του πραγματικότητας σε αυτό που γράφει, να υπάρχει βέβαια και η διασκέδαση, αλλά και η πληροφορία και το δίδαγμα στο υπόβαθρο.
-Πόσο διαφορετικά είναι τα παραμύθια σήμερα σε σχέση π.χ. με τον προηγούμενο αιώνα; Τι έχει αλλάξει στις ιστορίες και στον τρόπο γραφής;
-Κυρίως με τον 19ο και 18οαι. υπάρχουν πολλές διαφορές. Όπως είναι λογικό, η θέση και ο ρόλος του στη σημερινή κοινωνία δεν έχει καμία σχέση με παλαιότερα. Την εποχή των αδελφών Γκριμμ, για παράδειγμα, τον 19ο αι. ή, ακόμα εντονότερα, του Σαρλ Περώ, τον 17ο, το παιδί δεν ήταν παρά ένας μικρός ενήλικας που δούλευε και αντιμετώπιζε τις σκληρότητες της ζωής. Ήταν εξοικειωμένο με τον θάνατο και την αρρώστια, την ανέχεια και την ορφάνια. Σχεδόν όλοι οι ήρωες του παραδοσιακού παραμυθιού είναι ορφανοί. Η κοινωνία μας σήμερα είναι παιδοκεντρική κι έχουμε ένα εντελώς διαφορετικό παιδί που δεν αντικρίζει κάθε μέρα θανάτους και δυσκολίες, δεν αντιμετωπίζεται ως εργατικό δυναμικό, πηγαίνει στο σχολείο και γνωρίζει τον κόσμο, τις χαρές και τις λύπες της ζωής, σταδιακά και ομαλά. Ακόμα και τα παραμύθια του 20ου αι. όμως διατηρούν πολλά στερεότυπα. Στη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία έχει προστεθεί έντονα το στοιχείο του χιούμορ, έχει αφαιρεθεί η δραματικότητα, οι ήρωες είναι πιο δυναμικοί και όχι τόσο άβουλοι και, φυσικά, καταρρίπτονται τα κοινωνικά και τα έμφυλα στερεότυπα.
-Ποιοι είναι οι δικοί σας αγαπημένοι παραμυθάδες;
-Μεγάλωσα με τα κλασικά κι εγώ, αλλά και με πολλές αυτοσχέδιες ιστορίες. Στην οικογένειά μου ήταν πολύ έντονο πάντα το στοιχείο του storytelling. Τα παιδικά μου χρόνια είναι γεμάτα με αυτοσχέδιους θρύλους του σπιτιού και της γειτονιάς. Ωστόσο, θα ξεχώριζα τον Όσκαρ Ουάιλντ και τα παραμύθια του όπως ο Αστρογεννημένος, το Αηδόνι και το Τριαντάφυλλο ή ο Ψαράς και η Ψυχή του. Ήταν λίγο πιο ώριμα αυτά τα παραμύθια, λίγο πιο φιλοσοφημένα. Μπορεί να μην τα καταλάβαινα πλήρως, π.χ. ο Ψαράς είναι ένα πολύ σύνθετο σε νοήματα παραμύθι, ωστόσο νομίζω ότι ο Ουάιλντ είχε -σε αντίθεση με τους υπόλοιπους κλασικούς- ένα μυστήριο κι ένα πολύ βαθύ δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης.
Στιγμιότυπο από προηγούμενο σεμινάριο παραμυθιού
-Τι θα γίνει στο σεμινάριο παραμυθιού που θα πραγματοποιήσετε;
-Στο σεμινάριο επιχειρούμε να προσεγγίσουμε το παραμύθι και την παιδική λογοτεχνία από όλες τις πλευρές. Θα μάθουμε για τη γέννηση και εξέλιξη του είδους, το παραδοσιακό και σύγχρονο παραμύθι, τον μύθο και τη λαϊκή παράδοση, τις ανάγκες του σύγχρονου παιδιού και τις ευθύνες ενός σύγχρονου συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας, τη βασική δομή μιας ιστορίας, μελέτη και ανάλυση παραμυθιών, διασκευή και αναδιήγηση.
-Υπάρχει πετυχημένη συνταγή για ένα παραμύθι;
-Θα έλεγα πως η μεγαλύτερη πρόκληση στην παιδική λογοτεχνία είναι να γράφεις ως ώριμος ενήλικας που δεν έχει όμως ξεχάσει πώς σκέφτεται ένα παιδί. Στην ουσία, ένας συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας θα πρέπει να μπορεί να δει στον καθρέφτη ακόμα το παιδί που ήταν, και να κοιτάξει τον κόσμο με εκείνα τα μάτια. Με αυτόν τον τρόπο, το αποτέλεσμα δεν θα είναι μια βαρετή ιστορία γεμάτη διδακτισμό των μεγάλων, αλλά μια ιστορία συναρπαστική που διδάσκει στο ύψος των παιδιών.
Στιγμιότυπο από προηγούμενο σεμινάριο παραμυθιού
-Πώς διαχειρίζεστε ως συγγραφέας το παιδικό βιβλίο; Ετοιμάζετε κάτι στο εγγύς μέλλον;
-Προσπαθώ να εφαρμόσω όλα όσα διδάσκω και όσα σας είπα. Προπάντων έχω δουλέψει πολύ με τον παιδικό μου εαυτό και τη σχέση μου με τα παιδιά. Τα παρακολουθώ, τα ακούω, τα συναισθάνομαι. Σκέφτομαι με τι θα γελούσαν, τι θα τους συνάρπαζε, τι λαχταρούν να διαβάσουν, με τι θα ταυτιστούν. Και, ναι, είναι μεγάλη η χαρά μου να περιμένω την έκδοση του βιβλίου μου με τίτλο «Ο Εδουάρδος και η Μεγάλη Σπηλιά» τον προσεχή Φεβρουάριο από τις εκδόσεις Ίκαρος. Μια ιστορία για παιδιά 9 ετών και άνω. Μια περιπέτεια για την ανακάλυψη του εαυτού και την αποδοχή, τη διαφορετικότητα και την πίστη στις δυνάμεις μας και τη μοναδικότητά μας.
Πληροφορίες για το σεμινάριο: Το σεμινάριο συγγραφής παραμυθιού με πρακτική άσκηση θα πραγματοποιηθεί σε 4 online συναντήσεις μέσω της πλατφόρμας zoom, Σάββατα και Κυριακές του Φεβρουαρίου-Μαρτίου.
Για τις ακριβείς μέρες και ώρες καθώς και για το κόστος, οι ενδιαφερόμενοι θα ενημερωθούν αφού συμπληρώσουν την απαραίτητη φόρμα που θα βρουν στο evlampiatsireli.com/imaginarium-workshop. Λοιπές πληροφορίες, με μήνυμα στη σελίδα του Εργαστηρίου Συγγραφής Imaginarium στο Facebook.
