Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Η ιστορία της επιζήσασας του Ολοκαυτώματος, Μιμίκας Σαμουηλίδου, ήταν η αφετηρία για να γράψει ο Αναστάσιος Καράμπαμπας το βιβλίο του με τίτλο «Στα ίχνη των Εβραίων της Ελλάδας» (εκδόσεις Ψυχογιός).
Αυτή, άλλες ιστορίες, και άγνωστες πτυχές της ζωής των Εβραίων που έζησαν στη χώρα μας περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο συγγραφικό του πόνημα το οποίο παρουσιάζει απόψε στις 19.00 στην αίθουσα εκδηλώσεων του βιβλιοπωλείου PUBLIC στην οδό Τσιμισκή 24, στη Θεσσαλονίκη.
Ο καθηγητής ιστορίας, γεωγραφίας, ηθικής και πολιτικής αγωγής στο Λύκειο της Alliance des Pavillons στο Παρίσι, και μέλος του διεθνούς δικτύου της Παγκόσμιας Ισραηλιτικής Συμμαχίας (Alliance Israélite Universelle – AIU) σημείωσε στο TyposThes ότι μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του έδωσε τον λόγο στους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος που τον εμπιστεύτηκαν και πρόσφερε στο ευρύ κοινό «ένα ολοκληρωμένο πόνημα για τη μακραίωνη πορεία των Εβραίων σας Ελλάδας, κάτι που έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία».
Σχολίασε πως «το ισχυρότερο όπλο είναι η εκπαίδευση και η γνώση», προσθέτοντας ότι αποστολή του είναι να μεταφέρει γνώση σε όλους αλλά κυρίως να την μεταλαμπαδεύσει στους νέους.
-Η Θεσσαλονίκη υπήρξε κατά το παρελθόν μια πόλη με έντονο το εβραϊκό στοιχείο. Πόσο καθοριστικός ήταν στην αλλαγή αυτής της πραγματικότητας ο β’ παγκόσμιος πόλεμος;
-Την παραμονή του Ολοκαυτώματος, περίπου το 25% του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης είναι Εβραίοι. Παρά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, το εβραϊκό στοιχείο παραμένει σημαντικό: συναγωγές, σχολεία, ιδρύματα… Η Γερμανική κατοχή έρχεται να αφανίσει μια τεράστια ιστορία. Πριν εκτοπιστούν οι Εβραίοι της πόλης, θα υποστούν εξευτελισμό, στιγματισμό, κατάσχεση και γκετοποίηση. Το Δεκέμβριο του 1942, οι 300.000 με 500.000 τάφοι του μεγάλου εβραϊκού νεκροταφείου καταστρέφονται από τους Γερμανούς και τους Έλληνες συνεργάτες τους (στη θέση του χτίστηκε, μετά τον πόλεμο, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο). Πάνω από 46.000 άτομα στοιβάζονται στα βαγόνια για το Άουσβιτς από τις 15 Μαρτίου του 1943 και μετά. Τον Μάιο οι Ναζί ανακηρύσσουν την πόλη Judenrein (άδεια από Εβραίους)! Τον Αύγουστο αναχωρεί και το τελευταίο κονβόι με τις προσωπικότητες της πόλης, όπως ο αμφιλεγόμενος Αρχιραββίνος Τσβι Κόρετς, για το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπέργκεν Μπέλζεν. Το 96% της κοινότητας χάνεται στα στρατόπεδα. Μόνο 1950 θα επιστρέψουν σε κάκιστη σωματική και ψυχολογική κατάσταση. Η «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» δεν υπάρχει πιά. Βέβαια κάποια κτήρια μαρτυρούν το εβραϊκό παρελθόν της πόλης, ακόμα και αν ο περισσότερος κόσμος μετά τον πόλεμο το έχει διαγράψει από το μνήμη του ή απλά το αγνοεί, όπως μεταξύ άλλων: η Στοά Μοδιάνο, οι Μύλοι και η Βίλα Αλλατίνη, η Βίλα Μπιάνκα, η συνοικία Ουζιέλ και η συναγωγή Μοναστηριωτών του 1925, η οποία διασώθηκε επειδή μετά την μαζική εκτόπιση λειτουργούσε ως στάβλος και αποθήκη του Ερυθρού Σταυρού.
-Ποια η κατάσταση σήμερα; Πόσο ενεργή είναι η εβραϊκή κοινότητα;
-Η κοινότητα αριθμεί σήμερα 800 με 1000 μέλη. Εκπροσωπείται από μια εικοσαμελή κοινοτική συνέλευση και ένα πενταμελές συμβούλιο. Υπάρχουν 3 συναγωγές εν λειτουργία και η μεγαλύτερη είναι εκείνη των Μοναστηριωτών. Λειτουργεί επίσης εξατάξιο δημοτικό σχολείο, νηπιαγωγείο και παιδικός σταθμός καθώς και ένας οίκος ευγηρίας. Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης παρουσιάζει, με πλούσια εκθέματα, την ιστορία των Εβραίων της πόλης και υποδέχεται ερευνητές απ’όλο τον κόσμο. Η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης είναι πολύ ενεργή, πλήρως ενσωματωμένη στην κοινωνία και με άριστες σχέσεις με τους πολιτικούς και θρησκευτικούς παράγοντες της πόλης.
- Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο; Πόσο δύσκολο ήταν να βρεθούν τα ίχνη των Εβραίων της Ελλάδας;
-Η ιδέα γεννήθηκε πριν από περίπου 10 χρόνια. Είχα την τύχη να γνωρίσω μια επιζήσασα, την Μιμίκα Σαμουηλίδου, η οποία μου διηγήθηκε την συγκλονιστική ιστορία της (η μαρτυρία υπάρχει στο βιβλίο). Ήταν η αφετηρία μου. Σταδιακά άρχισα να συλλέγω πληροφορίες για τους Εβραίους της Ελλάδας. Ομολογουμένως γνώριζα πολύ λίγα. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου, ένα ερώτημα επαναλαμβανόταν στο μυαλό μου: «Γιατί δεν έμαθα τίποτα στο σχολείο για το Ολοκαύτωμα και για την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων ;». Πέπλο σιωπής! Τελείωσα το λύκειο το 2003 στην Ελλάδα και η γενιά μου είχε πλήρης άγνοια. Το θεωρούσα και το θεωρώ άδικο! Βέβαια σταδιακά άλλαξαν τα πράγματα και τα νέα παιδιά είναι πλέον πιο ενημερωμένα.
Στο Παρίσι, όπου ζω, ειδικεύτηκα στο Ολοκαύτωμα, προσελήφθη το 2014 ως ερευνητής/εισηγητής στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος (Μémorial de la Shoah de Paris) και εξέδωσα μελέτες και βιβλίο με τίτλο “La Shoah. L’obsession de l’antisémitisme depuis le XIXe siècle” (“Το Ολοκαύτωμα. Η εμμονή του αντισημιτισμού από τον 19ο αιώνα”). Μπόρεσα να μελετήσω διάφορα αρχεία και κάποια από αυτά αφορούσαν και την Ελλάδα. Γρήγορα κατάλαβα ότι πολλά ντοκουμέντα δεν είχαν εξεταστεί ποτέ και πως η βιβλιογραφία για τους Εβραίους της Ελλάδας ήταν πολύ φτωχή. Έτσι αποφάσισα να κάνω το γύρο της χώρας για να συναντήσω τους εκπροσώπους των κοινοτήτων και να ανιχνεύσω ό,τι είχε απομείνει. Δεν ήταν εύκολο. Γερμανοί και Βούλγαροι είχαν εκτοπίσει μαζικά τους Εβραίους και είχαν αφανίσει τα ίχνη τους. Σε κάποιες κοινότητες, όπως λόγου χάρη στις Σέρρες και στην Κομοτηνή, από τα στρατόπεδα δεν είχε γυρίσει κανείς. Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των Ελλήνων Εβραίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος, διαθέτουμε μόνο εκτιμήσεις: 60.000 με 65.000! Η έλλειψη στοιχείων είναι κάτι το οποίο συναντούσα συχνά.
Ταξίδεψα στην Ελλάδα, την υπόλοιπη Ευρώπη, το Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες και συνέλεξα, παρά τις δυσκολίες, πληροφορίες, αρχεία και μαρτυρίες. Έτσι, μετά από 10 χρόνια έρευνας, εξέδωσα αυτό το βιβλίο. Χαίρομαι γιατί κατάφερα να δώσω τον λόγο στους επιζήσαντες που με εμπιστεύτηκαν και να προσφέρω στο ευρύ κοινό ένα ολοκληρωμένο πόνημα για τη μακραίωνη πορεία των Εβραίων σας Ελλάδας, κάτι που έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία!
-Κατά την έρευνά σας ποια στοιχεία ήρθαν στο «φως»;
-Μιλάμε για 2.500 χρόνια ιστορία. Λίγοι γνωρίζουν πως πρόκειται για την παλαιότερη οργανωμένη κοινότητα Εβραίων στην Ευρώπη. Η αρχαιότερη συναγωγή της ηπείρου χτίστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. στη Δήλο.
Στα Ελλάδα αγνοούμε δυστυχώς ακόμα την τεράστια ιστορία καθώς και συμβολή των Εβραίων. Τα παραδείγματα είναι πολλά και σε διάφορους τομείς: στην οικονομία με την οικογένεια Αλλατίνη, στην μουσική με τη «Βασίλισσα του Ρεμπέτικου» Ρόζα Εσκενάζυ, στην πολιτική με τον Αβραάμ Μπεναρόγια, μια από τις εμβληματικότερες μορφές του σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα, στον στρατό, με τον συνταγματάρχη Μαρδοχαίο Φριζή, ο οποίος έπεσε το 1940 για την πατρίδα, στην Αντίσταση με την ηρωική στάση της νεαρής Σάρας Γεσούα…
Προσπάθησα να παρουσιάσω άγνωστες στο ευρύ κοινό ιστορίες: Χριστιανούς που έκρυψαν Εβραίους την περίοδο της Κατοχής με κίνδυνο τη ζωή τους (πάνω 350 Έλληνες τιμήθηκαν από το Μουσείο του Ολοκαυτώματος της Ιερουσαλήμ με τον τίτλο των “Δικαίων των Εθνών”) ή Χριστιανούς που καταπάτησαν περιουσίες και φέρθηκαν βάναυσα. Είναι ψέμα να πιστεύουμε πως όλοι οι Έλληνες αντιστάθηκαν και πάλεψαν ενάντια στον κατακτητή. Κάποιοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, επωφελήθηκαν από τη ναζιστική κατοχή και δεν δίστασαν να κλέψουν, να εξευτελίσουν, να ξυλοκοπήσουν ακόμα και να βιάσουν.
Μετά το Ολοκαύτωμα, όσοι Εβραίοι κατάφεραν να επιβιώσουν, έπρεπε να ξαναχτίσουν τη ζωή τους σε μια χώρα που βρισκόταν σε μεγάλη οικονομική και πολιτική αστάθεια και όπου οι προκαταλήψεις ήταν ακόμα ισχυρές. Λίγοι κατάφεραν να ανακτήσουν τις περιουσίες τους.
Τέλος, αυτό που με ενδιέφερε είναι να φέρω στο φως την ποικιλομορφία και την δυναμικότητα των εβραϊκών κοινοτήτων, με άγνωστες για τους περισσότερους φωτογραφίες, σκίτσα, μαρτυρίες, τραγούδια και ποιήματα. Με ειδικούς γραφίστες δημιούργησα και χάρτες των κοινοτήτων πριν τον πόλεμο και των εκτοπίσεων στα στρατόπεδα το 1943 και 1944.
-Πόσο θα συμβάλλει το βιβλίο στην αποκατάσταση της μνήμης, πόσο σημαντική είναι η γνώση της Ιστορίας και γιατί πρέπει ένας λαός να την γνωρίζει;
-Όπως προανέφερα, το βιβλίο μου απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό: μαθητές, φοιτητές, εκπαιδευτικούς, πανεπιστημιακούς αλλά και απλούς λάτρεις της ιστορίας της χώρας μας. Παρουσιάζεται η ιστορία της κάθε κοινότητας, από τις πιο ολιγάριθμες στις πιο ισχυρές, η ιστοριογραφία, η διαχείριση της μνήμης καθώς και ο αντισημιτισμός (ή εβραιοφοβία) στην Ελλάδα σήμερα.
Γράφοντας το βιβλίο, σκεφτόμουν πολλές φορές τους μαθητές μου, γι΄αυτό και η γλώσσα είναι γλαφυρή και προσιτή. Για μένα, οι νέες γενιές είναι η προτεραιότητά μου. Η άγνοια φέρνει τον σκοταδισμό. Ποιος θα χτίσει το μέλλον; Ποιος θα υπερασπιστεί την ειρήνη; Ποιος θα παλέψει ενάντια στην προκατάληψη και τον ρατσισμό; Θέλω να πιστεύω πως η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Το ισχυρότερο όπλο λοιπόν είναι η εκπαίδευση και η γνώση. Η αποστολή μου είναι να μεταφέρω γνώση σε όλους αλλά κυρίως να την μεταλαμπαδεύσω στους νέους. Κάθε μέρα που περνάει, ειδικά τον τελευταίο καιρό, τους λέω πως αύριο εκείνοι θα δώσουν μάχη για να υπερασπιστούν το δίκαιο και το σωστό!
Σε πολλές ομιλίες που κάνω στην Ελλάδα και στη Γαλλία, πολλές φορές δέχομαι την εξής ερώτηση: «Πως μπορείτε να είστε αισιόδοξος με όλα αυτά που γίνονται και να πιστεύετε τόσο πολύ στην δύναμη των νέων που είναι παγιδευμένοι στα social media; » Οφείλω να είμαι αισιόδοξος και να μάχομαι καθημερινά για να τους μεταφέρω τις γνώσεις μου. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή! Δεν ευθύνονται τα παιδιά για την σημερινή αστάθεια, ωστόσο θα κληθούν να κυβερνήσουν αύριο. Είμαι σίγουρος πως γνωρίζοντας την Ιστορία θα αποφύγουν τα λάθη των προκάτοχών τους.
Η τελευταία πρόταση του βιβλίου μου είναι μια φράση της Γαλλίδας επιζήσασας Simone Veil:
«Ένας λαός, για να ζήσει, πρέπει να είμαι πάντα σε θέση να γνωρίζει το παρελθόν του, να το κρίνει, να το αποδέχεται».
-Έχετε ερευνήσει ενδελεχώς την ιστορία του Εβραϊκού λαού. Πέρα από το βιβλίο ετοιμάζετε και ένα ντοκιμαντέρ. Τι θα περιλαμβάνει και πότε θα κυκλοφορήσει;
-Δεν θα μπορούσα να πω πολλά για το ντοκιμαντέρ αυτήν τη στιγμή. Συνεργάζομαι με μια πολύ καλή και δυναμική ομάδα. Δημιουργήσαμε προσφάτως μια σκαλέτα με πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό, η οποία βασίζεται στο βιβλίο μου. Αισιοδοξούμε να το παρουσιάσουμε του χρόνου.
Επίσης, το βιβλίο μου ενδιαφέρει και στο εξωτερικό. Οπότε παράλληλα με το ντοκιμαντέρ ετοιμάζονται και οι μεταφράσεις.
Ομιλητές στην αποψινή παρουσίαση:
Γιάννης Μπουτάρης, Πρώην Δήμαρχος Θεσσαλονίκης,
Ρίνα Ρέβα, Επιζήσασα του Ολοκαυτώματος,
Ξένια Ελευθέριου, Δρ. Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ., Επιστημονική Υπεύθυνη Εβραϊκού Μουσείου Θεσ/νίκης,
Αναστάσιος Καράμπαμπας, Καθηγητής, Ιστορικός και Συγγραφέας Ειδικευμένος στο Ολοκαύτωμα και στην ιστορία του αντισημιτισμού.
O συγγραφέας θα συνομιλήσει με το κοινό και θα υπογράψει αντίτυπα του βιβλίου του, τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.
- Θεσσαλονίκη: Αθωώθηκε 36χρονος που «έχτισε» γάτα σε γυψοσανίδα καταστήματος
- Πρόγραμμα «Σπίτι μου»: Απαντήσεις σε 11 ερωτήσεις από το υπουργείο Εργασίας
- Eurostat: Κάτω από το 10% έπεσε τον Οκτώβριο ο πληθωρισμός στην Ελλάδα
- Θρήνος στη Θεσσαλονίκη - Οι δραματικές στιγμές όπου ΙΧ σκοτώνει 27χρονη (VIDEO)
