Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Ο Χέλμουτ Έγκελχαρτ, ένας αξιωματικός της Βέρμαχτ, αφήνει την συλλογή γερμανικών γραμματοσήμων, που εκδόθηκαν μεταξύ 1938-1941, στην νεαρή φιλόλογο Δήμητρα Αγγελίδου. Χρόνια μετά, η Ίρις Τζαχίλη αποφασίζει να τακτοποιήσει το αρχείο της μητέρας της.
Το γεγονός της απόκτησης της συλλογής «φωτίζεται» και η κυρία Τζαχίλη αποφασίζει να γράψει ένα ιστορικό αφήγημα. «Το στοιχείο της έρευνας χαρακτηρίζει το σύνολο του έργου, ουσιαστικά αυτή το συγκροτεί, πρόκειται για τη διερεύνηση ενός συμβάντος την εποχή της Κατοχής», ανέφερε η συγγραφέας στο TyposThes με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της με τίτλο «Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων» (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ) στη Θεσσαλονίκη, στο βιβλιοπωλείο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ(Μητροπόλεως 92) την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2023, στις 7 μ.μ.. Μίλησε για την Ιστορία λέγοντας πως «“Δυνάμεθα” να είμαστε γνώστες της», ενώ ανέφερε ότι προσπάθησε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της να διασώσει «τις διηγήσεις και τα ονόματα των ανθρώπων που χάθηκαν, κυρίως των Εβραίων».
-Η αρχαιολογία έχει το στοιχείο της έρευνας. Πώς συνδυάζεται με τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος;
-«Η γερμανική συλλογή γραμματοσήμων» δεν κινείται καθόλου σε πλαίσιο μυθοπλασίας, ίσως ένας καλύτερος χαρακτηρισμός θα ήταν ιστορικό αφήγημα. Το στοιχείο της έρευνας χαρακτηρίζει το σύνολο του έργου, ουσιαστικά αυτή το συγκροτεί, πρόκειται για τη διερεύνηση ενός συμβάντος την εποχή της Κατοχής. Ωστόσο η αρχαιολογική παράμετρος, ως μέθοδος με βάση τα υλικά τεκμήρια, υποφώσκει συνεχώς και βρίσκεται ήδη στον τίτλο. Οι περιπέτειες της συλλογής των γραμματοσήμων, ενός πλούσιου υλικού τεκμηρίου που αντιμετωπίζεται αρχαιολογικά, είναι το νήμα, το μικρό κορδελάκι που στηρίζει τον σκελετό.
-Η Ιστορία είναι κατά κάποιο τρόπο πάντα παρούσα στα βιβλία σας. Πόσο σημαντική είναι η γνώση της; Και είμαστε άραγε γνώστες της;
-Η ενασχόληση με την ιστορία έχει σχέση με το επάγγελμά μου, είμαι ιστορικός. Η αρχαιολογία είναι κλάδος της ιστορίας, απλώς με άλλες μεθόδους. Ασφαλώς η ιστορία, η παρελθούσα ιστορία είναι πάντα παρούσα στη δουλειά μου, αλλά και με την άλλη σημασία της λέξης: ιστορία ως αφήγηση. «Λέμε μία ιστορία». Ως προς την ερώτηση κατά πόσον είμαστε γνώστες της ιστορίας η απάντηση είναι ότι «δυνάμεθα» να είμαστε. Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι παρ’ όλη τη σημασία του τρόπου της πρόσληψης ενός ιστορικού συμβάντος, το εν λόγω ιστορικό συμβάν μπορεί να γίνει κατανοητό αυτόνομα, μέσα στα κοινωνικά συμφραζόμενά του.
-Πώς λειτούργησε ο εντοπισμός των γραμματοσήμων; Τι θυμάστε από την αφήγηση της μητέρας σας και πόσο διαφορετικό ήταν να τα βλέπετε στα χαρτιά της;
-Ο εντοπισμός των γραμματοσήμων ήταν πολύ σημαντικός τη στιγμή που έγινε, όπως τώρα εκ των υστέρων καταλαβαίνω, ήταν αυτός που κίνησε τις διεργασίες για να γραφτεί αυτό το βιβλίο. Είχαν περάσει λίγο περισσότερο από δέκα χρόνια από τον θάνατο της μητέρας μου Δήμητρας Αγγελίδου, όταν σκέφτηκα ότι πια πρέπει να διευθετήσω τα πράγματά της, τα προσωπικά, αυτά που αρχικά τα είχα βάλει όλα μαζί σε κούτες. Πρακτικά σήμαινε κάτι εξαιρετικά οδυνηρό: να αποφασίσω τι θα κρατούσα, δηλαδή τι θα έμενε για την επόμενη γενιά και τι θα έπρεπε να αποσυρθεί. Τότε βρήκα τα γραμματόσημα, και όταν λέω βρήκα εννοώ ότι τότε τα πρόσεξα. Τότε ανέσυρα τα λόγια της για το πώς τα απέκτησε και το όλο πράγμα πήρε τον χαρακτήρα ενός γεγονότος, φωτίστηκε διαφορετικά.
-Πώς προετοιμαστήκατε; Πού εστιάσατε την έρευνά σας;
-Κατά βάση ανέλυσα τα ελάχιστα στοιχεία που είχα. Καταρχάς τα ονόματα των Γερμανών πρωταγωνιστών γιατί μόνο αυτά είχα, και αργότερα στοιχεία από επιστολές, ημερολόγια και κυρίως από τα έγγραφα των γερμανικών στρατιωτικών αρχείων. Από τα ιστορικά αυτά τεκμήρια πήραν υπόσταση τα πρόσωπα που είχα συναντήσει προηγουμένως στις διηγήσεις, ηλικία γέννησης, γεωγραφική προέλευση, στρατιωτικές εκστρατείες, τιμητικές διακρίσεις, μάχες, θάνατος.
-Τι εντοπίσατε που ανέτρεψε τα όσα πιστεύατε ή που σας εντυπωσίασε;
-Το γεγονός ότι παρά την αποσπασματικότητα των αρχείων και την αμφισημία των πληροφοριών τους προσφέρονταν νέες άγνωστες δυνατότητες. Μερικές φωτογραφίες ταυτότητας π.χ. επέτρεψαν την ιχνηλάτηση αυτών των ατόμων που παριστάνονταν και σε άλλες ανώνυμες φωτογραφίες. Η κύρια έκπληξη ήταν ότι κάτω από το ίδιο όνομα κρύβονταν δύο διαφορετικά άτομα που διαχωρίστηκαν με δυσκολία.
-Πέρα από το κομμάτι της συλλογής το βιβλίο αναβιώνει και μια εποχή, «ζωντανεύουν» εικόνες μιας άλλης Θεσσαλονίκης. Πώς θελήσατε να μεταφέρετε αυτό το πλαίσιο στον αναγνώστη;
-Με πολλές φωτογραφίες και εικόνες από τα δικά μου παιδικά χρόνια πριν ξεκινήσει η καταστροφή των αντιπαροχών. Αναμνήσεις δικές μου και άλλων από τα μετακατοχικά χρόνια διέσωζαν τον χώρο και λίγες εικόνες της κατοχής. Προσπάθησα να διασώσω τις διηγήσεις και τα ονόματα των ανθρώπων που χάθηκαν, κυρίως των Εβραίων.
-Τι διαβάζετε αυτό το διάστημα;
-Διαβάζω εφημερίδες έντυπες. Πλάι μου είναι πάντα ο «Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» του Μούζιλ, και το ημερολόγιο και οι επιστολές της Γουλφ. Αυτό τον καιρό με ενδιαφέρουν οι παλιοί γεωγράφοι του 19ου αιώνα όπως ο αναρχικός Ελισαίος Ρεκλύ.
Χρήσιμα
*Για το βιβλίο «Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων» θα μιλήσουν:
-ο αρχαιολόγος και ποιητής Τάκης Γραμμένος,
-ο Φαίδων Μουδόπουλος-Αθανασίου, αρχαιολόγος τοπίου, ακαδημαϊκός υπότροφος, Πανεπιστήμιο Κρήτης,
και ο εικαστικός Σάμης Ταμπώχ.
Συντονίζει η Άννα Μιχαηλίδου, αρχαιολόγος, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Η Ίρις Τζαχίλη θα απαντήσει σε ερωτήσεις του κοινού και θα υπογράψει αντίτυπα του βιβλίου της.
- Θεσσαλονίκη – Δίκη Άλκη: «Η απόφαση να διαπράξουν το έγκλημα πάρθηκε από όλους»
- Θεσσαλονίκη: Πέθανε ο Σωτήρης Παπαγγέλου - Θρηνεί η αθλητική δημοσιογραφία
- Καθαρά Δευτέρα: Πώς θα αμειφθούν οι εργαζόμενοι που θα δουλέψουν
- Μετρό Θεσσαλονίκης: Πώς θα είναι οι Σταθμοί Βενιζέλου, Αγία Σοφίας – Οι 8 φωτογραφίες
