Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Νταήδες, τυχοδιώκτες, αινιγματικές γυναίκες, συμμορίες, θανάσιμοι εχθροί, πιστοί φίλοι, Εβραίοι, Τούρκοι, Βούλγαροι και Αλβανοί, πρωταγωνιστούν στο νέο μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου με τίτλο «Καλντερίμι – 99 χρόνια στη Σαλονίκη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Οι ιστορίες τους ξετυλίγονται σε χοροεσπερίδες, καφέ σαντάν, χαμαιτυπεία, με ίντριγκες, διλήμματα, απώλειες, προδοσίες, απαγωγές, βομβιστικές επιθέσεις και καταστροφικές πυρκαγιές. Ο γνωστός συγγραφέας μιλώντας στον «Τύπο Θεσσαλονίκης» με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του που θα γίνει την Τρίτη 28 Μαρτίου 2023 στις 20.00 στην αίθουσα Μανώλης Αναγνωστάκης του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης ανέφερε πως επέλεξε την πόλη μας ως τόπο δράσης του νέου του μυθιστορήματος γιατί προσφερόταν το πολυφυλετικό της περιβάλλον και η συνταρακτική της Ιστορία ώστε να αναπτύξει θέματα που τον απασχολούσαν όπως: συνύπαρξη, εθνικισμός, η ανάγκη να ανήκει κανείς σε μια ομάδα, ο πλούτος και η φτώχεια, το καθήκον, ο πατριωτισμός. Πρόσθεσε πως «Στο “καλντερίμι” αναπλάθεται η καθημερινότητα αλλά και ό,τι άλλο συνθέτει τη ζωή αυτής της περιόδου», ενώ τόνισε πως για τον ίδιο «λογοτεχνία είναι πρωτίστως η γλώσσα».
-Τα καλντερίμια έχουν ένα γραφικό στοιχείο. Θυμίζουν μια εποχή που έχει παρέλθει. Τι συμβαίνει στο δικό σας «Καλντερίμι»;
-Παρακολουθεί τα καλντερίμια των ζωών τριών γενιών από το 1867 έως το 1919, πάντα με φόντο τη Θεσσαλονίκη, η οποία διαρκώς αλλάζει με ποικίλους τρόπους. Οι ήρωες του βιβλίου ρίχνονται στο κυνήγι της ευτυχίας, όμως με διαφορετικές επιλογές. Σμίγουν με νταήδες, τυχοδιώκτες, αινιγματικές γυναίκες, συμμορίες, θανάσιμους εχθρούς, πιστούς φίλους, Εβραίους, Τούρκους, Βούλγαρους και Αλβανούς, ενώ στο προσκήνιο εναλλάσσονται χοροεσπερίδες, καφέ σαντάν, χαμαιτυπεία, πόρνες, ίντριγκες, διλήμματα, απώλειες, προδοσίες, απαγωγές, κατάσκοποι, βομβιστικές επιθέσεις, καταστροφικές πυρκαγιές, πρόσφυγες… Οι ζωές τους κατά περίπτωση είναι ήσυχες, θυελλώδεις, έκνομες ή περιπετειώδεις, άλλοι κυλιούνται στη λάσπη κι άλλοι υψώνονται στο φως, ωστόσο το ημίφως έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Κι όλα συμβαίνουν στη δίνη των συνταρακτικών ιστορικών γεγονότων αυτής της χρονικής περιόδου, από την Εξαρχία και την προπαγάνδα των Βουλγάρων και τον Μακεδονικό Αγώνα, έως της απελευθέρωση, τον εθνικό διχασμό και την απόβαση στη Θεσσαλονίκη των στρατευμάτων της Αντάντ.
-Γιατί επιλέξατε να γράψετε ένα βιβλίο για τη Θεσσαλονίκη και πώς επιλέξατε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο;
-Προσφερόταν το πολυφυλετικό της περιβάλλον και η συνταρακτική της Ιστορία προκειμένου να αναπτύξω τα θέματα που με απασχολούσαν: συνύπαρξη, εθνικισμός, η ανάγκη να ανήκει κανείς σε μια ομάδα, ο πλούτος και η φτώχεια, το καθήκον, ο πατριωτισμός, καθώς και όσα φυτεύονται σαν ακοίμητοι σπόροι στο έδαφος της ψυχής μας και καθορίζουν τον δρόμο μας: έρωτας, έγνοια για την οικογένεια, μίσος, εκδίκηση, η δύναμη των ηθών και πόσα άλλα. Πέραν αυτών με γοήτευε η ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης κατά τα εν λόγω χρόνια και ασφαλώς είναι αγαπημένη μου πόλη.
-Στο μυθιστόρημά σας ο αναγνώστης συναντάει δύο διαφορετικούς κόσμους που τα νήματά τους μπλέκονται. Η φτώχεια και η ανέχεια πυροδοτεί κατά κάποιο τρόπο εξελίξεις. Πόσο οι κλοπές και η μικροεγκληματικότητα ήταν καθημερινότητα στην Θεσσαλονίκη της εποχής εκείνης;
-Εάν διαβάσει κανείς τις εφημερίδες της εποχής, όπως την «Ερμής» που μετονομάστηκε σε «Φάρος της Θεσσαλονίκης» αλλά και άλλες στη συνέχεια, θα διαπιστώσει ότι οι κλοπές, οι ληστείες και τα μαχαιρώματα αποτελούσαν κομμάτι της καθημερινότητας. Εκείνο που με απασχολούσε ως προς αυτό το σκέλος ήταν σε ποιο βαθμό η ακραία φτώχεια οδηγεί τον άνθρωπο στην παραβατικότητα. Αρκεί από μόνη της να ξεπέσει ο άνθρωπος ή πρέπει να συμβάλλουν και όσοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μπαίνουν στη ζωή μας, τα τυχαία περιστατικά και άλλοι παράγοντες;
-Η ιστορία που αφηγείστε αναφέρεται σε μια πολυπολιτισμική πόλη. Πόσο αυτό το στοιχείο έδινε χρώμα και χαρακτήρα σε αυτήν; Τι έχει απομείνει από αυτό σήμερα;
-Είχε εντελώς άλλο χαρακτήρα από τον σημερινό. Και μόνο το γεγονός ότι η πολυπληθέστερη φυλή ήταν οι Εβραίοι, δεύτερη οι μουσουλμάνοι και τρίτη φυλή οι Έλληνες, αρκεί για να το αντιληφθεί κανείς. Υπήρχε έντονη καχυποψία και προκαταλήψεις, βαβυλωνία γλωσσών, άλλες ενδυμασίες και διαφορετικές συνοικίες ανά φυλή, με ελάχιστες εξαιρέσεις, σχολεία, σύλλογοι, νοσοκομεία και χώροι λατρείας. Βεβαίως θα μπορούσε να βρει κανείς ψήγματα αναλογιών με τους τωρινούς οικονομικούς μετανάστες ή και σε σχέση με όσους συνεχίζουν να εποφθαλμιούν τη Μακεδονία και να αμφισβητούν την ελληνικότητά της. Κι αυτό, εάν θυμηθούμε ότι οι Βούλγαροι υποστήριζαν από το 1829 ότι ο Όμηρος έγραψε σε σλαβική διάλεκτο.
Όσον αφορά το τι έμεινε, είναι τα ορατά, δηλαδή τα λίγα κτίσματα, και τα αόρατα, όσα έχουν καταχωριστεί ως συλλογική μνήμη στους σημερινούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης και τους Έλληνες γενικότερα. Έμειναν και μεγάλα κομμάτια της Απάνω Πόλης και τα Λαδάδικα να θυμίζουν τη Θεσσαλονίκη εκείνων των χρόνων. Παραμένει και αναλλοίωτος ο ερωτισμός που εκπέμπει.
-Παράλληλα με τις περιπέτειες των ηρώων σας ξετυλίγεται και η Ιστορία. Πόσο καθορίζει την πορεία των ηρώων;
-Οι ήρωές μου δρουν και κινούνται σαν να ήταν πραγματικά πρόσωπα της εποχής εκείνης. Στο «καλντερίμι» αναπλάθεται η καθημερινότητα αλλά και ό,τι άλλο συνθέτει τη ζωή αυτής της περιόδου. Μοιραία οι θεομηνίες και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα επηρεάζουν την πορεία τους, ανατρέπουν τους σχεδιασμούς τους ή και αλλοιώνουν τους χαρακτήρες τους.
-Ποιες δυσκολίες συναντήσατε κατά την έρευνά σας;
-Θα έλεγα ότι το πιο δύσκολο ήταν η διαχείριση του τεράστιου όγκου πληροφοριών που συνέλεξα και η λειτουργική ένταξη στη μυθοπλασία όσων από αυτά επέλεξα ως υπόστρωμα, είτε αφορούσαν την ανθρωπογεωγραφία και την τοπιογραφία, είτε τα ιστορικά γεγονότα. Ασφαλώς υπήρξαν και ειδικότερες δυσκολίες. Να αναφέρω ως παράδειγμα το πότε ο Λάμπρος Κορομηλάς αφίχθηκε στην πόλη και ανέλαβε το Ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης. Υπάρχει διχογνωμία στους μελετητές εάν ήταν τον Μάιο του 1904 ή τον Σεπτέμβριο. Έφτασα να διαβάζω μέχρι εφημερίδες της Φιλιππούπολης και της Κωνσταντινούπολης μέχρι να βεβαιωθώ. Άλλη μια δύσκολη περίπτωση ήταν η πρόοδος των εργασιών για την κατασκευή της προκυμαίας, οι οποίες διήρκησαν επί πολλά χρόνια. Να αναφέρω και ένα άλλο παράδειγμα που με ταλαιπώρησε αρκετά: Ποια ήταν η καθημερνή γλώσσα των Ελλήνων Θεσσαλονικέων; Υπήρχαν τα «με», «σε» και άλλα στοιχεία της ντοπιολαλιάς που τα συναντούμε και σήμερα το 1870 ή το 1900;
-Ποια περιοχή σας άσκησε την μεγαλύτερη γοητεία κατά την συγγραφή του βιβλίου;
-Η παλιά πόλη, η εντός των τειχών, στο σύνολό της. Ειδικότερα η περιοχή που μετέπειτα την ονόμασαν Διαγώνιο, εκεί όπου τοποθέτησα τη γειτονιά Λαβύρινθος και το λιλιπούτειο σπίτι των κεντρικών μου ηρώων, μέχρι το Ποδρόμι, ήτοι το Ιπποδρόμιο, και τον Λευκό Πύργο. Όμως και η κακόφημη συνοικία της Μπάρας, όπου δραστηριοποιείται ο Παράσχος, είχε τη δική της γοητεία, και ο Φαρδύς δρόμος, δηλαδή η Εγνατίας, ο Ιστιράς ή λαδάδικα, η Απάνω Πόλη…
-Ποια στοιχεία έχει κατά τη γνώμη σας ένα καλό βιβλίο;
-Για μένα λογοτεχνία είναι πρωτίστως η γλώσσα. Η γλώσσα διαφοροποιεί ακόμη και το χιλιοειπωμένο. Γιατί λίγο έως πολύ μέσα στις χιλιετηρίδες που προηγήθηκαν όλα έχουν λεχθεί. Μένει, λοιπόν, η γλώσσα να τα μεταβολίσει, να τα μεταστοιχειώσει, να τα μεταμορφώσει σε κάτι άλλο. Ασφαλώς ένα καλό βιβλίο το χαρακτηρίζουν και οι στέρεοι ως προς το κτίσιμό τους χαρακτήρες, η ευρηματική μυθοπλασία, η σε βάθος έρευνα και η χωρίς προκαταλήψεις αποτύπωση μιας εποχής, εάν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, και τα νοήματά του.
-Τι διαβάζετε αυτό το διάστημα;
-Στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που έχω στη διάθεσή μου αυτές τις ημέρες, με όσα απαιτεί η έκδοση του βιβλίου μου, διαβάζω το πολύ όμορφο μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου: «Το δέντρο με τις φωλιές».
