Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Με έμπνευση από δύο πραγματικά περιστατικά που συνέβησαν τον προηγούμενο αιώνα ο Δημήτρης Αλεξίου έγραψε το νέο μυθιστόρημά του με τίτλο «Άνθρωποι από χώμα» (εκδόσεις Διόπτρα).
Η ιστορία ξετυλίγεται στο ορεινό Βερτίλι, κάπου στην δεκαετία του ’60, όταν η βορειοδυτική πλευρά του χωριού καταρρέει μαζί με τρεις από τις στοές του κοντινού ορυχείου. Οι περισσότεροι ενήλικοι κάτοικοι του χωριού γλιτώνουν από την καταστροφή, καθώς το Σωματείο των Ανθρακωρύχων βρισκόταν σε απεργία διαρκείας, όμως η κατολίσθηση κατάπιε το δημοτικό σχολείο της περιοχής με όλους τους δασκάλους και τους μαθητές. Μοναδικός επιζών ο εντεκάχρονος Ιορδάνης Ντάβαρης. «Προσπάθησα να διερευνήσω μέσα στο βιβλίο πώς διαχειρίζεται ένα εντεκάχρονο παιδί όχι μόνο τη μοναξιά και τη θλίψη για την απώλεια των φίλων του, αλλά και τη συγκέντρωση όλων των προσδοκιών μίας κοινωνίας στο πρόσωπό του», σημείωσε ο συγγραφέας στο «ΤyposThes» με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του που θα γίνει τη Δευτέρα 24/04 στις 19.00 στο βιβλιοπωλείο Kωνσταντινίδη – Book and Style (Μητροπόλεως 92).
Ο κ. Αλεξίου αναφέρθηκε και στους αγώνες των ανθρακωρύχων που «υπήρξαν πάντοτε διαρκείς, αιματηροί και εν πολλοίς ατελέσφοροι», καθώς και για την «διαφορετική αντίληψη περί δικαιοσύνης που έχουν οι απλοί άνθρωποι της εργατικής τάξης σε σχέση με τους έχοντες και κατέχοντες». Παράλληλα τόνισε ότι στα βιβλία του «το ζητούμενο είναι πάντα η κοινωνική δικαιοσύνη».
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο;
-Από δύο ιστορικά περιστατικά που έχουν να κάνουν με ανθρακωρυχεία. Το πρώτο ήταν η τραγωδία στο Άμπερφαν της Ουαλίας τον Οκτώβριο του 1966, όπου κατολίσθηση καρβουνολάσπης έθαψε το μισό χωριό και το σχολείο του. Το περιστατικό αυτό παρουσιάστηκε στη βρετανική τηλεοπτική σειρά Το στέμμα (The Crown). Το δεύτερο συμβάν ήταν η σφαγή του Λάντλοου στο Κολοράντο των ΗΠΑ το 1914, όπου ένας Έλληνας μετανάστης από την Κρήτη, ο Λούης Τίκας, ένωσε τους ανθρακωρύχους 28 διαφορετικών εθνικοτήτων σε ενιαίο σωματείο και ηγήθηκε ενός δυναμικού αγώνα με απεργία διαρκείας, που έληξε με αιματοχυσία και τον θάνατο του ίδιου από την Εθνοφυλακή και τον ιδιωτικό στρατό της εταιρείας εκμετάλλευσης. Το βιβλίο στην ουσία συνενώνει και μεταγράφει στην ελληνική κοινωνία των αρχών του ’60 τις δύο αυτές ιστορίες με μυθοπλαστικό τρόπο.
-Πώς επηρεάζεται το παιδί που έχει διασωθεί από την τραγωδία; Πόσο δύσκολο είναι το φορτίο που καλείται να σηκώσει;
-Συνηθίζουμε να λέμε πάντα ότι τα δύσκολα δεν είναι για τους πεθαμένους αλλά γι’ αυτούς που απομένουν πίσω ζωντανοί. Προσπάθησα να διερευνήσω μέσα στο βιβλίο πώς διαχειρίζεται ένα εντεκάχρονο παιδί όχι μόνο τη μοναξιά και τη θλίψη για την απώλεια των φίλων του, αλλά και τη συγκέντρωση όλων των προσδοκιών μίας κοινωνίας στο πρόσωπό του, όπως και τη μοναδικότητα, που είναι πολύ πιο δύσκολη από τη διαφορετικότητα και ενίοτε οδηγεί στη ζήλια και στο μίσος. Σε προσωπικό επίπεδο μου φαίνεται αδιανόητο να μπορούσα εγώ να επιβιώσω σώφρων από μία τέτοια κατάσταση. Φαίνεται ότι ο ήρωάς μου βρήκε αντισυμβατικούς τρόπους να το πετύχει.
-Το βιβλίο σας αναφέρεται στην δεκαετία του ’60. Γιατί επιλέξατε αυτό το χρονικό πλαίσιο;
-Επειδή είναι μία δεκαετία ανάπτυξης αλλά ταυτόχρονα πλήρους ταξικού διαχωρισμού. Μία δεκαετία που δεν μπόρεσε ποτέ να αποβάλει την καχυποψία του εμφυλίου πολέμου και διατήρησε εντός των τειχών της κοινωνίας τον Ψυχρό Πόλεμο, που κανονικά θα έπρεπε να αφορά κράτη και όχι ανθρώπους. Είναι, τέλος, η δεκαετία κατά την οποία οργίασε το παρακράτος, τραυματίζοντας, παρακάμπτοντας, επηρεάζοντας ή ακόμα και υποκαθιστώντας τους επίσημους θεσμούς. Το ίδιο παρακράτος που με τη δράση του οδήγησε στη δικτατορία ως έσχατο μέσο ελέγχου των δίκαιων κοινωνικών αντιδράσεων.
-Τι ρόλο παίζει η πολιτική τοποθέτηση των κατοίκων και τα κοινωνικά τους φρονήματα;
-Στο βιβλίο δεν ασχολούμαι τόσο με την πολιτική-κομματική τοποθέτηση των κατοίκων όσο με τις διαφορές αντίληψης και ηθικής λόγω της κοινωνικής τους θέσης και τάξης. Η βασικότερη διαφορά είναι η αντίληψη περί δικαιοσύνης που έχουν οι απλοί άνθρωποι της εργατικής τάξης σε σχέση με τους έχοντες και κατέχοντες, που θεωρούν τη δικαιοσύνη προνόμιό τους ή εργαλείο τους. Το βιβλίο εστιάζει στο πόσο το προσωπικό συμφέρον αλλοιώνει τον τρόπο που θεωρεί κάποιος όλα τα πράγματα και, όσο πιο μεγάλα τα συμφέροντα, τόσο πιο διαφορετικές οι κοσμοθεωρίες.
-Παράλληλα θίγονται και θέματα διεκδικήσεων εργαζομένων με δεδομένες τις απεργίες που κάνουν οι ανθρακωρύχοι. Πώς αποτυπώνεται αυτό το ζήτημα;
-Η δουλειά του ανθρακωρύχου, ειδικότερα τα χρόνια πριν αρχίσει η ανάπτυξη της εκμετάλλευσης των άλλων πηγών ενέργειας, ήταν πιθανότατα τόσο η πιο δύσκολη και επικίνδυνη εργασία όσο και η πιο ζωτική για τη βιομηχανική ανάπτυξη. Μπροστά στη σημασία του προϊόντος πολλές φορές η αξία των εργαζομένων για να παραχθεί φάνταζε μηδαμινή και η ζωή των ανθρακωρύχων αναλώσιμη για το «δημόσιο συμφέρον». Για ανθρώπους που κινδύνευαν κάθε μέρα της ζωής τους από ασφυξία λόγω έλλειψης οξυγόνου, από κατολισθήσεις και από χρόνιες θανάσιμες ασθένειες, τόσο οι συνθήκες εργασίας τους όσο και οι αμοιβές τους ήταν δυσανάλογα κακές. Οι αγώνες των ανθρακωρύχων υπήρξαν πάντοτε διαρκείς, αιματηροί και εν πολλοίς ατελέσφοροι. Ίσως επειδή η δουλειά τους ήταν κάτω από τη γη και δεν τους έβλεπε ποτέ κανείς να την κάνουν, οι ανθρακωρύχοι ήταν κλάδος «αόρατος» για τις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες. Ιστορικά οι ανθρακωρύχοι πραγματοποίησαν τις μεγαλύτερες, μαζικότερες και με την πιο σκληρή αντιμετώπιση απεργιακές κινητοποιήσεις με τις περισσότερες απώλειες. Δεν θα μπορούσα στο βιβλίο να αγνοήσω το γεγονός αυτό.
-Πόσο επηρεάζει τον τρόπο γραφής σας και τα θέματα που επιλέγετε το γεγονός ότι είστε και δικηγόρος; Αποζητάτε την απονομή της δικαιοσύνης και στα μυθιστορήματά σας;
-Η έννοια της ηθικής και κοινωνικής δικαιοσύνης δεν ταυτίζεται πάντα με το δικαιικό σύστημα μίας χώρας. Η φτωχοποίηση μίας κοινωνίας, η αρπαγή της πρώτης κατοικίας που υπήρξε στόχος ζωής για έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων από απρόσωπα funds με στόχο μόνο το κέρδος επιτρέπεται νομικά, δεν αποτελεί όμως κάτι ηθικά και κοινωνικά δίκαιο, τουλάχιστον όχι σε όλες τις περιπτώσεις. Το νομικό μας σύστημα πάσχει και αυτό το γνωρίζω εξ επαγγέλματος κυρίως λόγω της πολυνομίας και της προσπάθειας της κάθε κυβέρνησης να νομοθετεί εκ νέου με βάση τις δικές τις επιθυμίες και προτεραιότητες. Δυστυχώς το σύστημα αυτό παράγει περισσότερη κοινωνική αδικία απ’ όση δικαιοσύνη υποτίθεται ότι προσφέρει. Στα βιβλία μου το ζητούμενο είναι πάντα η κοινωνική δικαιοσύνη, όχι η σύννομη τάξη.
-Τι σας αρέσει περισσότερο στη γραφή;
-Το γεγονός ότι μπορώ να επεξεργαστώ φόβους, ιδέες, συναισθήματα και απόψεις που ίσως δεν μπορώ να εκφράσω με λόγια στις διαπροσωπικές μου σχέσεις. Και κυρίως να διαχειριστώ τη θλίψη και τον πόνο που μου προκαλεί συχνά η ζωή γύρω μου, γιατί αντέχονται καλύτερα αν γίνουν μέρος μιας ιστορίας. Το μαγικό όμως στα βιβλία είναι ότι η ιστορία φεύγει πάντα μισή από μένα. Το άλλο μισό είναι ο κάθε αναγνώστης ξεχωριστά και είναι πραγματική επιφοίτηση όταν αντιλαμβάνεσαι ότι η ιστορία σου έχει τόσο διαφορετικές προσλαμβάνουσες από αυτές που νόμιζες όταν την έγραφες.
-Ποιες αρετές πρέπει να έχει ένα κείμενο για να σας κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον;
-Το βασικό είναι να εκπέμπει αλήθεια. Να μην αισθάνομαι ότι γράφτηκε με σκοπό να χαϊδέψει τα αφτιά μου, να με εκπλήξει ή να με συναρπάσει απλώς. Θέλω να νιώθω τον πόνο του συγγραφέα για να πει πράγματα που τον αφορούν. Όχι πράγματα που ο αναγνώστης θέλει να διαβάσει.
-Τι διαβάζετε αυτό το διάστημα ;
-Τελείωσα το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» του Πρίμο Λέβι και διαβάζω ταυτόχρονα την «Κλεμμένη ζωή» του Άρη Φακίνου για τη Λέσχη Ανάγνωσης Σκύρου και τη «Θραύση κρυστάλλων» του Γιώργου Γκόζη, για να μου το υπογράψει στην παρουσίαση του βιβλίου μου στη Θεσσαλονίκη.
Σημείωση: Για το βιβλίο θα μιλήσει ο συγγραφέας Γιώργος Γκόζης.
Αποσπάσματα θα διαβάσει ο ηθοποιός Κωνσταντίνος Ραβνιωτόπουλος.
Ο Δημήτρης Αλεξίου θα συνομιλήσει με το κοινό, θα απαντήσει σε ερωτήσεις και θα υπογράψει αντίτυπα των βιβλίων του.
