Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Την ιστορία των παιδικών του χρόνων «ζωντανεύει» ο Μάκης Καραγιάννης μέσα από τις σελίδες του τελευταίου του μυθιστορήματος με τίτλο «Η σκόνη του χρόνου όταν γκρεμίζεται» (εκδ, Μεταίχμιο).
Πρόκειται για το τρίτο μέρος μιας τριλογίας του γνωστού συγγραφέα που όπως εξήγησε ο ίδιος στο «ΤyposThes», «συμπεριλαμβάνει στο χρονικό άνυσμα της αφήγησης την Ελλάδα του Εμφυλίου, της Μεταπολίτευσης και την Ελλάδα της κρίσης». Αφετηρία στο βιβλίο του ήταν ένα πραγματικό γεγονός μιας ομάδας ανταρτών. Ο κ. Καραγιάννης μίλησε για τα σημάδια που έχει αφήσει ο Εμφύλιος Πόλεμος. Όπως είπε χάνουμε την ουσία, πως ο πόλεμος αυτός ήταν μία τραγωδία. «Αυτό προσπάθησα να πω με το μυθιστόρημα, όπως και να αναδείξω τη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου σε τέτοιες καταστάσεις», σχολίασε. Παράλληλα με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του στην Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης μίλησε για τον συγκεκριμένο θεσμό αλλά και για άλλους θεσμούς και φορείς που βγάζουν την πόλη μας από την εσωστρέφειά της.
-Το τελευταίο σας μυθιστόρημα αποτελεί το τρίτο μέρος μιας τριλογίας. Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τον Εμφύλιο;
-Πράγματι. Το μυθιστόρημα αποτελεί, μαζί με το «Όνειρο του Οδυσσέα» και την «Πόλη χωρίς θεούς», το τρίτο μέρος μιας τριλογίας που συμπεριλαμβάνει στο χρονικό άνυσμα της αφήγησης την Ελλάδα του Εμφυλίου, της Μεταπολίτευσης και την Ελλάδα της κρίσης. Στα μυθιστορήματά μου υπάρχει μια έντονη κοινωνική διάσταση γιατί δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον άνθρωπο έξω από τα κοινωνικά συμφραζόμενα. Σε όλες τις ιστορίες υπάρχει ένα βιωματικό ίζημα, το αίμα της πραγματικής ζωής που δίνει στον συγγραφέα τις αφορμές και τα κίνητρα για να γράψει. Αυτό το βιβλίο είναι η ιστορία των παιδικών μου χρόνων με την οποία μεγάλωσα. Έχει ως αφετηρία το πραγματικό γεγονός μιας ομάδας ανταρτών, των τελευταίων του Εμφυλίου, οι οποίοι για αρκετούς μήνες περιφέρονταν γύρω από το χωριό μου, έως ότου εξοντωθούν με τις αλλεπάλληλες προδοσίες. Το κεφάλι του πρωταγωνιστή της ομάδας, όπως ο Μάρκος Ζάβαλης του μυθιστορήματος, κρεμασμένο με το σχοινί αιωρούνταν στον θεόρατο πλάτανο στο παζάρι των Σερβίων. Αυτή η εικόνα της έσχατης ανθρώπινης βαρβαρότητας, με ένα πελώριο γιατί, έχει καρφωθεί στο μυαλό μου και ήταν το κίνητρο για να γράψω το μυθιστόρημα. Να γράψω για να καταλάβω.
-Πόσο οι πληγές του παραμένουν ανοιχτές σήμερα;
-Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει, αλλά εβδομήντα χρόνια τώρα συνεχίζεται με τις γιορτές στον Γράμμο, τις σελίδες της ιστοριογραφίας, τους πολέμους της μνήμης και των μνημείων. Ασφαλώς δεν συμφωνούμε όλοι, και δεν πρέπει, στην αναμέτρηση με το παρελθόν. Πιστεύω, όμως, δεν έχουμε καταλήξει σε έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή, μια στοιχειώδη μικρή αφήγηση. Είναι, όπως κάπου λέει ο αφηγητής, «ένα δράμα δίχως έλεος και κάθαρση». Γι’ αυτό και η υπόθεση του Εμφυλίου επανέρχεται στη λογοτεχνία και την ιστοριογραφία σε βαθμό που γίνεται σχεδόν έμμονη ιδέα.
-Η εκδίκηση και η στροφή του ενός απέναντι στον άλλο χαράζει τη ζωή των ηρώων. Πώς βιώνουν τις απογοητεύσεις του εμφυλίου;
-Στο τέλος του βιβλίου οι ήρωες αντικρίζουν κατάματα την αλήθεια της προσωπικής τους ζωής και την αλήθεια των οραμάτων τους. Η κατάληξη της ομάδας είναι η πλήρης διάλυση των ανθρώπινων σχέσεων και ο θάνατος. Ο αφηγητής αισθάνεται να γκρεμίζεται ο κόσμος γύρω του και όσα πίστεψε. Όλα τα χρόνια η υπόθεση του Εμφυλίου, κυρίως μέσα από την πολιτική και την ιστοριογραφία, έχει εμπλακεί στη διελκυστίνδα των ευθυνών της μιας ή της άλλης πλευράς και χάσαμε την ουσία του, ότι ήταν μία τραγωδία. Αυτό προσπάθησα να πω με το μυθιστόρημα, όπως και να αναδείξω τη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου σε τέτοιες καταστάσεις. Γιατί η πρώτη ύλη της λογοτεχνίας είναι οι περιπέτειες των ανθρώπων και των αισθημάτων.
-Τοποθετείτε ως τόπο δράσης τη Βόρεια Ελλάδα. Πώς το επιλέξατε;
-Πρέπει να πούμε πως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και οι μεγάλες πόλεις παρακολουθούσαν τον Εμφύλιο από τις εφημερίδες. Τα πεδία του πολέμου ήταν η ορεινή Ελλάδα και ιδιαίτερα η Δυτική Μακεδονία, όπου εκτυλίχθηκαν οι φονικότερες μάχες. Εκεί τοποθετείται και ο τόπος του δράματος του μυθιστορήματος. «Η σκόνη του κόσμου όταν γκρεμίζεται» φιλοδοξεί να δώσει μια συνολική εικόνα. Το μικρό Φλάμπουρο είναι ο τόπος που εξεικονίζει τα πάθη των δύο αντιπάλων και παίζεται το δράμα μιας ολόκληρης χώρας. Η λειτουργία της φύσης στο μυθιστόρημα είναι πρωταγωνιστική. Απόκρημνα, άγρια βουνά. Απάτητες κορφές. Δεν είχα παρά να κοιτάξω μέσα μου. Γιατί μεγάλωσα στον ίσκιο τέτοιων βουνών που περιγράφω.
-Πρόσφατα συμμετείχατε με παρουσίαση του βιβλίου σας στη 19η ΔΕΒΘ. Πώς κρίνετε τον θεσμό και ποια η σημασία του για τους αναγνώστες και για τον κλάδο του βιβλίου;
-Η Θεσσαλονίκη μπορεί να σεμνύνεται για τρία πράγματα: Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου και τη Διεθνή Έκθεση. Είναι τρεις θεσμοί με τους οποίους γίνεται σημείο αναφοράς στην παγκόσμια κοινότητα. Για λίγες μέρες απεκδύεται τον επαρχιωτισμό της και ανοίγουν οι ορίζοντές της. Παρακολούθησα τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, και πολλές φορές συμμετείχα, ανελλιπώς για δεκαεννέα συναπτά έτη από την πρώτη μέχρι την τελευταία. Για λίγες μέρες γίνεται τόπος συνάντησης διεθνώς καταξιωμένων συγγραφέων από όλες τις χώρες όπως ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο Τζόναθαν Κόου, ο Mάρτιν Bάλσερ, ιστορικών όπως ο Χάουαρντ Ζιν και ο Μαρκ Μαζάουερ, διάσημων κριτικών όπως ο Αμερικανός Τζέιμς Γουντ και ο Πιερ Ασουλίν. Και είναι μελαγχολικό να θυμάσαι πως αυτός ο θεσμός, που άνοιξε ένα παράθυρο στον κόσμο, πολεμήθηκε τα πρώτα χρόνια από τη μιζέρια των τοπικών φορέων και στενομυαλιά των αρχών, που τον θεώρησαν ανταγωνιστικό με το παζάρι που γίνεται στο Φεστιβάλ Βιβλίου της παραλίας, μέχρι να επιβληθεί στην πράξη από την αγάπη του κόσμου και το πρώην Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
