Γράφει ο Γιώργος Παπαδημητρίου, κριτικός κινηματογράφου
Το 59ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης βαδίζει προς το φινάλε του και το TyposThes σας παρουσιάζει τις προτιμήσεις του από το Διεθνές Διαγωνιστικό, όσον αφορά τα βραβεία, καθώς και την αγαπημένη του ελληνική ταινία.
Οι θεριστές, του Ετιέν Καλός (Νότιος Αφρική)
Νότιος Αφρική, στα ενδότερα μιας μειονοτικής αγροτικής κοινότητας, η οποία αποτελείται από λευκούς Αφρικάνερς. Ένα νεαρό αγόρι είναι αναγκασμένο να ζει σύμφωνα με όλους τους καταπιεστικούς άγραφους νόμους αυτού του κλειστού κυκλώματος. Καταπνίγει την ομοφυλοφιλία του, προσπαθεί να διαπρέψει σε όλα τα τελετουργικά μιας κατασκευασμένης αρρενωπότητας, υπακούει πειθήνια σε όλους τους κανόνες μιας ακατάληπτης θρησκοληψίας. Ωσότου ένα αγρίμι του δρόμου γίνεται από το πουθενά μέλος της οικογένειάς του.
Ένας ουρανοκατέβατος “αδερφός” που θα αλλάξει τα πάντα, που θα ξυπνήσει όλα τα καταπιεσμένα ένστικτα. Ο Ετιέν Καλός σκιαγραφεί ένα πηχτό και αδιαπέραστο περιβάλλον πνιγμού και ασφυξίας. Ένα κόσμο όπου η μοναξιά είναι αρρώστια, η διαφορετικότητα είναι αμαρτία. Και πλάθει μια στιβαρή και ιστορία ενηλικίωσης, που τρεκλίζει και παλεύει να σταθεί όρθια. Όπως ακριβώς και η ίδια η Νότιος Αφρική, μετά από την κόλαση του Απαρτχάιντ.
Ο Ένοχος, του Γκούσταφ Μέλερ (Δανία)
Ίσως το πιο βαρύ χαρτί του Διεθνούς Διαγωνιστικού, το οποίο ήρθε στη Θεσσαλονίκη κουβαλώντας τα γαλόνια των βραβείων κοινού σε Ρότερνταμ και Σάντανς. Μια εξονυχιστική και διεισδυτική πραγματεία για την ενοχή και την εξιλέωση. Ένας αγώνας με αντίπαλο τη συνείδηση και την ηθική, που ξεπροβάλλει μεθοδικά, μέσα από το κέλυφος ενός αστυνομικού μυστηρίου. Μία ταινία γυρισμένη εξ ολοκλήρου στο περίκλειστο σκηνικό ενός και μόνο δωματίου, που αποφεύγει όμως τον σκόπελο της θεατρικότητας.
Ο Μέλερ, δίνοντας την εντύπωση ενός 85λεπτου μονοπλάνου, κατορθώνει να αποπνεύσει μια αίσθηση ντελιριακής κίνησης και αιχμαλωτίζει όλες τις ψυχολογικές μεταπτώσεις του κεντρικού ήρωα. Ο εξαιρετικός πρωταγωνιστής Γιάκομπ Σέντεργκρεν καταπίνει την οθόνη και αποτυπώνει στην εντέλεια έναν απελπισμένο ήρωα που κουβαλά τον δικό του Σταυρό. Ο Γολγοθάς που ανεβαίνει, όμως, δεν είναι αργός και μακρόσυρτος, αλλά ξεδιπλώνεται σε φρενήρεις ρυθμούς. Μια άγρια κατηφορά στην κόλαση της προσωπικής συνείδησης, στην οποία καλούμαστε κι εμείς οι ίδιοι να αποφανθούμε για το αν η κάθαρση είναι εφικτή...
Socrates, του Άλεξ Μοράτο (Βραζιλία)
Μια ταινία που σε αρπάζει από τον λαιμό από τα πρώτα κιόλας δευτερόλεπτα, χωρίς όμως να σε υποβάλλει σε κάποιον αθέμιτο συναισθηματικό εκβιασμό. Ένας 15χρονος φτωχοδιάβολος, που ζει στην ανθρώπινη χωματερή του Σάο Πάολο, καλείται να απωθήσει αστραπιαία το βαρύ κι ασήκωτο πένθος για τον χαμό της μητέρας του, του μόνου ανθρώπου στη ζωή του (παρεμπιπτόντως, ο χαμηλότονος τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται η αίσθηση της αγιάτρευτης απώλειας στην πορεία της ταινίας είναι πραγματικά σπαρακτικός).
Αν ρίξει κανείς μια ματιά στη σύνοψη της ταινίας, θα υποψιαστεί πως έχει να κάνει με ένα κλασικό δείγμα αυστηρά φεστιβαλικού arthouse σινεμά, με όλες τις παθογένειες που πολύ συχνά συνοδεύουν αυτή την κατηγορία ταινιών. Κι όμως, το Socrates διαψεύδει κάθε τέτοια υπόνοια, πολύ γρήγορα. Ένα τρυφερό πορτραίτο μιας καταδικασμένης ψυχής, που παλεύει να βρει ανάσα, να μην βυθιστεί. Μια ταινία που κόβει βόλτες εκεί στα σκοτάδια, αλλά δεν ενδίδει στη φωτογενή μιζέρια.
Ρέι και Λιζ, του Ρίτσαρντ Μπίλιγχαμ (Ηνωμένο Βασίλειο)
Ο Βρετανός φωτογράφος Ρίτσαρντ Μπίλιγχαμ πλάθει μια μουντή και ανήλιαγη εκδοχή των οδυνηρών παιδικών του αναμνήσεων, σε ένα πορτρέτο οικογενειακής δυστυχίας, υποδόρια τοποθετημένο στον καμβά της θατσερικής συλλογικής κατάθλιψης που σάρωσε σαν κύμα ομίχλης το τοπίο της αγγλικής κοινωνίας.
Σε τετράγωνο κάδρο, σαν φωτογραφικό πορτρέτο, ο Μπίλιγχαμ απεικονίζει τον εαυτό του ως σιωπηλό κι αθέατο παρατηρητή, ένα αταίριαστο εισβολέα που καταβροχθίζει και καταγράφει την στενάχωρη ζωή του. Κι ενώ η ταινία, στο πρώτο της σκέλος, μοιάζει καταδικασμένη να μην υπερβεί τον ανήλιαγο ψυχαναγκασμό, η δεύτερη ιστορία, που επικεντρώνεται στον αδελφό του αθέατου αφηγητή, σου κλέβει την καρδιά και τρυπώνει μια για πάντα στην καρδιά σου.
Μαγικό δέρμα, του Κωνσταντίνου Σαμαρά (Ελλάδα)
Μια γενναία μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου του Μπαλζάκ, που κατοικεί στον γκοτέσκο κόσμο της επιθυμίας και του ονείρου. Με ηθοποιούς που σχεδόν επιτίθενται ο ένας στον άλλο, με τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ λόγου και εικόνας να διαρρηγνύεται ανεπιστρεπτί.
Ένα κινηματογραφικό παιχνιδι που παλεύει να βυθιστεί στο άρρητο, το ακατάληπτο, το καθεστώς απόλυτης αποδέσμευσης από τους μονίμως υφιστάμενους κανόνες. Μια ταινία που τα βάζει με το πιο επίμονο χτικιό της ανθρώπινης ύπαρξης, τη μόνη αληθινή κοσμογονία, την απέθαντη επιθυμία. Εξαιρετική δουλειά στη διεύθυνση ηθοποιών, το ρεπεράζ, τη σκηνογραφία και τη μουσική επένδυση.
