Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Αξιολόγηση: ***
Σκηνοθεσία: Κορνέλ Μουντρουτσό
Παίζουν: Luke και Body (τα δυο σκυλιά που υποδύονται τον «Χάγκελ»), Ζόφια Πσότα, Σάντορ Ζότερ
Διάρκεια: 119’
Η κινηματογραφική ιδέα της στροφής της φύσης και πιο συγκεκριμένα, της πανίδας, εναντίον του ανθρώπου είναι μια παλιά και συχνά επαναλαμβανόμενη ιστορία. Πίθηκοι, καρχαρίες, πιράνχας, κροκόδειλοι κι αράχνες έχουν πολλές φορές κατακλύσει το πανί σκορπώντας τον τρόμο και τον όλεθρο. Από low budget θρίλερ και b-movies μέχρι χολιγουντιανές υπερπαραγωγές, η εξέγερση του υποταγμένου βασιλείου των ζώων κόντρα στον «κατακτητή» άνθρωπο έχει αποτελέσει πρώτης τάξης αλληγορικό σκηνικό. Για τους ενδόμυχους φόβους μας απέναντι στο άγνωστο, το καινούργιο και το διαφορετικό. Για την καταπίεση, την εξουσία και τη μισαλλοδοξία. Για τα εσωτερικά τέρατα που κουβαλάμε εντός μας και πασχίζουμε να κρύψουμε, χωρίς όμως να το καταφέρνουμε πάντοτε, καθώς αυτά βρίσκουν τρόπο να αναδυθούν στην επιφάνεια.
Αν θέλουμε πάντως να εντοπίσουμε τις ταινίες που συγγενεύουν περισσότερο με το «Λευκός θεός» του Ούγγρου Κορνέλ Μουντρουτσό, θα καταλήγαμε μάλλον στις εξής δύο. Αρχικά, στο “The Birds” (1963), του Άλφρεντ Χίτσκοκ, καθώς σε αμφότερες τις ταινίες, α) το σκηνικό είναι αστικό και καθημερινό και β) κάποια συνηθισμένα ζώα αυτού του περιβάλλοντος (όχι δηλαδή κάποια άγρια ζώα ή κάποια μεταλλαγμένα ζώα - τέρατα) αναπτύσσουν βίαιη συμπεριφορά λειτουργώντας αμιγώς συμβολικά. Εν δευτέροις, στο “White Dog” (1982), του Σάμιουελ Φούλερ, καθώς και στις δύο ταινίες, α) φορέας της βίας είναι ένας σκύλος και β) αντικείμενο του συμβολισμού (στον Μουντρουτσό, πολύ πιο έμμεσα βέβαια) είναι οι ρατσιστικές τάσεις διαχωρισμού και γκετοποίησης. Ο τίτλος εξάλλου της ταινίας του Μουντρουτσό παραπέμπει κατά πάσα πιθανότητα ευθέως σε αυτή του Φούλερ, ενώ ο ίδιος ο Ούγγρος σκηνοθέτης δήλωσε πως η ταινία του είναι μιας μορφής καλλιτεχνική απάντηση στην ακραιφνή άνοδο των νέο-ναζιστικών μορφωμάτων στην πατρίδα του.
Από εκεί και έπειτα, ο «Λευκός θεός» έχει σίγουρα το know how του αυθεντικού εντυπωσιασμού. Διότι πώς αλλιώς να αντιδράσεις σε πάμπολλα αδιανόητα πλάνα, στα οποία μία τεράστια αγέλη σκύλων τρέχει σαν ορμητικός χείμαρρος στους δρόμους της πόλης, παρά με ένα γούρλωμα ενθουσιασμού; Ο οποίος ενθουσιασμός σαφώς και εντείνεται όταν πληροφορηθεί κανείς πως οι εν λόγω σκηνές γυρίστηκαν δίχως ειδικά εφέ και περιελάμβαναν πάνω από 250 τετράποδους δρομείς! Μιας που το αναφέραμε πάντως, οι σκύλοι της ταινίας σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν χαριτωμένο συμπλήρωμα κομπάρσων στην ταινία, καθώς επί της ουσίας είναι αυτοί που πρωταγωνιστούν. Ο Μουντρουτσό, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, καταφέρνει να σκηνοθετήσει σκηνές καταδίωξης, καθώς και σκηνές που προσομοιάζουν σε θρίλερ, έχοντας τους σκύλους -και ιδίως ένα σκύλο, ονόματι Χάγκελ- σε ξεκάθαρο πρωταγωνιστικό φόντο.
Με κοφτερές εναλλαγές μεταξύ κοντινών και μακρινών πλάνων, με μία φωτογραφία που γίνεται ανά στιγμές ασφυκτική και με πολλά καδραρίσματα σαν λεπίδια, ο Μουντρουτσό μας διηγείται μια σκοτεινή σκυλίσια παραβολή. Φυσικά, στόχος του δεν είναι απλώς να αποτυπώσει μία ιδιόρρυθμη ιστορία εκδίκησης και εξέγερσης, αλλά να διοχετεύσει στο πανί ένα μήνυμα. Για την αρρωστημένη και νοσηρή ανάγκη για «καθαρότητα». Για τη συνενοχή όλων στην επιβολή φόβου και καταπίεσης. Το μήνυμά του αυτό χτίζεται μέσα από το συνολικό σκηνικό και σταδιακά, αρκετά προτού φτάσουμε στην κορύφωση. Η Βουδαπέστη από την πρώτη στιγμή απεικονίζεται ως ένας τόπος συγκεκαλυμμένης σιωπής και υπόκωφης ερημιάς. Σαν να έχει κατακτηθεί από τον φόβο και την απάθεια. Οι άνθρωποι συναθροίζονται μεν και διασκεδάζουν, όντας όμως συνεχώς αποκομμένοι από τον πυρήνα και το κέντρο των πραγμάτων. Η πιο εύστοχη και λειτουργική συμβολική εικόνα, παρότι στερείται έντασης και δράσης, είναι αυτή της μακάριας και αποσβολωμένης ορχήστρας.
Από εκεί και έπειτα όμως, υπάρχουν και τομείς στους οποίους ο Μουντρουτσό λαθεύει καταφανώς. Πρωτίστως και όσο κι αν ακούγεται χαριτωμένο ευφυολόγημα, μοιάζει να γέρνει υπέρμετρα την πλάστιγγα υπέρ των σκύλων, σε βαθμό που σχεδόν ξεχνά τους ανθρώπους. Η χαρακτηρολογία αυτών που γαβγίζουν δείχνει πιο πλήρης και σαφής από την αντίστοιχη αυτών που μιλούν, κατά τρόπο που προκαλεί αναπόφευκτα μια ανεπιθύμητη αμηχανία. Παράλληλα, η δραματουργική κατανομή χρόνου και νοημάτων θα χρειαζόταν σαφέστατα κάποια μερεμέτια, ώστε να διατηρήσει το ενδιαφέρον σε αμείωτα επίπεδα. Τέλος, οι παραβολικές αναλογίες γίνονται αρκετά προφανείς και δεδομένες. Το σημαίνον είναι εντυπωσιακό, αλλά κάπως αφρόντιστο, ενώ το σημαινόμενο είναι ουσιώδες και περιεκτικό μεν, αναμενόμενο και σχετικά προφανές, δε. Όπως και να έχει όμως, τα παραπάνω δεν αναιρούν μήτε την τόλμη της σύλληψης και εκτέλεσης του Μουντρουτσό, μήτε τις στιγμές που δικαιούνται επιφωνημάτων θετικής έκπληξης.
