Οι κατεπείγουσες ανάγκες της εκπαίδευσής μας σε φιλολόγους και δασκάλους ικανούς να διδάξουν την ελληνική σε ακροατήρια μικτής προέλευσης, και ως μητρική και ως Β’/ Ξένη Γλώσσα, έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια και προσλάβει ασυνήθιστη οξύτητα για λόγους γνωστούς.
Μιλάμε για ανάγκες της τυπικής και της άτυπης εκπαίδευσης, εντός και εκτός της χώρας, συμπεριλαμβανομένης και της ομογένειας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, που προβλήθηκε ως από μηχανής θεός κατά το δίμηνο που έκλεισαν τα σχολεία μας, παρά τις σποραδικές φιλότιμες προσπάθειες, υπελείφθη των προσδοκιών. Όχι τόσο λόγω της έκτακτης θέσπισής της υπό συνθήκες έκτακτης ανάγκης, αλλά κυρίως γιατί τη μαζική εμπλοκή των εκπαιδευτικών στην ψηφιακή τεχνολογία εξακολουθούν να την εμποδίζουν παρεξηγήσεις τεχνικής και παιδαγωγικής φύσης.
Με την πείρα του πρωτοποριακού ρόλου που παίζει το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας στην ψηφιακή εκπαίδευση στα γλωσσικά μαθήματα, δια της κυρίαρχης ΠΥΛΗΣ του (www.greek-language.gr ) και των Επιμορφωτικών του Προγραμμάτων, θα ήθελα να συνοψίσω μιαν αδρότατη μόνον θεώρηση της Ψηφιακότητας και των εκπαιδευτικών χρήσεων των υπολογιστών, σαν κι αυτούς που διαθέτουν οι ελληνικές οικογένειες σε ποσοστό 90%.
Καταρχήν οι υπολογιστές παρέχουν υπολογιστική δύναμη (computing power) ασύλληπτη μέχρι πρό τινος. Χωρητικότητα και ταχύτητες, που είναι απαραίτητες για τη συλλογή και αποθήκευση, αλλά και για την οργάνωση και τη διαχείριση της αλματωδώς συσσωρευόμενης πληροφορίας. Συσσώρευση ψηφιοποιημένου υλικού υπάρχει και για την ελληνική γλώσσα: Για τα Αρχαία ελληνικά ξεχωρίζουν οι μεγάλες αμερικανικές Βάσεις Δεδομένων Thesaurus Linguae Graecae και Perseus, ενώ για τη διαχρονία Αρχαία – Μεσαιωνική –Νέα ελληνική, τα σκήπτρα κατέχει η «ΠΥΛΗ για την ελληνική γλώσσα» του ΚΕΓ. Ιδού ο πρώτος όρος της εξ αποστάσεως γλωσσικής εκπαίδευσης.
Στην πραγματικότητα, οι υπολογιστές α λ έ θ ο υ ν τα πλέον διαφορετικά προϊόντα Λόγου, Εικόνας και Ήχου, και παράγουν ένα ενιαίο προϊόν εντελώς νέο. Η φυσική υπόσταση των ποικιλότροπων μέσων μετουσιώνεται σε ψηφιακές ακολουθίες του 1 και του 0, οι οποίες στη συνέχεια οργανώνονται σε Βάσεις Δεδομένων (Relational Data Bases). Μετά τη διάσπαση και την επανασύνθεσή του, το δευτερογενές αυτό υλικό των ΒΔ είναι προγραμματιστικά διαχειρίσιμο, για την παραγωγή κάθε λογής προϊόντων του τριτογενούς τομέα, όπως είναι λ.χ. για τη φιλολογία, τα περιζήτητα πολυμεσικά κείμενα, που συντάσσονται με τη βοήθεια συγγραφικών λογισμικών.
Στην προηγούμενη περιγραφή λανθάνει το καίριο φαινόμενο της Οπτικοποίησης (Visualization) της γνώσης και η καταλυτική διαδικασία της Προσομοίωσης (Simulation) – αμφότερα αδιανόητα χωρίς τους σημερινούς υπολογιστές. Πράγματι, αν, στο πλαίσιο της Ψηφιακότητας, επιμένουμε ιδιαίτερα στον ρόλο της Εικόνας, είναι διότι, όπως έδειξαν οι αναλύσεις του Marshal McLuhan, η πανηγυρικά συντελεσμένη σήμερα κυριαρχία της Εικόνας δεν είναι παρά το ιστορικό αποτέλεσμα της επικράτησης της οπτικοποίησης των πάντων, την οποία έθεσε σε κίνηση η επανάσταση της μαζικής τυπογραφίας εδώ και πέντε αιώνες. Στο πλαίσιο, λοιπόν, της σαρωτικής οπτικοποίησης των φαινομένων, εκπονούνται, μεταξύ άλλων, και Προσομοιώσεις για όλες τις επιστήμες. Η ανυπολόγιστη αξία των ψηφιακών προσομοιώσεων έγκειται κυρίως στο ότι --υπό αβλαβείς συνθήκες-- εξασφαλίζουν απίστευτη οπτική διεισδυτικότητα στα αναλυόμενα φαινόμενα και ακριβέστατες μετρήσεις: φανταστείτε ότι, με το κατάλληλο λογισμικό, η «ματιά» του ψηφιακού μικροσκοπίου διαπερνά και το έσχατο φύλλο ενός φυτού, και, αφού εξεικονίσει σε αλληλοδιάδοχα επίπεδα βάθους ένα ένα τα συστατικά του, μας παραδίδει τελικά ως και τον χημικό τύπο του τελευταίου μορίου του!
Στην υπηρεσία της φιλολογίας, τώρα και μόνον δείγματος χάριν, μπορεί να τεθεί ένας συνδυασμός προσομοίωσης και πολυμεσικότητας μέσα από την «πολυμεσική μεταγραφή» κάποιων έστω σκηνών ή χωρίων καίριων για τη συνολική ερμηνεία του συγκεκριμένου διδασκόμενου αρχαίου δράματος. Η μεταγραφή αυτή δεν αποκαθιστά μόνον την ολιστική φύση του αρχαίου δράματος ως προϋπόθεση για τη γνήσια κατανόησή του. Το κυριότερο είναι ότι στη συνέχεια επιτρέπει την κάθοδο στα βαθύτερα κοιτάσματα του νοήματος του έργου, που τα σημαντικότερα στοιχεία του αναμένεται να φέρει στην επιφάνεια όσο αυθεντικά γίνεται η άσκηση μιας τριπλής ερμηνευτικής --του Λόγου, της Εικόνας και της Μουσικής του!
Αλλά η δοκιμή «μεταγραφής» του αρχαίου κειμένου --όπως και η απαραίτητη προπαιδευτική τριβή με τη μοντέρνα δραματουργία και την ανάλυση σύγχρονων παραστάσεων του αρχαίου δράματος-- προϋποθέτουν την τόλμη και την ετοιμότητά μας να σπάσουμε το κλειστό κύκλωμα αναπαραγωγής έτοιμου του σχολικού βιβλίου και να αναθέσουμε (πάντα με τη δεδομένη σχολική ύλη) κεντρικό εκπαιδευτικό ρόλο στην εκπόνηση ενδο- και εξω-σχολικών εργασιών τύπου project --με ουσιαστικό και όχι προσχηματικό περιεχόμενο. Εργασιών που θα χαρακτηρίζονται από φανατική προσήλωση στο είδος εκείνο ανάγνωσης-και-γραφής-ακριβείας που συνιστά την υπεροχή των ίδιων των αρχαίων κειμένων, και απολύτως αλλά και ως καταλύτη για την ανάπτυξη του πνεύματος φιλέρευνης συνεργασίας εντός της σχολικής κοινότητας. Τι άλλο από αυτό είναι, άλλωστε, ο διακηρυγμένος στόχος της ανθρωπιστικής παιδείας. Συμπερασματικά και συγκεφαλαιωτικά, και όσο και να ακούγεται υπερφιλόδοξο ή άκαμπτα δογματικό, πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι, με τους όρους του 21ου αιώνα, δεν υπάρχει μοντέλο εκπαίδευσης άξιας του ονόματός της μη-ψηφιακό.