Της ΜΑΡΙΑΣ ΚΟΥΖΟΥΦΗ | ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ "ΤΥΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ"
Περίπου 1 στα 3 ενδημικά φυτικά είδη της Ελλάδας, τα οποία είμαστε υπεύθυνοι σαν χώρα να προστατεύουμε, βρίσκεται σήμερα σε μια κατηγορία κινδύνου και απειλής, ενώ υπάρχουν και 5 είδη που θεωρούνται εξαφανισθέντα.
Η χλωρίδα της Ελλάδας, η ιστορία, το παρόν και το μέλλον της φυτοποικιλότητας στη χώρα, τα ενδημικά και απειλούμενα είδη φυτών, οι επιπτώσεις των πυρκαγιών, της κλιματικής αλλαγής και των αλλαγών χρήσεων γης στην φυτοποικιλότητα, ήταν μερικά από τα θέματα που αναδείχθηκαν στο πλαίσιο του 18ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας (Ε.Β.Ε.), που πραγματοποιήθηκε στις 2-5 Οκτωβρίου 2024, στο ΚΕΔΕΑ του ΑΠΘ, υπό την αιγίδα του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ και σε συνεργασία με το Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ.
Το βασικό θέμα του Συνεδρίου ήταν «Από τη διατήρηση στην αποκατάσταση της φυτοποικιλότητας - προς μία ολιστική προσέγγιση στην εποχή της κλιματικής κρίσης», και όπως ανέφεραν οι διοργανωτές, ανταποκρίνεται στην επιτακτική ανάγκη εφαρμογής της γνώσης και των ερευνητικών αποτελεσμάτων της Βοτανικής Επιστήμης, σε παγκόσμια κλίμακα, για την αποκατάσταση της φυτικής ποικιλότητας, που δέχεται ισχυρές και εκτεταμένες πιέσεις σε έναν έντονα μεταβαλλόμενο κόσμο.
Μαζί με τα ερευνητικά αποτελέσματα που σχετίζονται με το βασικό θέμα του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν και θέματα από ένα μεγάλο εύρος αντικειμένων της Βοτανικής Επιστήμης.
Μεγάλος αριθμός ανακοινώσεων αφορούσαν τη βιολογία και τις αποκρίσεις των φυτών σε περιβαλλοντικές αλλαγές.
Επιπλέον, παρουσιάστηκαν αποτελέσματα που αφορούν στην έρευνα στους μύκητες, που αποτελούν αφανή αλλά μόνιμη και καθοριστική παρουσία στα οικοσυστήματα. Σε ειδικές συνεδρίες παρουσιάστηκε ο πρόσφατος Κόκκινος Κατάλογος Απειλούμενων Φυτών και Μυκήτων που υλοποιήθηκε από τον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., υπό την ευθύνη και υποστήριξη της Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας και οι συλλογές των Ελληνικών Βοτανικών Μουσείων και Κήπων, που περιέχουν έναν πλούτο ιστορικών και σύγχρονων δεδομένων για την ελληνική φυτοποικιλότητα.
Έρευνα στο πεδίο για την κατηγορία κινδύνου φυτικών ειδών
Μιλώντας στο «ΤyposThes» ο Καθηγητής του Τομέα Βοτανικής του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ κ. Ιωάννης Τσιριπίδης, επεσήμανε ότι στο συνέδριο παρουσιάστηκαν αρκετές εργασίες από πρόσφατα δεδομένα που λήφθηκαν στο πεδίο και αφορούν την κατηγορία κινδύνου αρκετών φυτικών ειδών.
Πρόκειται για έργα τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από τον ΟΦΥΠΕΚΑ και έδωσαν στους επιστήμονες μια πολύ καλή εικόνα και λεπτομερή δεδομένα για την κατάσταση σχετικά με απειλούμενα είδη.
Συγκεκριμένα, αξιολογήθηκε το 75% των ελληνικών φυτικών ειδών ενώ μέχρι τώρα δεν είχε αξιολογηθεί ούτε το 6-7% των ειδών. Μάλιστα αυτή η σημαντική πρόοδος επετεύχθη σε διάστημα περίπου 2 ετών και εργάστηκαν δεκάδες αξιολογητές.
Ποια είναι τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα στο πεδίο; Όπως μας αναφέρει ο καθηγητής, περίπου το 20% των φυτικών ειδών, από αυτά που αξιολογήθηκαν, είναι σε μια κατηγορία κινδύνου, από εξαφανισμένα έως τρωτά.
Το ποσοστό αυτό είναι ακόμη μεγαλύτερο σε ό,τι αφορά τα ενδημικά είδη της χώρας μας και φτάνει το 38%. Αυτό σύμφωνα με τον καθηγητή είναι αναμενόμενο γιατί τα ενδημικά είδη είναι συνήθως σπάνια είδη περιορισμένης εξάπλωσης. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 1 στα 3 ενδημικά είδη τα οποία είμαστε υπεύθυνοι σαν χώρα να προστατεύουμε, βρίσκεται σε μια κατηγορία κινδύνου, απειλής.
Παράλληλα, σύμφωνα με τον κ. Τσιριπίδη, υπάρχουν και 5 συγκεκριμένα ενδημικά είδη τα οποία δεν εντοπίστηκαν ξανά –ενώ είχαν καταγραφεί ότι υπάρχουν στην Ελλάδα- και θεωρούνται εξαφανισμένα.
Σε ότι αφορά τα μη ενδημικά ο αριθμός αυτών που θεωρούνται εξαφανισμένα είναι 4.
Συνολικά δηλαδή 9 φυτικά είδη έχουν εξαφανιστεί.
Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο του έργου επικαιροποίησης του Κόκκινου Καταλόγου, αξιολογήθηκαν πάνω από 11.000 είδη ζώων, φυτών και μυκήτων και κατατάχθηκαν σε κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης.
Μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Κόκκινου Καταλόγου των Απειλούμενων Ειδών της Ελλάδας εδώ: https://redlist.necca.gov.gr
Τι μπορεί να γίνει για να προστατευθούν
Στο ερώτημα τι μέτρα μπορούν να ληφθούν για τα είδη που βρίσκονται υπό απειλή προκειμένου να μην εξαφανιστούν, ο κ. Τσιριπίδης επισημαίνει ότι αυτό εξαρτάται από το κάθε είδος ξεχωριστά. Όμως, τονίζει ότι το βασικότερο μέτρο για όλα τα είδη είτε είναι ζωικά είτε φυτικά, είναι η προστασία των ενδιαιτημάτων τους, δηλαδή του μέρους όπου ζουν και από όπου αντλούν όλους τους βιοτικούς τους πόρους. «Δηλαδή αν προστατεύσουμε τα φυσικά οικοσυστήματα από οποιαδήποτε υποβάθμιση, από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις κλπ τότε σε μεγάλο βαθμό εξασφαλίζουμε και την επιβίωσή τους. Αυτό είναι μια βασική αρχή της διατήρησης», τονίζει.
Φυσικά, όπως προσθέτει, μπορεί να υπάρξει ανάγκη για εκτός τόπου διατήρηση γιατί μπορεί το ενδιαίτημα να έχει καταστραφεί ή να απειλείται από παράγοντες που δεν μπορείς να ελέγξεις, όπως η κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα μπορούν να διατηρηθούν σπέρματα φυτών ή να διατηρούνται τα ίδια τα φυτά σε κήπους έτσι ώστε όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν να μπορεί να γίνει επανεισαγωγή αυτών των ειδών στα φυσικά τους οικοσυστήματα και ενδιαιτήματα.
Υπάρχουν διάφορες τράπεζες για φυτικά σπέρματα, όπου συνήθως διατηρούνται είδη που έχουν και χρηστική αξία και όχι όλα τα είδη.
«Χρειάζονται να γίνουν αρκετά πράγματα για να μπορούμε να πούμε ότι κάνουμε εκτός τόπου διατήρηση. Θα έπρεπε να εκπροσωπούνται πολύ περισσότερα είδη στις τράπεζες , να γίνουν και νέες», αναφέρει ο καθηγητής, επισημαίνοντας ότι πρέπει να γίνουν και συγκεκριμένοι κήποι, όπου να υπάρχουν φυτά, γιατί και τα σπέρματα δεν μπορούν να διατηρηθούν επ΄άπειρον και κατά συνέπεια απαιτείται η ανανέωση του υλικού που υπάρχει σήμερα στις τράπεζες σπερμάτων.
Στο πλαίσιο του συνεδρίου έγινε ειδική συνεδρία η οποία αφορούσε τους βοτανικούς κήπους και τα βοτανικά μουσεία, με αφορμή το έργο που ξεκίνησε πριν λίγες ημέρες πανελλαδικά για την καταγραφή μεγάλου μέρους των συλλογών των μουσείων. Όπως αναφέρει ο κ. Τσιριπίδης τα βοτανικά μουσεία δε χρηματοδοτούνται από το δημόσιο και έγιναν με προσπάθειες ερευνητών και Ελλήνων και ξένων. «Διατηρούνται πραγματικά με πολύ δυσκολία, χωρίς πόρους. Έγινε ένα session για να δούμε τι πρέπει να γίνει», ανέφερε. Σημειώνεται ότι στη χώρα μας τα τρία μεγαλύτερα βοτανικά Μουσεία είναι των πανεπιστημίων της Πάτρας των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Συνολικά καταχωρισμένα στο διεθνή κατάλογο βοτανικών μουσείων που διατηρούν βοτανικές συλλογές (Herbaria), είναι εννέα μουσεία στη χώρα μας.
Παράλληλα, έγινε σύνοψη σχετικά με την προσπάθεια που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και 7-8 χρόνια για ένα σύγγραμμα πολύτομο σχετικά με την ελληνική χλωρίδα.
Αναγκαία η επακαιροποίηση των αξιολογήσεων
Στο συνέδριο έγινε συζήτηση για τις περαιτέρω ενέργειες που πρέπει να γίνουν για να φτάσουμε στο 100% όσον αφορά την αξιολόγηση της κατηγορίας κινδύνου στην οποία ανήκουν τα φυτά, με τον κ. Τσιριπίδη να τονίζει ότι η αξιολόγηση αυτή δεν είναι κάτι στατικό και πρέπει να γίνεται διαρκής επαναξιολόγηση, καθώς πληθυσμοί ειδών μπορεί να καταστραφούν μέσα στο χρόνο. Οπότε «οποιαδήποτε αξιολόγηση θα πρέπει να επικαιροποιείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα», τονίζει. Στο πλαίσιο αυτό εκτός από τον απολογισμό του έργου, αξιολογήθηκε η εμπειρία που αποκτήθηκε και εξετάστηκαν τα επόμενα βήματα για το μέλλον, ώστε αυτό να αποτελέσει εργαλείο για την προστασία των ειδών και να είναι κάτι ζωντανό και επικαιροποιημένο.
Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής
Ο καθηγητής αναφέρεται ακόμη στο ρόλο της κλιματικής αλλαγής αλλά και των αλλαγών χρήσης γης στη βιοποικιλότητα.
Όπως αναφέρει, με βάση διεθνή δεδομένα, μέχρι το 2040-50 αναμένεται ότι κύριος παράγοντας απειλής θα είναι οι αλλαγές χρήσης γης, δηλαδή εκχερσώσεις ή άλλες ανθρωπογενείς μεταβολές στα φυσικά οικοσυστήματα.
Από εκεί και πέρα και ίσως και πιο νωρίς τα πρωτεία θα πάρει η κλιματική αλλαγή, «η οποία μπορεί να προκαλέσει μαζικές αλλαγές και μαζικές εξαφανίσεις».
Φέτος στη χώρα μας, λόγω της παρατεταμένης περιόδου με υψηλές θερμοκρασίες και χωρίς βροχές, είχαμε φωτιές σε λιβάδια σε βουνά της Βόρειας Ελλάδας, ακόμα και σε μεγάλα υψόμετρα, κάποιες εκ των οποίων μάλιστα ήταν και πολυήμερες, γεγονός τουλάχιστον σπάνιο.
Ακόμη και σε αυτό το υψόμετρο οι υψηλές θερμοκρασίες έκαναν πιο εύφλεκτα τα χόρτα, ενώ επιβαρυντικός παράγοντας φέρεται να ήταν και η απουσία βόσκησης , μέσω της οποίας διαμορφώθηκαν τα συγκεκριμένα οικοσυστήματα επί αιώνες. Αυτό είχε ως συνέπεια να έχει συγκεντρωθεί μεγαλύτερος όγκος από φυτικά είδη, που όταν ξεραίνονται εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης αλλά και εξάπλωσης πυρκαγιάς, όταν για παράδειγμα πέσει ένας κεραυνός.
Στη φωτογραφία: Lilium chalcedonicum. Φωτ. Ο. Τζωρτζακάκη. Πηγή: necca.gov.gr
- Θεσσαλονίκη: Δελφίνια παίζουν σε απόσταση αναπνοής από την παραλία (VIDEO)
- Θεσσαλονίκη: Θανατηφόρο τροχαίο στο Λιμάνι - Φορτηγό παρέσυρε και σκότωσε πεζό
- Θεσσαλονίκη: Η «ομορφιά του τραύματος» - Ο καρκίνος του μαστού γίνεται τέχνη (ΦΩΤΟ)
