*Της Λεμονιάς Βασβάνη | Από την έντυπη έκδοση "Τύπος Θεσσαλονίκης"
Μπορεί να μην είναι ορατά στο μάτι, όμως η παρουσία τους είναι σημαντική.
Η λειτουργία των μικροβίων του εδάφους στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής βρέθηκε στο επίκεντρο μιας πρωτοποριακής διεθνούς έρευνας που έγινε με τη συμμετοχή του ΑΠΘ.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, τα οποία δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Nature, τα μικρόβια παρουσιάζουν προβλέψιμες και συνεπείς αντιδράσεις σε ακραία κλιματικά φαινόμενα, όπως η ξηρασία, η πλημμύρα, η αυξημένη θερμοκρασία και η παγωνιά.
Από τη χώρα μας, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Δρ. Μαρία Τσιαφούλη (ΕΔΙΠ) από το Τμήμα Βιολογίας, έπαιξαν κεντρικό ρόλο στη συλλογή και επεξεργασία εδαφικών δειγμάτων από τον Χορτιάτη Θεσσαλονίκης και στη διερεύνηση και αξιολόγηση των δεδομένων. Τα εδαφικά δείγματα τόσο της Ελλάδας όσο και των άλλων χωρών υπεβλήθησαν σε προσομοιώσεις ακραίων κλιματικών συμβάντων, ενώ έγινε μία σειρά από αναλύσεις DNA για να προσδιοριστεί η σύνθεση, η ποικιλότητα και η δραστηριότητα των μικροβιακών κοινοτήτων.
«Είναι σημαντικό το ότι αρχίζουμε και καταλαβαίνουμε πώς λειτουργούν τα μικρόβια, μέσα από τις έρευνες που γίνονται. Και αν κατανοούμε τι γίνεται γύρω μας και στο έδαφος με την επίδραση κλιματικής αλλαγής, θα πάρουμε καλύτερα μέτρα, θα προετοιμαστούμε καλύτερα και θα αμβλύνουμε τις επιπτώσεις της», δήλωσε στο «ΤyposThes» η Δρ. Μαρία Τσιαφούλη.
Σύμφωνα με την έρευνα, τα εδαφικά μικρόβια είχαν μια παρόμοια απόκριση τόσο στην ξηρασία όσο και στην παγωνιά γεγονός που σχετίζεται με μηχανισμούς αντίστασης των μικροβίων στην έλλειψη/μη διαθεσιμότητα νερού (ο πάγος είναι νερό μη διαθέσιμο για τους οργανισμούς). Από τα ακραία κλιματικά συμβάντα που εξετάστηκαν, μεγαλύτερες επιπτώσεις είχαν η αυξημένη θερμοκρασία αλλά και η πλημύρα, ειδικότερα για τα εδάφη από τις μεσογειακές χώρες, όπως της Ελλάδας. Το αποτέλεσμα αυτό ήταν λιγότερο αναμενόμενο και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο πλαίσιο της διαχείρισης κλιματικών κρίσεων.
Όπως εξήγησε η κυρία Τσιαφούλη, «ανεξάρτητα από την περιοχή που είμαστε, η αυξημένη θερμοκρασία έχει τα χειρότερα αποτελέσματα, και ακολουθούν οι πλημμύρες.
Άρα μπορούμε να πάρουμε μέτρα για να μειώσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας. Αυτό μπορούμε πχ να το πετύχουμε διορθώνοντας το μικροκλίμα των περιοχών, έχοντας περισσότερα δέντρα που θ0α φέρουν σκιά και δροσιά. Οπότε είναι κάτι που μπορεί να γίνει τοπικά. Από την άλλη και η πλημμύρα είναι ανησυχητική γιατί όταν ένα έδαφος είναι πλημμυρισμένο για καιρό δεν υπάρχει οξυγόνο και αυξάνεται η παραγωγή μεθανίου στην ατμόσφαιρα.
Στην Ελλάδα, οι μεγαλύτερες προκλήσεις προκύπτουν από την αυξανόμενη συχνότητα πλημμυρών και καυσώνων, με τις μεσογειακές μικροβιακές κοινότητες να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε αυτές.
Η γνώση που αποκτήθηκε μπορεί να καθοδηγήσει πολιτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία των εδαφών, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της γεωργίας, η διαχείριση του άνθρακα και η ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων.
Πάντως πρέπει να έχουμε κατά νου πως κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και τα όποια μέτρα λαμβάνονται δεν πρέπει να είναι οριζόντια, αλλά εξειδικευμένα κάθε φορά».
Πού βοηθούν τα μικρόβια εδάφους
Πού βοηθούν τα μικρόβια εδάφους; Τα μικρόβια διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη λειτουργία των οικοσυστημάτων. Συμβάλλουν στην ανακύκλωση του άνθρακα, επηρεάζοντας την αποθήκευση του στο έδαφος και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Έτσι, η κατανόηση της συμπεριφοράς τους υπό ακραίες συνθήκες είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της υγείας των εδαφών, της γεωργικής παραγωγής και της άμβλυνσης κλιματικών κρίσεων.
Ένα αισιόδοξο εύρημα της έρευνας είναι η ύπαρξη περιοχών στο γενετικό υλικό των μικροβίων, ανεξάρτητα από την περιοχή προέλευσής τους, που τους προσδίδουν την ικανότητα να εισέρχονται σε «ανθεκτικές μορφές», σταματώντας προσωρινά τη δραστηριότητά τους, ώστε να επιβιώσουν υπό ακραίες συνθήκες. Αυτό το χαρακτηριστικό ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη λύσεων που αξιοποιούν τα μικρόβια στη διαχείριση των οικοσυστημάτων και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
«Τα μικρόβια είναι εκεί, λειτουργούν και προσφέρουν υγεία»
Κληθείσα να σχολιάσει την σημασία της έρευνας η κυρία Τσιαφούλη σημείωσε πως «το έδαφος είναι ζωντανό, έχει οργανισμούς που δε τους βλέπουμε, όμως είναι εκεί και λειτουργούν και προσφέρουν υγεία. Αν έχουμε υγιές έδαφος, θα έχουμε και υγιή οικοσυστήματα. Και όπως προσέχουμε το νερό έτσι και πρέπει να προσέχουμε και το έδαφος!».
Για την έρευνα
Η έρευνα, που ξεκίνησε το 2018, είναι μία από τις μεγαλύτερες και πιο ολοκληρωμένες στον τομέα της μελέτης της απόκρισης των μικροβίων του εδάφους σε ακραία κλιματικά φαινόμενα. Περιλαμβάνει δειγματοληψία από 30 λιβαδικά οικοσυστήματα σε οκτώ διαφορετικές βιογεωγραφικές ζώνες της Ευρώπης (Αλπική, Αρκτική, Υπο-Αρκτική, Ατλαντική, Βόρεια, Ηπειρωτική, Μεσογειακή, Στεπική), γεγονός που εξασφαλίζει αντιπροσωπευτικότητα και συγκριτική αξιολόγηση της μικροβιακής ποικιλότητας. Συμμετείχαν 20 Πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ (Dr. Chris Knight, Prof. Franciska de Vries) και χρηματοδοτήθηκε από το NERC (NE/P01206X/1).
Η έρευνα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Developing a trait-based framework for predicting soil microbial community response to extreme events (Ανάπτυξη ενός πλαισίου για την πρόβλεψη της αντίδρασης της μικροβιακής κοινότητας του εδάφους σε ακραία κλιματικά συμβάντα με βάση τα χαρακτηριστικά της)».
