Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Μ. ΤΖΙΚΑ*
Ο Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης (Ε.Φ.Κ.Α.) συνεχίζει να αποστέλλει σχεδόν καθημερινά μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων πράξεις καταλογισμού χιλιάδων ευρώ προς τους ασφαλισμένους αλλά και προς τους κληρονόμους των συνταξιούχων, οι οποίες προέρχονται από αχρεωστήτως καταβληθέντα ποσά τα οποία έχουν εισπράξει οι ανωτέρω (ενν. ασφαλισμένους και συνταξιούχους) και απαιτεί από αυτούς να τα επιστρέψουν.
Το πρόβλημα αυτό έχει καταστεί μάστιγα, μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, για τους ασφαλισμένους αλλά και για τους κληρονόμους όσων συνταξιούχων απεβίωσαν και δεν προέβησαν οι κληρονόμοι σε αποποίηση της κληρονομιάς αυτών.
Ασφαλισμένοι, οι οποίοι έλαβαν αχρεωστήτως καταβληθέντα ποσά από το πρώην ΙΚΑ, ΤΕΒΕ, ΟΑΕΕ κλπ διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:
1η κατηγορία – Ασφαλισμένοι οι οποίοι έλαβαν αχρεωστήτως καταβληθέντα ποσά πλην όμως καλοπίστως. Οι ανωτέρω τα έλαβαν τα συγκεκριμένα ποσά όχι από λάθος δικό τους αλλά από εσφαλμένο υπολογισμό των οργάνων του ΙΚΑ. Επίσης, συνταξιούχοι που απεβίωσαν, οι οποίοι κατά την διάρκεια της ζωής τους εισέπρατταν ποσά από τα ταμεία τους εξαιτίας εσφαλμένου υπολογισμού των οργάνων του ΙΚΑ κλπ και τώρα καλούνται οι κληρονόμοι τους να τα επιστρέψουν και μάλιστα εντόκως.
2η κατηγορία – Θανόντες συνταξιούχοι, στους τραπεζικούς λογαριασμούς των οποίων συνεχιζόταν η καταβολή σύνταξης επί σειρά ετών μετά τον θάνατό τους, ποσά τα οποία συνέχιζαν να τα εισπράττουν συνδικαιούχοι που υπήρχαν στον λογαριασμό των ανωτέρω, η ύπαρξη των οποίων διαπιστώθηκε ύστερα από έρευνα μέσω του τραπεζικού συστήματος ΔΙΑΣ.
3η κατηγορία – Ασφαλισμένοι οι οποίοι ενώ γνώριζαν ότι δεν πρέπει να εισπράττουν από το ταμείο τους τα συγκεκριμένα κονδύλια, αυτοί συνέχιζαν να τα εισπράττουν παράνομα.
Τι πρέπει να κάνω όταν παραλάβω την καταλογιστική πράξη;
Οι υπόχρεοι, ύστερα από την παραλαβή της καταλογιστικής πράξης από τον ασφαλιστικό τους οργανισμό, δικαιούνται αμέσως να υποβάλουν ένσταση μέσα στην τασσόμενη από τον νόμο προθεσμία και όπου κατά τόπο ορίζεται και να αρνηθούν την απαίτηση, εφόσον μπορούν να δικαιολογήσουν τους ισχυρισμούς τους περί της άρνησης αυτής.
Τι πρέπει να κάνω αν απορριφθεί η ένστασή μου από την ΤΔΕ;
Ύστερα από την εκδίκαση της ένστασής του ασφαλισμένου στην τοπική διοικητική επιτροπή του ΕΦΚΑ ή άλλου ταμείου, εκδίδεται από την επιτροπή απόφαση. Αν η επιτροπή αποφασίσει αρνητικά αναφορικά με την ένσταση τότε ο ασφαλισμένος δικαιούται να καταθέσει, εντός 60 ημερών από την παραλαβή της απορριπτικής απόφασης, προσφυγή ενώπιον του καθ’ύλην αρμόδιου Διοικητικού Πρωτοδικείου.
Επίσης, δύναται ο προσφεύγων/ουσα σύμφωνα με τον κώδικα διοικητικής δικονομίας να καταθέσει στο ίδιο δικαστήριο και αίτηση αναστολής καταδιωκτικών μέτρων που απορρέουν από την προσβαλλόμενη απόφαση προκειμένου να προστατεύσει τον τραπεζικό του λογαριασμό αλλά και την ιδιοκτησία του κινητή ή ακίνητη από μια ενδεχόμενη κατάσχεση στην οποία θα προβεί ο ασφαλιστικός οργανισμός για να εξασφαλίσει την απαίτησή του. Εάν δεν το πράξει αυτό, τότε θα βρεθεί αντιμέτωπος με την δυσάρεστη έκπληξη της αναγκαστικής κατάσχεσης εις βάρος του στην οποία θα προβεί ο ασφαλιστικός οργανισμός.
Νομολογία δικαστηρίων
Ήδη τα διοικητικά Πρωτοδικεία και Εφετεία της χώρας αλλά και το Συμβούλιο της Επικρατείας έχουν κρίνει σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων ότι το ΙΚΑ κλπ δεν μπορεί να αναζητήσει από τους εκάστοτε ασφαλισμένους ή κληρονόμους τις αχρεωστήτως καταβληθείσες εισφορές που εισπράχθηκαν.
Το κρίσιμο ζήτημα το οποίο απασχολεί το δικαστήριο είναι η συνδρομή ή μη του στοιχείου του δόλου.
Ειδικότερα, η αναζήτηση των παροχών αυτών επιτρέπεται μόνο εφόσον κριθεί ότι αυτός που έχει εισπράξει τα αναζητούμενα ποσά τελούσε κατά την είσπραξη τους σε δόλο έναντι του οργανισμού, η κρίση δε για τη συνδρομή του δόλου πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς (Σ.τ.Ε.3332, 1760, 814/2012, 1619/2006 επταμ., 1601, 1835/2007, 154/2008, 2291/2009, 2070/2010)¨.
Ο δόλος πρέπει να συντρέχει, εκτός από τον εισπράξαντα αποβιώσαντα, και στον κληρονόμο του για να αποδειχθεί ότι η είσπραξη της παροχής ήτο παράνομη.
Ειδικότερα, ¨ο δόλος, που αποτελεί τη νομική βάση της αναζήτησης και που πρέπει να βεβαιώνεται με πλήρως αιτιολογημένη κρίση, πρέπει να συντρέχει στο πρόσωπο του εισπράξαντος, από τον οποίο αναζητείται κατ` αρχήν η αχρεωστήτως καταβληθείσα παροχή. Εάν, όμως, η αναζήτηση στρέφεται κατά τρίτου προσώπου διαφορετικού από τον εισπράξαντα, ο δόλος πρέπει να συντρέχει και στο πρόσωπο αυτού και, ειδικότερα, πρέπει να αποδεικνύεται ότι αυτός γνώριζε, επεδίωκε και συμμετείχε στην παράνομη είσπραξη της παροχής (ΔΕφΘεσ. 900/2004 ΕΔΚΑ 2005, 700). Εξάλλου, δόλια ενέργεια νοείται και η εκ μέρους του ασφαλισμένου αποσιώπηση ουσιώδους πραγματικού γεγονότος, που θεμελιώνει την διακοπή της περαιτέρω καταβολής των χορηγούμενων παροχών (βλ Σ.τ.Ε. 2070/2010, 1835/2007, 1427/1979, ΔΕφΑ 1275/2009)¨.
Ο ασφαλισμένος θα πρέπει να γνωρίζει επαρκώς τις υποχρεώσεις του έναντι του ασφαλιστικού του οργανισμού, ήτοι κάθε μεταβολή που επέρχεται στην οικονομική του ζωή κλπ και έχει ως συνέπεια τη μείωση ή τη διακοπή της σύνταξής του.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το σκεπτικό της υπ’αριθμ. 3950/2015 απόφασης του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών έγιναν δεκτά τα εξής: ¨για να κριθεί όμως αποσιώπηση απαιτείται να προκύπτει ότι ο θανών γνώριζε την υποχρέωση του να αναφέρει στο ΙΚΑ τη χορήγηση σ` αυτόν της συντάξεως από το ΤΕΒΕ και δεν το έπραξε, με πρόθεση να αποφύγει τις δυσμενείς γι αυτόν συνέπειες. Η υπόμνηση που αναφέρεται στο ενημερωτικό σημείωμα τρίτου τριμήνου έτους 2005 συντάξεων του ΙΚΑ που είχε αποσταλεί στον ............. για δήλωση «κάθε μεταβολής που έχει σαν συνέπεια τη μείωση ή τη διακοπή της σύνταξης», ενόψει της αοριστίας της είναι απρόσφορη για την απόδειξη δόλου του θανόντος ,ενώ από κανένα στοιχείο της δικογραφίας δεν προκύπτει ότι το διάδικο ΙΚΑ ζήτησε από αυτόν να δηλώσει, σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο μετά τη συνταξιοδότηση του από το ΤΕΒΕ, αν λαμβάνει άλλη σύνταξη και, συνεπώς, αν αυτός κατέστη διπλοσυνταξιούχος κατά την έννοια του νόμου¨.
Κατά την ταπεινή μου άποψη, θα πρέπει το αρμόδιο υπουργείο να δημιουργήσει έναν μηχανισμό σε συνεργασία με τον Ε.Φ.Κ.Α με σκοπό να περιέρχονται επαρκώς στην γνώση των ασφαλισμένων όλες οι υποχρεώσεις τους αλλά και τα δικαιώματά τους αναφορικά με τις παροχές που τους καταβάλλονται και ποιες θα είναι οι συνέπειες αν παραλείψουν να ενημερώσουν τον ανωτέρω οργανισμό για την κάθε μεταβολή που έχει επέλθει στην ζωή τους, όπως για παράδειγμα αν έχει παντρευτεί μια χήρα η οποία λαμβάνει σύνταξη χηρείας ή αν εργάζεται, επίσης αν εργάζεται κάποιος και ταυτόχρονα λαμβάνει κάποιο επίδομα που σχετίζεται με την ανεργία του ή αν κάποιος συνταξιούχος έχει αποβιώσει και δεν δηλωθεί αυτή η απώλεια για να πάψει να καταβάλλεται η σύνταξή του κ.α.
Θεωρώ ότι η δημιουργία ενός τμήματος πληροφόρησης του κοινού αναφορικά με τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των ασφαλισμένων κρίνεται επιβεβλημένη διότι και το κράτος δεν θα καταβάλλει εισφορές που δεν θα μπορεί να εισπράξει πίσω εξαιτίας της αδυναμίας των ασφαλισμένων να τα επιστρέψουν ή εξαιτίας μιας ενδεχόμενης νίκης των στο δικαστήριο και επομένως δεν θα επιβαρύνεται με επιπλέον φόρους ο πολίτης, αλλά και ο ασφαλισμένος από την άλλη πλευρά θα είναι προσεκτικός και θα ενημερώνει εγκαίρως για οποιαδήποτε μεταβολή επέρχεται στην ζωή του.
Επιπρόσθετα θα πρέπει τα αρμόδια όργανα του ΕΦΚΑ πλέον, να υποβάλλονται σε συχνά ενημερωτικά σεμινάρια για να πάψουν οι εσφαλμένοι υπολογισμοί εισφορών που καταβάλλονται στους ασφαλισμένους διότι είναι άδικο γι αυτούς να έρχονται έπειτα αντιμέτωποι με μια κατάσταση που αδυνατούν να φέρουν εις πέρας, ήτοι να επιστρέψουν χρήματα που δεν έχουν με συνέπεια την απώλεια της υγείας του από την έντονη στενοχώρια που υφίστανται.
Εν κατακλείδι, με αφορμή την παρούσα κατάσταση όπως είναι διαμορφωμένη, ενόψει της πολυπλοκότητας και της εκτεταμένης περιπτωσιολογίας των διάσπαρτων διατάξεων της ασφαλιστικής νομοθεσίας καθίσταται πολλές φορές εξαιρετικά δυσχερές για τον ασφαλισμένο ή συνταξιούχο να διακρίνει και να εντοπίσει από μόνος του το είδος και μέγεθος του ασφαλιστικού του δικαιώματος ή τις συνέπειες παράλειψης ενεργειών του, στις οποίες πιθανόν δεν γνώριζε ότι θα έπρεπε να είχε προβεί (ΣτΕ 154/2008, ΔΕφΑ 2362/1995)».
*ο κ. Τζίκας είναι δικηγόρος & πιστοποιημένος διαμεσολαβητής Υ.Δ.Δ.Α.Δ
