Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Όπως σίγουρα διαπιστώσατε, με ένα απλό σερφάρισμα στο διαδίκτυο ή με ένα υποτυπώδες scroll down στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η πρεμιέρα της νέας ταινίας του Κώστα Γαβρά “Adults in the Room” στο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Βενετίας έδωσε αφορμή στην ελληνική κοινωνία να επιδοθεί στο αγαπημένο της σπορ: τον άνευ όρων και κατόπιν ανωρίμου (και όχι ωρίμου) σκέψεως φανατισμό. Ως αφετηρία για τον σχολιασμό των όσων ανεκδιήγητων έχουν διαδραματιστεί τις τελευταίες ημέρες, ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή, από μια φήμη που είχε κυκλοφορήσει ήδη από τη στιγμή που ξεκίνησαν τα γυρίσματα της ταινίας του Γαβρά.
Στην Ελλάδα αγαπούμε την παραπληροφόρηση, αγαπούμε τους πηχυαίους τίλους που προκαλούν ντόρο και σούσουρο, αγαπούμε οποιαδήποτε βαρύγδουπη επικεφαλίδα που να ταιριάζει στα ιδεολογικά μας πιστεύω χωρίς να μας απασχολεί ούτε στο ελάχιστο η αλήθεια και η δημοσιογραφική/επιστημονική εξακρίβωση των όσων αναπαράγουμε με περισσή ευκολία. Κάποια στιγμή, όταν θα αξιολογούμε τα γεγονότα με γνώμονα διαφορετικό από το αν βολεύει το κόμμα ή τον πολιτικό χώρο που υποστηρίζουμε, ίσως να μπορέσει να υπάρξει κάποια μορφή διαλόγου στην Ελλάδα. Μέχρι τότε, θα επικρατεί μονάχα το χάος, ο κανιβαλισμός, οι αντεγκλήσεις, οι προπηλακισμοί, οι εξυπνάδες και η οπαδική νοοτροπία. Για να επιστρέψουμε, όμως, στο θέμα μας, ο Κώστας Γαβράς δεν (επαναλαμβάνω, δεν) έλαβε καμία ειδική επιχορήγηση από το ελληνικό κράτος για να γυρίσει την ταινία του. Και αυτό το γεγονός δεν έχει καμία σχέση με το αν είστε Νεοδημοκράτες ή Συριζαίοι, αν είστε δεξιών φρονημάτων ή αριστερών πεποιθήσεων, είναι απλούστατα ένα αντικειμενικό γεγονός.
Η διαβόητη παχυλή επιχορήγηση που υποτίθεται ότι εισέπραξε ο Γαβράς δεν είναι τίποτα περισσότερο από το ποσό που επιστρέφεται σε κάθε (μα κάθε) παραγωγή που γυρίζεται σε ελληνικό έδαφος από το πρόγραμμα του cash rebate, το οποίο επιτέλους ξεκίνησε να εφαρμόζεται στην Ελλάδα και το οποίο είναι -φυσικά- προσβάσιμο στους πάντες. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, μεταξύ των επωφεληθέντων του cash rebate είναι και ο τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΪ, για τα γυρίσματα της σειράς «Λόγω τιμής» που θα (επανα)προβληθεί σύντομα στις τηλεοπτικές μας οθόνες. Πολύ ευσύνοπτα, για να μην υπεισέλθουμε τεχνικές λεπτομέρειες, να εξηγήσουμε σε τι συνίσταται το cash rebate. Πρόκειται για ένα ταμείο, το οποίο έχει συστηθεί από τον φορέα που ονομάζεται Hellenic Film Commission, και το οποίο επιστρέφει σε οποιαδήποτε κινηματογραφική/τηλεοπτική παραγωγή στηθεί στην Ελλάδα το 35% των χρημάτων που έχουν δαπανηθεί.
Για να προλάβουμε την επόμενη ερώτηση, τα χρήματα που επιστρέφονται δεν δίνονται απευθείας από το ταμείο, αλλά χορηγούνται είτε μέσω του ταμείου Media της ΕΕ είτε ως μορφή εγγύησης για τη σύναψη δανείων που θα βοηθήσουν την παραγωγή. Για να προλάβουμε και τη μεθεπόμενη ερώτηση, όχι απλώς δεν πρόκειται για κάποια ελληνική πατέντα, αλλά αντιθέτως πρόκειται για ένα σύστημα που εφαρμόζεται με επιτυχία σε πάμπολλες χώρες του πλανήτη (καθώς και σε κάθε πολιτεία των ΗΠΑ ξεχωριστά) και η Ελλάδα ήταν ώς τώρα η μόνη χώρα στα Βαλκάνια πλην της Αλβανίας που δεν είχε εγκαθιδρύσει το εν λόγω σύστημα προσέλκυσης ξένων παραγωγών. Επομένως, όταν τα προηγούμενα χρόνια είχατε πιθανώς την απορία γιατί το τελευταίο “Bourne” αναπαριστά την Αθήνα στη Μαγιόρκα ή γιατί ο Όλιβερ Στόουν δεν γύρισε το “Alexander” στην Ελλάδα, ιδού η απάντηση που αναζητούσατε. Τέλος, να αναφέρουμε ότι ο Κώστας Γαβράς θα μπορούσε ανετότατα να ζητήσει χρήματα από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, τα οποία θα λάμβανε με πάσα βεβαιότητα, αλλά αποφάσισε να μην το πράξει.
Προχωρώντας στο προκείμενο, δηλαδή την ίδια την ταινία, παρατηρούμε το εξής εξωφρενικό φαινόμενο: άπαντες έχουν άποψη χωρίς να την έχουν δει καν, ορμώμενοι από αμιγώς ευτελή κομματικά κριτήρια (ένθεν κακείθεν, οι Νεοδημοκράτες ήδη την σιχαίνονται, οι οπαδοί του δημοψηφισματικού ΟΧΙ ήδη την λατρεύουν). Εν ολίγοις, ένα έργο τέχνης κατέληξε να κρίνεται με όρους αρένας και όχι με όρους καλλιτεχνικούς και αισθητικούς. Φυσικά, τίθεται και το ερώτημα περί του ποιος θα το έκρινε με βάση αυτούς τους όρους σε μια χώρα που πεισματικά εξοβελίζει την τέχνη στο πυρ το εξώτερον, αλλά αυτό είναι μια άλλη πονεμένη κουβέντα. Ο Κώστας Γαβράς, για κάποιο λόγο, γοητεύτηκε από το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη, και τον μετέτρεψε σε βασικό ήρωα της ταινίας του. Ναι, πιθανότατα λόγω απόστασης, γεωγραφικής και ψυχολογικής, από τα γεγονότα του 2015, η ταινία του να παρουσιάζει μια κάπως «ρομαντικοποιημένη» εκδοχή εκείνων των δραματικών γεγονότων. Τίποτα από όλα αυτά, όμως, δεν δικαιολογεί αυτό το υπέρλαμπρο κιτς πανηγύρι που στήθηκε εδώ και μέρες, και το οποίο φυσικά μας έκανε για πολλοστή φορά ρεζίλι στα πέρατα του κόσμου.
Η ταινία του Γαβρά δεν αξίζει πολιτισμένης συμπεριφοράς επειδή ο Γαβράς είναι ένας πολυβραβευμένος σκηνοθέτης ούτε επειδή χαίρει εκτίμησης στο εξωτερικό (αμφότερα ισχύουν στο έπακρο). Προσωπικά μιλώντας, δεν δηλώνω ένθερμος θαυμαστής των ταινιών του, τις οποίες πάντα εκτιμούσα κατασκευαστικά και αισθητικά, αλλά πολύ συχνά ένιωθα πως δεν είναι ιδιαίτερα διεισδυτικές ή οξυδερκείς. Και σίγουρα μια πιθανή (πιθανή, διότι δεν ξέρουμε τίποτα, αν δεν δούμε την ταινία) άνευ όρων ηρωοποίηση του Γιάνη Βαρουφάκη δεν θα αποτελεί μια σύνθετη πολιτική δημιουργία (μια πολιτική ταινία οφείλει να γραπώνει ένα πλέγμα, μια συνθήκη, όχι να εξαντλείται σε προσωπολατρίες). Υπάρχουν ορισμένες στιγμές στη φιλμογραφία του Γαβρά που εκτιμώ ιδιαιτέρως («Το τσεκούρι», «Ο Αγνοούμενος»), αλλά ως μια συνολική προσωπική αποτίμηση δεν κατατάσσω στους αγαπημένους μου σκηνοθέτες. Τον λογίζω, όμως, ως ένα σοβαρότατο και συνεπή (ώς προς το ύφος, την αισθητική και τη θεματολογία) σκηνοθέτη, ο οποίος δεν έχει καμία υποχρέωση να απολογηθεί για οποιαδήποτε θεματική επιλέξει. Και σίγουρα, δεν θα εκτοξεύσω αβάσιμες-συκοφαντικές (για μαϊμού επιδοτήσεις) ή λαϊκίστικες (για τάχα μου κατά παραγγελία ξέπλυμα του 2015, ήμαρτον...) κατηγορίες εναντίον του. Επιτέλους, ας επικρατήσει λίγη νηφαλιότητα και λίγη συγκράτηση απέναντι στη χυδαιολογία.
Ο σεβασμός απέναντι σε ένα έργο τέχνης και η αποφυγή του κανιβαλισμού και της μικροπρέπειας δεν πρέπει να συναρτώνται από τα γαλόνια ή τις περγαμηνές οποιουδήποτε. Είναι ζήτημα αποκλειστικά εσωτερικής τάξης, είναι υποχρέωσή μας όχι απέναντι στον Γαβρά ή οποιονδήποτε Γαβρά, αλλά απέναντι στους εαυτούς μας και την κοινωνία. Κάποτε, με κάποιο τρόπο, θα πρέπει να καταφέρουμε να ξεκολλήσουμε από το Έβερεστ της γραφικότητας και από τον πυθμένα της κοσμιότητας, και να απαγκιστρωθούμε από τη νοοτροπία του χουλιγκάνου που μαστίζει κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής στην Ελλάδα. Διότι, αν πιστεύετε πως θα υπήρχε άλλος λαός που με αφορμή μια ταινία θα κατέκλυζε με εκατοντάδες υβριστικά μηνύματα πλατφόρμες οικουμενικής επισκεψιμότητας όπως το IMDB, αναγκάζοντας τους admins να προβούν για πρώτη φορά στα χρονικά του site σε μαζική διαγραφή μηνυμάτων, είστε μάλλον γελασμένοι. Διότι, ως γνωστόν, τέτοια καραγκιοζιλίκια μόνο στην Ελλάδα μπορούν να θεωρηθούν φυσιολογική συμπεριφορά. Το μόνο που απομένει, τώρα, είναι να γκρεμίσουμε και κάποιον κινηματογράφο όταν βγει η ταινία στις ελληνικές αίθουσες, όπως είχε συμβεί στην Αθήνα το 1988 με την ταινία «Ο τελευταίος πειρασμός» του Σκορσέζε, ξεσηκώνοντας ένα κύμα αλαλάζοντος θρησκόληπτου φονταμενταλισμού. Αναζητούνται ενήλικες, λοιπόν. Όχι στο δωμάτιο, αλλά γενικά στη χώρα.
