Του Θωμά Γκοσινή
Περιδιαβαίνοντας το Ίντερνετ, ανάμεσα από τις διάφορες σελίδες με ειδήσεις και ιστορίες, τα μάτια μου έπεσαν πάνω σε ένα θέμα του BBC, μια ιστορία που πέρασε, λίγο πολύ, στα ψιλά. Μια ιστορία που, παρ’ όλα αυτά, μου κέντρισε αμέσως το ενδιαφέρον. Κι επειδή το βρίσκω απίθανο να έφτασε στα δικά σας μάτια, θα αναλάβω να σας τη διηγηθώ εγώ. Εντάσσεται σε εκείνες τις κρίσιμες καταστάσεις που καμιά φορά βλέπουμε στον κινηματογράφο και θεωρούμε τραβηγμένες από τα μαλλιά, όμως εμπεριέχει ανησυχητική δόση αλήθειας. Ιδού πώς η αποφασιστικότητα – ή, ίσως, η στιγμιαία έλλειψη αυτής – ενός ανθρώπου, πιθανότατα έσωσε τον κόσμο.
Τριάντα χρόνια πριν, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1983, ο Στάνισλαβ Πετρόφ εργαζόταν για τη Σοβιετική κυβέρνηση στη Μόσχα, ως χειριστής των συστημάτων που ανίχνευαν ενδεχόμενη επίθεση σε σοβιετικό έδαφος. Νωρίς το πρωί, η οθόνη που είχε μπροστά του άρχισε να αναβοσβήνει σαν τρελή. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ένας πύραυλος είχε μόλις εκτοξευθεί από τους Αμερικανούς και είχε τροχιά προς τη Σοβιετική Ένωση. Στιγμές αργότερα, εμφανίστηκε κι άλλος ένας. Όταν το μέτρημα έφτασε στους πέντε, ο Πετρόφ αντιλήφθηκε ότι καθόταν και κοιτούσε την οθόνη παγωμένος.
«Είχα πλέον στη διάθεσή μου όλα τα στοιχεία που έδειχναν ότι μια επίθεση ήταν σε εξέλιξη. Το πρωτόκολλο υποδείκνυε ότι θα έπρεπε να ενημερώσω άμεσα τους ανωτέρους μου, ώστε να ειδοποιηθούν οι πολιτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί και να ξεκινήσει άμεσα η διαδικασία για άμυνα αλλά και για τα αντίποινα», λέει ο Πετρόφ στο BBC. «Το μόνο πρόβλημα, είναι ότι δεν μπορούσα να κουνηθώ από τη θέση μου, πάγωσα. Η σειρήνα ούρλιαζε, η οθόνη αναβόσβηνε μπροστά μου, όμως μου πήρε αρκετά δευτερόλεπτα να καταφέρω να αντιδράσω. Και όπως καταλαβαίνετε, σε μια τέτοια περίπτωση κάθε στιγμή μετράει».
Το θέμα είναι ότι ο Πετρόφ ένιωθε πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο μπροστά του, όμως η εμπειρία του τον εμπόδιζε να το πιστέψει και η αίσθησή του ήταν ξεκάθαρα αντίθετη με τις ενδείξεις της οθόνης. Εκείνο τον καιρό, οι Σοβιετικοί διέθεταν επίσης μια ομάδα από επιστήμονες, οι οποίοι παρατηρούσαν τις ενδείξεις των σοβιετικών δορυφόρων. Μπερδεμένοι και εκείνοι από όσα διαδραματίζονταν, ενημέρωσαν τον Πετρόφ ότι με βάση τα όσα μεταδίδουν οι δορυφόροι, δεν προκύπτει πουθενά καμιά επίθεση και κανένας πύραυλος. Το πρωτόκολλο όμως ήταν σαφές, και τόνιζε ότι η απόφαση του υπεύθυνου έπρεπε να λαμβάνεται πρώτιστα με βάση τα δεδομένα που έδιναν οι υπολογιστές. Γνωρίζοντας πως το τηλεφώνημα στον ανώτερό του και η ανακοίνωση μιας αμερικανικής επίθεσης πιθανότατα θα προκαλούσε, μέσα σε λίγα λεπτά, τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο (θυμηθείτε, βρισκόμαστε στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου), ο φίλος μας βρέθηκε μπροστά σε μια δύσκολη, σε μια πρακτικά αδύνατη απόφαση.
Το λογικό έλεγε να διώξει από πάνω του την ευθύνη. Να ενημερώσει τους ανώτερους, προσθέτοντας και τα όσα έδειχναν οι δορυφόροι, και να αφήσει να βγάλουν αυτοί τα κάστανα από τη φωτιά. Όμως ο Πετρόφ βρισκόταν σε μια πνευματική κατάσταση που προφανώς αδυνατούσε να συλλάβει το μέγεθος και τη σημασία των όσων διαδραματίζονταν. Έτσι, σαν μια στιγμιαία απόφαση σε μια παρτίδα πόκερ για πενταροδεκάρες, αποφάσισε να εμπιστευτεί το ένστικτό του. Τηλεφώνησε στον ανώτερό του και τον ειδοποίησε ότι υπήρχε κάποιο πρόβλημα στο σύστημα. Αν ο Πετρόφ έκανε λάθος, λίγα λεπτά αργότερα θα έρχονταν οι πρώτες ειδήσεις για την πυρηνική καταστροφή στη χώρα του.
«Κάθισα και περίμενα. 23 λεπτά αργότερα, κατάλαβα ότι τίποτα δεν είχε συμβεί. Αν είχε γίνει όντως η επίθεση, θα το είχα μάθει. Η ανακούφιση που ένιωσα ήταν απερίγραπτη. Ωστόσο, όταν το σκέφτηκα αργότερα πιο ψύχραιμα, κατάλαβα ότι η απόφαση που πήρα ήταν ξεκάθαρα 50 – 50, στην καλύτερη περίπτωση. Και σε καμιά στιγμή δεν ήμουν απολύτως σίγουρος», θυμάται ο Πετρόφ. Λίγες μέρες αργότερα, δέχτηκε επίσημη επίπληξη από τους ανωτέρους του. Όχι για την απόφαση που πήρε, αλλά για τα λάθη που παρατηρήθηκαν στο σύστημα και το γεγονός ότι δεν ακολούθησε κατά γράμμα το πρωτόκολλο. Ο ίδιος κράτησε κρυφή την ιστορία για περισσότερα από δέκα χρόνια, «γιατί θεώρησα ντροπιαστικό το συμβάν για το στρατό της Σοβιετικής Ένωσης». Όταν, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος, η ιστορία δημοσιοποιήθηκε, ο Πετρόφ βραβεύτηκε πολλές φορές τόσο από τους Γερμανούς, όσο και από τους Αμερικανούς. Ποτέ από τους Ρώσους.
Το αξιοσημείωτο της υπόθεσης, είναι ότι ήταν ο μοναδικός που δεν είχε στρατιωτική εκπαίδευση στην μονάδα του, ήταν επί της ουσίας πολίτης και όχι στρατιώτης. «Οι συνεργάτες μου ήταν όλοι στρατιώτες», συμπληρώνει ο ίδιος. «Άνθρωποι που είχαν μάθει να δέχονται και να εκτελούν διαταγές. Το σίγουρο είναι ότι οποιοσδήποτε άλλος βρισκόταν στη θέση μου, θα είχε ακολουθήσει το πρωτόκολλο. Δε νομίζω ότι είμαι ήρωας, δεν έκανα τίποτα το ηρωικό. Έκανα απλά τη δουλειά μου. Αλλά πιστεύω ότι όλοι σταθήκαμε τυχεροί που βρέθηκα εγώ σε εκείνη τη βάρδια…»
