Του Θωμά Γκοσινή
Ήμουν ακόμα παιδί όταν βγήκε από τη φυλακή ο Μαντέλα. Ούτε που μπορούσα ασφαλώς να καταλάβω τι ακριβώς ήταν αυτό για το οποίο άκουγα τότε, αυτό που συγκινούσε τόσο κόσμο, και φυσικά θα περνούσαν αρκετά ακόμα χρόνια μέχρι να καταφέρω να συλλάβω το μέγεθος και την ουσία του ανδρός και του έργου του. Εγώ το μόνο που μπορούσα τότε να αντιληφθώ ήταν αυτό που έβλεπα: τη φωτογραφία ενός γελαστού, ζεστού, εγκάρδιου άνδρα. Σίγουρα όχι η εικόνα που περιμένεις για κάποιον που μόλις πέρασε 27 χρόνια στη φυλακή. Χωρίς σκοτάδι στο βλέμμα, χωρίς ταλαιπωρία στις εκφράσεις. Φαινόταν περισσότερο να ξεκουράστηκε όλα αυτά τα χρόνια, να μάζεψε δυνάμεις και να αφέθηκε μετά στον κόσμο σαν μια ασταμάτητη πλέον δύναμη.
Ο άνθρωπος που έχασε τα χρόνια του σε ένα κελί βγήκε από αυτό ως ήρωας, ως σύμβολο ενός έθνους που μπορούσε πια να ελπίζει ότι θα βρει τα πατήματά του. Και δεν δίστασε ούτε για μια στιγμή να συγχωρήσει τους ίδιους ανθρώπους που τον έβαλαν σε αυτό το κελί. Αυτό είναι κάτι που πάντα συνάρπαζε τον κόσμο, κάτι που αναφερόταν συνεχώς ως απόδειξη του ψυχικού του μεγαλείου. Όχι για μένα, πάντως. Όταν μιλάμε για ανθρώπους αυτού του μεγέθους, ο πήχης ανεβαίνει σε δυσθεώρητα ύψη. Καθώς πάνω απ’ όλα ο Νέλσον Μαντέλα ήταν ένας άνδρας που καταλάβαινε όσο λίγοι την ουσία της πολιτικής, ένας γεννημένος ηγέτης, ο κακοπροαίρετος και ο απαιτητικός θα μπορούσαν να δουν πολιτικά κίνητρα στο συγχωροχάρτι που έδωσε σε όσους τον ήθελαν νικημένο, στο περιθώριο. Εκτός αυτού, η κίνηση αυτή ήταν και ένας επικοινωνιακός θρίαμβος. Ακόμα και η πιο αξιέπαινη πολιτική απόφαση λοιπόν, μπορεί να έχει κίνητρα. Και δεν αποδεικνύει παρά ελάχιστα για το ποιόν του ανθρώπου, όσο για το πολιτικό του αισθητήριο. Όχι, δεν ήταν το γεγονός ότι αποφάσισε να συγχωρήσει τους εχθρούς του που τον έκανε μεγάλο, τουλάχιστον όχι στα δικά μου μάτια.
Εκεί είναι που παίζεται το παιχνίδι των εντυπώσεων, περισσότερο από οπουδήποτε: στα μάτια. Τα μάτια φυλακίζουν τις εικόνες που το μυαλό ποτέ δεν ξεχνά. Και είναι τα μάτια που εκφράζουν την ψυχή, περισσότερο από κάθε λόγο ή απόφαση. Προσπαθώντας λοιπόν να εντοπίσω το γιατί αυτός ο άνδρας, ο τόσο μακρινός από μένα και ο τόσο οικείος συνάμα, εκπέμπει αυτήν την αύρα μεγαλείου, θυμήθηκα κάτι που είχα διαβάσει κάπου, κάποτε. Μια δήλωση του τελευταίου Προέδρου της Ν. Αφρικής επί καθεστώτος Άπαρτχάιντ, Φρέντρικ Βίλεμ Ντε Κλερκ, του ανθρώπου τον οποίο ο Μαντέλα διαδέχτηκε: «Αυτό που είναι πραγματικά σοκαριστικό σε αυτόν τον άνθρωπο, όταν λάβει κανείς υπόψιν τα όσα πέρασε στη ζωή του, είναι η παντελής έλλειψη πικρίας…»
Ο Ντε Κλερκ, ο πολιτικός που ουσιαστικά προετοίμασε το έδαφος για τον Μαντέλα και έμεινε στην ιστορία ως ο Πρόεδρος που πραγματοποίησε τη μετάβαση στη νέα Νότια Αφρική και έδωσε τέλος στο Άπαρτχάιντ, είχε απόλυτο δίκιο. Το μεγαλείο του Μαντέλα εκεί ακριβώς εντοπίζεται: στο λαμπερό χαμόγελο κάθε φωτογραφίας, στη δίψα για ισότητα και ελευθερία, στην αδυναμία επί της ουσίας διατήρησης κάθε αρνητικού συναισθήματος. Κι άλλοι συγχώρησαν τους πολιτικούς τους εχθρούς στην πορεία της Ιστορίας. Ο Μαντέλα, όμως, φαίνεται πως δεν σκέφτηκε ούτε για μια στιγμή το αντίθετο. Φαίνεται πως η χαρά της ψυχής του για τη νίκη σε έναν αγώνα που έδωσε με πάθος και πλήρωσε ακριβά για δεκαετίες ολόκληρες, έσβησε από μέσα του κάθε μίσος. Στα μάτια μου, είναι το απόλυτο παράδειγμα καθολικού ανθρώπου. Εκείνος που ξεχειλίζει από αγάπη, από ζεστασιά και ελπίδα. Τόσο που δεν έχει χώρο για τίποτε άλλο. Ο πατέρας ενός ολόκληρου λαού.
Τα συναισθήματα είναι μέρος της ουσίας μας, μέρος του συνόλου που αποκαλούμε άνθρωπο. Δεν είναι κάτι το κατακριτέο, ούτε κάτι που πρέπει να καταπιέζουμε ή να κρύβουμε. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, εξάλλου, είναι και δικαιολογημένα. Ποιος θα μπορούσε να κατακρίνει έναν άνθρωπο που πέρασε τρεις δεκαετίες στη φυλακή για τις ιδέες του, αν είχε στην καρδιά του μίσος και πικρία; Τέτοια συναισθήματα δεν θα αποδείκνυαν τίποτε περισσότερο από την ανθρώπινή του υπόσταση. Όμως ο Νέλσον Μαντέλα δεν ήταν ένας ακόμα άνθρωπος, δεν ήταν καν ένας απλά μεγάλος άνθρωπος. Ήταν, και θα συνεχίσει να είναι, ένα οικουμενικό σύμβολο, ένα παράδειγμα εξύψωσης του ανθρώπινου πνεύματος πάνω από τις συμβάσεις της σάρκας και των περιστάσεων. Η πικρία απουσίαζε στο χαμόγελό του, γιατί δεν υπήρχε για αυτήν χώρος σε μια καρδιά γεμάτη από αγάπη και πάθος.
Δεν λυπήθηκα όταν έμαθα ότι ο Μαντέλα έφυγε. Τα 95 του χρόνια γεμίζουν δύο και τρεις ζωές. Ίσως ήταν πια η ώρα να περάσει στην αιωνιότητα, ένα άφθαρτο σημείο αναφοράς και μια ευκαιρία να γιορτάσει η ανθρωπότητα μια ζωή γεμάτη αγάπη, αγώνα, πάθος. Μια ζωή γεμάτη ελευθερία, φρεσκάδα, αλήθεια. Μια ζωή γεμάτη δύναμη. Και ποτέ, ποτέ πικρία.
«Είμαι βαθιά αισιόδοξος. Αν αυτό προέρχεται από τη φύση ή την ανατροφή μου, δεν το ξέρω. Υπήρξαν πολλές σκοτεινές στιγμές κατά τις οποίες η πίστη μου στην ανθρωπότητα δοκιμάστηκε σημαντικά, αλλά δεν μπορούσα να επιτρέψω στον εαυτό μου να παραδοθεί στην απελπισία. Αυτός είναι ένας δρόμος που οδηγεί στην ήττα και τον θάνατο».
- Νέλσον Μαντέλα (1918 – 2013)
