Σωτήρης Μπαμπατζιμόπουλος
Τις προάλλες είδα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μια ταινία, το θέμα της οποίας πραγματικά μου προκάλεσε εντύπωση. Πολλά έχουμε δει στον κινηματογράφο για το γυναικείο δράμα, δηλαδή για τους πολλαπλούς ρόλους που μια γυναίκα πρέπει να υιοθετεί και να συνδυάζει, αλλά ελάχιστα για το ανδρικό. Η σουηδική ταινία «Force Majeure» («Ανώτερη δύναμη», θα ήταν ο ελληνικός τίτλος) πραγματεύεται κάτι σπάνιο: τον εγκλωβισμό του άντρα στο κοινωνικό καλούπι.
Εν συντομία θα σας πω την κεντρική ιδέα. Μια οικογένεια (ζευγάρι με δυο μικρά παιδιά) βρίσκεται για διακοπές σε ένα χιονοδρομικό κέντρο. Ένα ωραίο πρωί κάθονται όλοι μαζί στην καφετέρια και βλέπουν μια χιονοστιβάδα να κατεβαίνει το βουνό. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό και όλοι βγάζουν φωτογραφίες. Όταν τελικά η χιονοστιβάδα πλησιάζει άκρως απειλητικά, όλοι έχουν κυριολεκτικά ένα δευτερόλεπτο για να αντιδράσουν μες στον πανικό. Η γυναίκα αγκαλιάζει τα παιδιά και ο άντρας το βάζει στα πόδια. Τελικά η χιονοστιβάδα διαλύεται πριν χτυπήσει το καφέ και σηκώνει απλώς ένα σύννεφο. Όταν η ατμόσφαιρα καθαρίζει, δεν έχει προκληθεί η παραμικρή ζημιά, όλοι κάθονται στη θέση τους και ο πατέρας αμέριμνος επιστρέφει κι αυτός. Μόνο που πλέον έχει κλονιστεί ανεπανόρθωτα η υπόληψή του, διότι δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, λειτούργησε ενστικτωδώς εγωιστικά και όχι ως προστάτης. Η σχέση του ζευγαριού διαβρώνεται και σε μια κρίση ειλικρίνειας ο άντρας βάζει τα κλάματα και παραδέχεται διάφορα πράγματα, ανάμεσα στα οποία είναι και το ότι κλέβει στα παιχνίδια από τα ίδια του τα παιδιά για να κερδίζει πάντα αυτός.
Ο άντρας, λοιπόν, πρέπει να ανταποκρίνεται σε πολλαπλούς ρόλους. Πρέπει να είναι θαρραλέος, να είναι ήρωας, να στέκεται μπροστά, να προστατεύει και να παρέχει το αίσθημα της ασφάλειας, να είναι η φωνή της λογικής, να έχει απαντήσεις, να βγάζει λεφτά, να ξέρει να διασκεδάζει, να είναι ανταγωνιστικός, να είναι φιλόδοξος, να είναι ο πάροχος και ο στυλοβάτης της οικογένειας. Πρέπει επίσης να μην φοβάται, να μην δειλιάζει, να μην είναι αναποφάσιστος, να μην πέφτει σε μακρές περιόδους στεναχώριας και να μην κλαίει. Πρέπει να είναι καλός εραστής και (σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις) πρέπει επίσης να γυμνάζεται και να κάνει μερική (ή ολική) αποτρίχωση. Πρέπει να είναι ενεργητικός (ανοιχτό σε ερμηνείες), αλλά και ευαίσθητος το οποίο έρχεται σε αντίθεση με το να μην κλαίει και να μην στεναχωριέται. Πρέπει να είναι δυνατός και να δείχνει δυνατός. Και δεν θέλω καν να αγγίξω θέματα σεξουαλικότητας.
Το δράμα του σύγχρονου άντρα (το οποίο ανέκαθεν υπήρχε, όπως υπήρχε και το γυναικείο) εντείνεται στο σήμερα, διότι οι συνθήκες τον πλήττουν ανεπανόρθωτα. Η απόλυση σε προχωρημένη ηλικία, το κουτσούρεμα των μισθών, η ανεργία, η ανυπαρξία προοπτικής κάνουν το ρόλο του άντρα μια κόλαση. Δεν μπορεί να είναι πάροχος, δεν μπορεί να έχει φιλοδοξίες, να είναι ανταγωνιστικός, να στηρίζει, να αποφασίζει, να δημιουργεί. Δεν μπορεί να λειτουργήσει ενεργητικά, κλονίζεται η ταυτότητά του, χάνει τη γοητεία του, πέφτει σε μιζέρια και ενίοτε κατάθλιψη. Παραπαίει. Απομυθοποιείται.
Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι οι συνθήκες, αλλά η ύπαρξη ενός αρτηριοσκληρωτικού συστήματος καλουπώματος, το οποίο αναπαράγεται κυριολεκτικά στα πάντα (από τα παραμύθια και τα κινούμενα σχέδια, μέχρι τη μυθολογία, την εκάστοτε θρησκεία, τις διαφημίσεις, το σχολείο, την οικογένεια κτλ) και το οποίο λειτουργεί καταπιεστικά για τους πάντες. Η μόνη λύση (πέρα από την ομαδική ψυχανάλυση...) είναι η συνειδητοποίηση του καθενός για τους ρόλους που έχει και η επαναδιαπραγμάτευσή τους. Τέλος πάντων, όπως καταλαβαίνετε, αυτό που εννοώ είναι πως δεν έχω καμία λύση, παρά μονάχα λίγη τροφή για προβληματισμό.
