Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Αν θέλαμε να απαριθμήσουμε ενδεικτικά ορισμένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το μοντέρνο παγκοσμιοποιημένο σύστημα οικονομίας, θα μπορούσαμε εύκολα να αναφερθούμε στη σπέκουλα, στο τζογάρισμα, στην «πληροφορία», στο άυλο χρήμα, στην έλλειψη ασφαλιστικών δικλείδων. Όλα τα παραπάνω, μαζί με ένα σύνθετο πλέγμα παραδοσιακών αλλά και εκσυγχρονισμένων μεθόδων κερδοσκοπίας συνθέτουν ένα παζλ, το οποίο, μέσα από μια εκούσια παραδοξότητα, οικοδομεί μία κατάσταση «διαφανούς» αδιαφάνειας, ένα καθεστώς ανεξέλεγκτου «ελέγχου». Το παρόν οικουμενικό σύστημα οικονομίας —του οποίου οι ρίζες είναι παμπάλαιες, αλλά οι μεταλλάξεις ολόφρεσκες— λειτουργεί με σαφείς τρόπους.
Πέρα από την παντελώς ανήθικη υπόστασή του, την οποία όποιος δεν αντιλαμβάνεται πλέον είναι είτε ύποπτος είτε αφελής, δεν έχει την παραμικρή θέληση να επιλύει κρίσεις. Το χειρότερο όμως δεν είναι αυτό. Ακόμη και να ήθελε, δεν έχει την ικανότητα να τις επιλύσει. Η μόνη του δυνατότητα ελιγμού έγκειται στη μετακύλιση των παθογενειών, σε όλους τους δυνατούς άξονες. Γεωγραφικά, θεσμικά και δημογραφικά. Κοινώς, οι λιγότερο προνομιούχοι αυτού του κόσμου λειτουργούν περίπου σαν τη χωματερή των ακραιφνώς προνομιούχων. Όταν μια φλεγμονή πλήττει την παγκόσμια οικονομία, μετουσιώνεται ταχύτατα σε μελάνωμα στο σώμα των αναλώσιμων πληθυσμιακών μονάδων.
Ένα από τα σημαντικότερα πιόνια της μοντέρνας σκακιέρας ισχύος είναι οι οίκοι αξιολόγησης, οι οποίοι διαφεντεύουν την παγκόσμια οικονομία, δίχως περιορισμούς κι αναχώματα. Όντας θεματοφύλακες της ελεύθερης, αχαλίνωτης, ασύδοτης και ασυγκράτητης αγοράς που εχθρεύεται κάθε περιορισμό, εντούτοις δρουν εντός ενός αδιανόητα μονοπωλιακού πλαισίου. Είναι τρεις γίγαντες όλοι κι όλοι και δεν προβλέπεται να αποκτήσουν παρέα σύντομα. Αυτό λοιπόν το τρίο των αξιολογητών είναι ικανό να ανεβοκατεβάσει κυβερνήσεις και να οδηγήσει σε φαλίρισμα κράτη, οργανισμούς κι επιχειρήσεις.
Ένα βασικό ερώτημα (πέρα δηλαδή από το προφανές, το πώς και γιατί δημιουργήθηκαν αυτοί οι οίκοι in the first place) είναι κατά πόσο υπάρχει κάτι σαν δευτεροβάθμιο όργανο που να επαναξιολογεί τις αξιολογήσεις. Δεν υπάρχει. Ένα άλλο εξίσου σημαντικό ερώτημα είναι κατά πόσο διασφαλίζεται ότι οι οίκοι αξιολόγησης δεν θα νοθεύσουν τις αξιολογήσεις τους ανάλογα με τα συμφέροντα τους. Δεν διασφαλίζεται. Ένα τρίτο ερώτημα είναι το κατά πόσο μπορούν να οδηγηθούν ενώπιον των μηχανισμών απονομής δικαιοσύνης και να τιμωρηθούν σε περίπτωση εμφανούς εσκεμμένου λάθους.
Το τρίτο ερώτημα απαντήθηκε με σαφήνεια τις προηγούμενες μέρες. Ο οίκος αξιολόγησης Standard and Poor’s κατέληξε, όπως διάβασα, σε συμβιβασμό με την αμερικάνικη κυβέρνηση. Ο συμβιβασμός αυτός προβλέπει ότι η S&P θα καταβάλλει πρόστιμο 1,38 δις δολάρια, ποσό που ακόμη κι αν σας φαίνεται ιλιγγιώδες, πιστέψτε με, δεν είναι καθόλου. Πρώτον, διότι το ποσό αυτό ισοδυναμεί με ψίχουλα για ένα κολοσσό αυτού του μεγέθους. Δεύτερον, διότι το πρόστιμο αυτό αντιστοιχεί σε ένα διόλου ευκαταφρόνητο αντίτιμο. Η S&P αποφεύγει κατ’ αυτό τον τρόπο να καθίσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου για τα «τοξικά» ομόλογα της περιόδου 20032007, τα οποία είχε επαίσχυντα και δολίως βαθμολογήσει ως άριστα.
Τα ομόλογα αυτά βασίζονταν σε αναξιόπιστα επενδυτικά προϊόντα που με τη σειρά τους βασίζονταν σε σκανδαλωδώς αναξιόπιστα στεγαστικά δάνεια. Η «φούσκα» των δανείων αυτών οδήγησε στην αμερικάνικη στεγαστική κρίση που πυροδότησε (μιαν ώρα αρχύτερα) τη, γνώριμή μας, παγκόσμια οικονομική κρίση. Εν ολίγοις, η S&P είναι μεταξύ των βασικών υπεύθυνων για μια παγκόσμια οικονομική κατρακύλα. Και συνεχίζει απτόητη το έργο της, πιο βέβαιη από ποτέ πως δεν πρόκειται με κανένα τρόπο να βρεθεί εξ απροόπτου.
