Του Γρηγόρη Μυστιλιάδη
Παραφράζοντας κάθε μεγάλο άνδρα που κατά καιρούς έχει επιχειρήσει να καταλήξει σε μια σαφή κατηγοριοποίηση, υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: αυτοί που παραδέχονται ότι κάποια στιγμή στη ζωή τους βρέθηκαν σε θέση ισχύος και τραμπούκισαν/εκφόβισαν/ταπείνωσαν κάποιον συνάνθρωπό τους, και αυτοί που είναι ξεδιάντροποι ψεύτες. Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν, τόσο σε συζητήσεις όσο και – κυρίως – στα social media, την είδηση ότι βρέθηκε η σορός του Βαγγέλη Γιακουμάκη, καταδεικνύουν περίτρανα και αδιαμφισβήτητα τη μεγαλύτερη ίσως παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας: την έλλειψη «καθρέφτη».
Θέλω να πιστεύω ότι είμαι άνθρωπος με ισχυρή μνήμη, για αυτό και δεν θα καταφύγω σε γενικότητες. Θυμάμαι ξεκάθαρα τον εαυτό μου, σε μικρότερη ηλικία, να συμμετέχει ενεργά σε «πείραγμα» εναντίον κάποιου άλλου, τη στιγμή που, για να το θέσω κομψά, αυτός ο άλλος εμφανώς δεν το διασκέδαζε. Το μόνο ελαφρυντικό που δίνω στον εαυτό μου είναι ότι αντιλήφθηκα γρήγορα αυτήν τη μικρή λεπτομέρεια, ένιωσα άσχημα και σταμάτησα. Θυμάμαι ακόμα το συναίσθημα της ντροπής που ένιωσα με το να κάνω έναν άλλο άνθρωπο να μαζεύεται, να στεναχωριέται ή να ταπεινώνεται με τα λόγια μου χωρίς να έχει κάνει το παραμικρό για να τα προκαλέσει, και αυτή ακριβώς η ανάμνηση είναι που – ελπίζω πως – με κρατάει από το να το ξανακάνω.
Ελάτε τώρα. Όλοι το έχουμε κάνει. Και όλοι το έχουμε υποστεί, κάποια στιγμή στη ζωή μας. Προφανώς, με βάση τα όσα ακούγονται για την ιστορία στα Ιωάννινα, όχι σε τέτοιο βαθμό. Αν δεχτούμε τα όσα διαβάσαμε για την υπόθεση, εκεί κάποιοι υπερέβησαν κατά πολύ τα εσκαμμένα. Όμως δεν ήταν η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο, και σίγουρα δεν θα είναι και η τελευταία. Η ειδοποιός διαφορά σε αυτήν την ιστορία είναι ότι το θύμα δεν άντεξε. Και έδωσε ένα τέλος, αυτό το τέλος που στο μυαλό του ήταν η μόνη λύση. Αναλογιστείτε λοιπόν για λίγο ένα παρόμοιο περιστατικό από τη δική σας ζωή. Όχι ασφαλώς στον ίδιο βαθμό, αλλά έστω και σε μικρότερο. Και νιώστε το φόβο για το τι θα γινόταν αν το «θύμα» σε μια δική σας πλάκα που παρατράβηξε, σε κάποια λόγια που ειπώθηκαν απρόκλητα με μοναδικό στόχο να πληγώσουν ή σε μια επαναλαμβανόμενη προσβλητική συμπεριφορά που είχατε απέναντι σε κάποιον έτσι, «για αστείο», είχε λυγίσει.
Είμαστε μια κοινωνία τραμπούκων, που έχει ένα μεγάλο προτέρημα: ξεχνάει γρήγορα, και μερικά ευχολόγια ή ανόητα κλισέ φτάνουν για να τη νανουρίσουν το επόμενο κιόλας βράδυ. Δεν πειράζει που, στην καλύτερη των περιπτώσεων, αντιδράσαμε και υπερασπιστήκαμε κάποιον πιο αδύναμο από εμάς τις μισές μονάχα φορές που βρεθήκαμε ενώπιον μιας τέτοιας κατάστασης στη ζωή μας. Στις άλλες μισές δεν μας ένοιαζε, ή δεν μας έκανε κέφι να ασχοληθούμε. Αρκεί που όταν η αρρώστια χτυπάει κόκκινο και γίνεται κάτι σαν αυτό που έγινε στα Ιωάννινα, μπαίνουμε στο Facebook και γράφουμε δυο μπούρδες. Α ναι, και ανταλλάζουμε likes. Και νιώθουμε θυμό και αηδία – αυθεντικά, δεν το αμφισβητώ αυτό – μέχρι να ξημερώσουν 3 – 4 ακόμα μέρες και να ασχοληθούμε με το τι χρώμα βλέπουμε εκείνο το φόρεμα. Το χρέος μας το κάναμε.
Στα ίσια τώρα, γιατί ακούω από χτες ένα μάτσο ανοησίες. Πρέπει να είσαι απόλυτα αφελής για να πιστεύεις ότι το bullying θα εκλείψει κάποια στιγμή από τις κοινωνίες μας. Ο ρατσισμός, για παράδειγμα, μπορεί και να εξαφανιστεί κάποτε. Η αρχέγονη δίψα μας όμως να δείξουμε το πόσο ανώτεροι είμαστε από κάποιον λιγότερο δυνατό ή να ανεβούμε στα μάτια της αγέλης μειώνοντας περισσότερο έναν εύκολο στόχο, δεν γίνεται να εκλείψει. Σκεφτείτε το. Κανένα παιδάκι δεν γεννιέται μισώντας κάποιον άνθρωπο άλλου χρώματος. Κάντε όμως μια βόλτα σε έναν παιδικό σταθμό και παρακολουθήστε καθώς τα μεγαλύτερα παιδιά, με την πρώτη ευκαιρία, θα πάρουν διά της βίας το παιχνίδι των μικρότερων, θα τα παραμερίσουν σε μια γωνιά ή θα τους πάρουν το φαγητό. Οτιδήποτε τους γυαλίσει. Γιατί θέλουν, και γιατί μπορούν.
Αυτό δεν μπορούμε να το βγάλουμε από μέσα μας. Ως κοινωνία, όμως, μπορούμε να το τιθασεύσουμε, όπως έχουμε κατορθώσει στο πέρασμα των αιώνων να τιθασεύσουμε και τόσες άλλες ορμές μας. Μπορούμε να εξηγήσουμε σε ένα παιδί ότι αυτό που κάνει είναι λάθος. Όχι χτυπώντας το, η βία δεν νικήθηκε ποτέ ολότελα από ισχυρότερη βία. Αλλά φέρνοντάς το σε επαφή με το συναίσθημα αυτό που δεν ξεχνιέται ποτέ και με τίποτα. Το συναίσθημα της ντροπής. Ο μόνος δρόμος είναι να εντυπωθεί μέσα μας από νεαρή ηλικία το πόσο ντροπιαστικό για την προσωπικότητά σου είναι να εκφοβίζεις, να εκμεταλλεύεσαι, να ταπεινώνεις και να τραμπουκίζεις κάποιον πιο αδύναμο από σένα, απλά και μόνο επειδή μπορείς.
Διάβασα και άκουσα ανθρώπους που έχω με τα μάτια μου δει να κοροϊδεύουν, να χλευάζουν και να ταπεινώνουν άλλους για το κέφι τους, να καταφέρονται ενάντια στους φοιτητές που τραμπούκιζαν τον Βαγγέλη Γιακουμάκη. Είδα τόσους και τόσους να γράφουν για το ότι πρέπει επιτέλους να μπει ένα τέλος σε αυτήν την κατάσταση – και μάλιστα πού; Στο ναό του bullying, τα social media. Ίσως πριν πούμε στους άλλους να σταματήσουν, ή σπεύσουμε να τους καταδικάσουμε γιατί δεν έχουν ήδη σταματήσει να κάνουν κακό, πριν εκφράσουμε τη θλίψη μας και πριν αναρωτηθούμε γιατί δεν βοήθησαν τον Βαγγέλη αυτοί που γνώριζαν, όσο ακόμα υπήρχε καιρός, ίσως, λέω, θα πρέπει να πάρουμε αγκαλιά αυτόν τον καθρέφτη που λέγαμε. Γιατί καθένας από μας έχει γνωρίσει έναν δικό του Βαγγέλη. Και ο χαμός αυτού του παιδιού, αυτός ο ασύλληπτος χαμός ενός παιδιού που πήρε το δρόμο και πήγε κάπου απόμερα να πεθάνει μόνος, μπορεί να μας θυμίσει εμφατικά πως το τέρας δεν είναι ο διπλανός, δεν είναι οι άλλοι. Το τέρας είναι μέσα μας και το μόνο που μας μένει να κάνουμε, είναι να παλεύουμε αδιάκοπα να το κρατήσουμε δεμένο.
