Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Η σπουδαιότερη θρησκευτική-χριστιανική ταινία όλων των εποχών είχε στην καρέκλα του σκηνοθέτη έναν ορκισμένο άθεο!
Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι
Παίζουν: Ενρίκε Ιραζοκί, Σουζάνα Παζολίνι, Μαργκερίτα Καρούζο
Διάρκεια: 137’
Νότια Ιταλία, στην περιοχή της Μπαζιλικάτα. Ο καυτός ήλιος, το τραχύ τοπίο, τα σκαμμένα πρόσωπα των ανθρώπων. Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι βρίσκει τους δικούς του άγιους τόπους και ατενίζει την ανηφόρα του Γολγοθά με τους κανόνες της δικής του αισθαντικότητας. Η πάμφτωχη πόλη της Μεράτα είναι η προσωπική του Ιερουσαλήμ. Το ιδανικότερο σκηνικό ταπεινοφροσύνης και εσωτερικότητας, για μία αλληγορία που ξεπερνά, όχι μόνο τις δογματικές προσκολλήσεις, αλλά γενικότερα τις οποιεσδήποτε θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ο Παζολίνι, ένας σεσημασμένος άθεος και αιώνιος αμφισβητίας κάθε ριζωμένης «κανονικότητας», γυρίζει μία ταινία γεμάτη δέος και κατάνυξη. Σαν ένα ολόγιομο φεγγάρι σε ένα θεοσκότεινο ουρανό. Επί της ουσίας, γυρίζει τη μόνη ταινία για την ιστορία του Ιησού που διαθέτει μία αύρα υπερβατική και αιθέρια.
Ακολουθεί με ευλάβεια και κατά γράμμα το πρωτότυπο κείμενο του Ματθαίου, το οποίο διέκρινε από τα υπόλοιπα ευαγγελικά κείμενα για την αμεσότητα και την πραότητα του λόγου του. Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο είναι ένα παράδοξο κράμα, που κατορθώνει με ένα περίεργο τρόπο να βρει το σημείο της απόλυτης αρμονίας. Είναι η οπτική της πίστης μέσα από το πρίσμα ενός άθεου. Η ομολογία μίας υπέρβασης μέσα από τα χείλη της αμφισβήτησης.
Ο Παζολίνι αντιμετώπιζε ανέκαθεν τον χριστιανισμό ως σημείο ζεύξης και διασταύρωσης. Εκεί που τα οράματα μίας χειροπιαστής ουτοπίας συναντούν την αδυσώπητη και άδικη πραγματικότητα. Και κατορθώνει να διηγηθεί μία ιστορία που να διαπνέεται από ένα παλλόμενο «τώρα» κι όχι από ένα σουλουπωμένο «μετά». O Ιησούς του Παζολίνι δεν είναι ο μεσσιανικός ήρωας κάποιου οργανωμένου συστήματος πίστης. Είναι ο κουρελής κήρυκας ενός μηνύματος αγάπης περιτριγυρισμένος από φτωχοδιάβολους πιστούς σε μία εσχατιά της Γης.
Ο Παζολίνι συμβιβάζει λοιπόν όλα τα φαινομενικά ασυμβίβαστα, σε ένα ιερό τόπο προσήλωσης και συντριβής, ελέους και συγχώρεσης. Και με τον φακό του συλλαμβάνει τη συνάντηση της Σιωπής και του Προσώπου. Η παζολινική σιωπή, όμως, δεν έχει την παραμικρή συγγένεια με τη βουβαμάρα. Είναι μία σιωπή έλλογη, ένα εργαλείο μετάβασης. Οι λέξεις αποτυπώνουν μία χιλιοειπωμένη ιστορία, η σιωπή του Παζολίνι μας μεταφέρει σε κόσμους ανείπωτους. Σε τόπους βαθιά θρησκευόμενους, αλλά χωρίς θρησκείες. Σε τόπους καθαγιασμένων αμαρτωλών. Η σιωπή είναι το βήμα μετά την πίστη, το βήμα που ξεπερνά την πίστη. Είναι η λύτρωση, όχι του κενού, αλλά της ηρεμίας. Η Σιωπή συναντά το Πρόσωπο. Απελευθερώνει όλη της την ενέργεια σε μάτια και βλέμματα. Η ισορροπημένη σύγκρουση δύο ομόρροπων δυνάμεων, η έκρηξη της έκφρασης. Τα κοντινά πλάνα στα πρόσωπα αντιπαραβάλλονται με μακρινά πλάνα απόστασης και εποπτείας. Ένας άθεος που κοιτάζει συγχρόνως από πρώτο χέρι κι από απόσταση το δράμα ενός θεού στον οποίο δεν θα πιστέψει ποτέ.
Για τους ηθοποιούς, ο Παζολίνι στράφηκε στους χωρικούς της περιοχής και στο φιλικό - καλλιτεχνικό και συγγενικό του περιβάλλον (η μητέρα του, όνομάτι Σουζάνα, υποδύεται την Παναγία). Για τη μουσική, ανέτρεξε σε κάθε άγιο άκουσμα. Από τις μελωδίες του Λουίς Μπακάλοφ ώς τα κλασικά έργα του Μότσαρτ και του Μπαχ, από τα ρώσικα παραδοσιακά ορθόδοξα τραγούδια ώς το σπαρακτικό αφροαμερικανικό γκόσπελ Sometimes I Feel Like a Motherless Child. Και αντλώντας έμπνευση από καθετί ιερό και άγιο στην καρδιά και το νου, μας χάρισε μία ταινία που βιώνεται σαν προσευχή σε στιγμές διαπεραστικού πόνου. Πέρα από θεούς, μονάχα για ανθρώπους.
