Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Η νέα ταινία του Κώστα Γαβρά προσγειώθηκε, λοιπόν, στις ελληνικές αίθουσες, προκαλώντας, ως αναμένετο, μάλλον μικρότερο ντόρο από τον κακό χαμό που είχε προηγηθεί. Σε μια χώρα όπου η εμφυλιακή διχόνοια (που ξεπερνά κατά πολύ το επίπεδο δύο απλώς αντιμαχόμενων στρατοπέδων και εκτείνεται σε μια αδυναμία διαχείρισης της έννοιας της διαφωνίας) καταπίνει κάθε υπόνοια διαλόγου, μια ταινία που επικεντρώνεται στα δραματικά γεγονότα που οδήγησαν στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, είναι μάλλον προφανές ότι θα οδηγήσει σε ένα ντελίριο φανατισμού, το οποίο θα ισοπεδώσει την οποιαδήποτε κινηματογραφική κουβέντα.
Τα όσα προηγήθηκαν, με τον καταιγισμό ύβρεων στο Imdb (που ανάγκασαν την πλατφόρμα να αποσύρει αμέτρητα σχόλια) και την ακατάσχετη ημιμαθή παραφιλολογία για την τάχα μου χρηματοδότηση της ταινίας του Γαβρά από την πρώην κυβέρνηση (το cash rebate δεν είναι δωράκι του κράτους, αλλά ένα πρόγραμμα προσέλκυσης παραγωγών που προσκομίζει οφέλη στην Ελλάδα), αποδεικνύουν του λόγου το αληθές: στην Ελλάδα, είμαστε έτοιμοι να σκοτωθούμε μεταξύ μας για οποιαδήποτε αφορμή και σίγουρα δεν είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε για μια ταινία που αναπλάθει συμβάντα τα οποία ζήσαμε όλοι στο πετσί μας. Είναι εξάλλου πάντα πιο άβολο και αμήχανο να αναμετρηθείς με περιστατικά για τα οποία έχεις άμεση και προσωπική γνώμη, παρά για ιστορικά γεγονότα με τα οποία απέκτησες επαφή μέσα από ιστορικά βιβλία και διηγήσεις άλλων.
Φυσικά, σε όλη αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα δογματισμού και υστερίας, έρχεται να προστεθεί ως κερασάκι στην τούρτα το γεγονός ότι η ταινία υιοθετεί σε ολοκληρωτικό βαθμό την οπτική ενός εκ των πρωταγωνιστών. Το “Adults in the Room”, που αποτελεί μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου του Γιάνη Βαρουφάκη, ξεδιπλώνει τα όσα διαδραματίστηκαν από τις εκλογές του 2015 ώς το δημοψήφισμα μέσα από ένα προσωποπαγές POV του βασικού πρωταγωνιστή. Ένα στοιχείο που προφανώς ψαλιδίζει τη δυνατότητα του θεατή να σταθεί διαλεκτικά απέναντι στα όσα αντικρίζει, να ταλαντευτεί ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες θέσεις. Πέρα όμως από το θεωρητικό σκέλος, προχωρώντας σε μια πιο κινηματογραφική ανάλυση, η ταινία διολισθαίνει αρκετά γρήγορα προς μια απο-δραματοποιημένη εξιστόρηση εξαιτίας ενός παντελώς αχρείαστου και πέρα για πέρα καταχρηστικού voice over. Για να το θέσουμε πιο απλά, στις στιγμές όπου όφειλε να κυριαρχήσει η κινηματογραφική δραματουργία, ξαφνικά παίρνει τα ηνία μια φλύαρη και μονοδιάστατη επεξηγηματικότητα.
Εξυπακούεται, πάντως, πως η ταινία δεν διαθέτει μόνο αστοχίες, αλλά και αρετές, τουλάχιστον στο επίπεδο των προθέσεων. Η χρήση της ολίγον φοκλόρ και αρκετά παράδοξης μουσικής επένδυσης του Αλεξάντρ Ντεπλά. Το κοφτό μοντάζ που σε βυθίζει σε μια κατάστρωση πολιτικού θρίλερ που εκτυλίσσεται σε αίθουσες και διαδρόμους. Η όντως ενδιαφέρουσα ιδέα να αποδοθούν δύο κρίσιμες στιγμές (το περιστατικό στην ταβέρνα, στα Εξάρχεια, και η σύνοδος της ΕΕ μετά το δημοψήφισμα) με χορογραφικούς όρους αρχαίας τραγωδίας (ασχέτως αν το εύρημα δεν μετουσιώνεται ποτέ σε ισχυρό κινηματογραφικό συμβολισμό). Οι σκηνές που απεικονίζουν τη νεοεκλεγείσα κυβέρνηση με μετρημένη και ισορροπημένη ματιά, ούτε δηλαδή σαν ένα τσούρμο από μαθητευόμενους μάγους, αλλά ούτε σαν μαχητικούς επαναστάτες, αλλά ως μια ομάδα πανικόβλητων ανθρώπων που βρέθηκαν σε Συμπληγάδες, παγιδευμένοι ανάμεσα στις κορώνες της αντιπολιτευτικής τους ρητορικής και τη σκληρή πραγματικότητα. Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν πως ο Γαβράς διέθετε ένα ποσοστό σκωπτικής διάθεσης ή τέλος πάντων μια πρόθεση να μην αφήσει την ταινία του έρμαιο ενός ρητορικού πλατειασμού.
Παρόλα αυτά, και προσπερνώντας το τελικό πλάνο της ταινίας που μοιάζει με φτηνιάρικο προεκλογικό σποτ, το “Adults in the Room” παραμένει εγκλωβισμένο σε μια οπτική που παραγνωρίζει τους βασικούς κανόνες κινηματογραφικής οικοδόμησης ενός δράματος, πόσο μάλλον όταν αυτό το δράμα φιλοδοξεί να ενδυθεί με διαστάσεις (αρχαιοελληνικά) τραγικές. Ο Γαβράς, έχοντας απονείμει τόσο μονόπατα το πρόσημο του θετικού ήρωας σε έναν μόνο φορέα της πλοκής, καταλήγει να ακυρώνει μέχρι και την ίδια του την αφηγηματική δεινότητα, όταν παρασύρεται σε ενσταντανέ μεσσιανικής δικαίωσης. Κάπως έτσι, αντί μια τελετουργική και πολυεπίπεδη αποτύπωση της συντριβής του αδύναμου από τον ισχυρό καταλήγουμε σε μια ευλογοφανή και φλύαρη δοξολογία του αυταπόδεικτου. Γεγονός μάλλον οξύμωρο για ένα σκηνοθέτη που είναι μάλλον λιγότερο πολιτικός απ’ όσο του αποδίδεται, αλλά παίζει σίγουρα στα δάχτυλα την αλφαβήτα της κινηματογραφικής εξιστόρησης. Μαλαυταύτα, το “Adults in the Room” είναι προικισμένο με ένα ενδιαφέρον σχεδόν αξιωματικής φύσης. Είναι η στιγμή αμηχανίας που σε ωθεί να αξιολογήσεις θύμησες επικίνδυνα κοντινές.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΤΥΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ"
