Επιμέλεια ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΝΗΣ
Ο κώδικας της Νυρεμβέργης, που προστατεύει τους ανθρώπους από το να γίνουν πειραματόζωα άθελα τους, αγνοείται καθημερινά από τους επιστήμονες. Αυτή την παραδοχή κάνει στο περιοδικό NewScientist η Harriet A. Washington, δημοσιογράφος και συγγραφέας, βραβευμένη από την εθνική ένωση κριτικών βιβλίου το 2007 για το βιβλίο της Medical Apartheid, που εξιστορούσε πως εκμεταλλεύτηκε η Αμερική τους Αφροαμερικάνους για ιατρικά πειράματα, δίχως την συναίνεση τους. Στο άρθρο της αναλύει πως ακόμα και σήμερα συμμετέχουμε σε ιατρικά πειράματα χωρίς καν να το ξέρουμε. Το πρόβλημα αυτό είναι παγκόσμιο και δυστυχώς δεν μπορούμε παρά να είμαστε καχύποπτοι, κάποιες φορές άδικα βέβαια, σε νέες ιατρικές εφαρμογές, όπως πολύ πρόσφατα είδαμε με το εμβόλιο κατά του Η1Ν1. Το θέμα είναι σύνθετο και δεσμευόμαστε ότι θα ξανασχοληθούμε, καλύπτοντας το εκτενέστερα, φωτίζοντας, όπως και σήμερα, απόψεις ειδικών από όλο τον κόσμο.
Πριν από περίπου εξήντα – πέντε χρόνια στη Νυρεμβέργη, οι αμερικάνικες αρχές δίκασαν γιατρούς των ναζί, που υπέβαλλαν εβραίους -κατά κύριο λόγο- αλλά και άλλους, σε τρομερά, δολοφονικά ιατρικά πειράματα. Η Δίκη των Ιατρών, αλλιώς γνωστή και ως «οι ΗΠΑ εναντίον του Καρλ Μπράντ και άλλων», ήταν από τις πρώτες δίκες εναντίον των εγκλημάτων των ναζί και ένα από τα αποτελέσματα ήταν ο κώδικας της Νυρεμβέργης. Ο κώδικας αυτός είναι στην ουσία μια σειρά ηθικών ορίων και κανόνων που περιορίζουν τον τρόπο και την μορφή ιατρικών πειραμάτων πάνω στους ανθρώπους.
Το πρώτο δόγμα του κώδικα είναι ξεκάθαρο: «Η εθελοντική συναίνεση του ανθρώπου για να συμμετάσχει σε πείραμα ή δοκιμή είναι απολύτως απαραίτητη».
Σήμερα, ο κώδικας της Νυρεμβέργης είναι η πιο σημαντική επιρροή στο αμερικάνικο νομοθετικό πλαίσιο που αφορά την ιατρική έρευνα. Ακόμα και έτσι όμως, περιθωριοποιημένες ομάδες, έχουν χρησιμοποιηθεί σε μελέτες χωρίς να τους ζητηθεί η άδεια πρώτα. Πρόσφατη ανασκόπηση της βιοηθικής της ιατρικής έρευνας στις Ηνωμένες Πολιτείες, δείχνει ότι δύσκολα η εκμετάλλευση αυτή θα αλλάξει στο άμεσο μέλλον.
Όπως αναφέρει η συγγραφέας στο βραβευμένο βιβλίο της, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παρατυπίας που έχουν καταγραφεί στα αμερικάνικα νοσοκομεία. Το 1994, το τμήμα ιατρικής του πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνα στο Τσάρλεστον, κατηγορήθηκε για εγγραφή φτωχών εγχρώμων γυναικών σε έρευνα που αφορούσε την θεραπεία κατά των ναρκωτικών, χωρίς την εθελοντική τους συναίνεση. Το 1995, στο Λος Άντζελες, πειραματικό εμβόλιο κατά της ιλαράς δόθηκε σε παιδιά μειονοτήτων, μαύρων και ισπανόφωνων, χωρίς να το ξέρουν οι γονείς τους. Την ίδια χρονιά στη Νέα Υόρκη, άνθρωποι των αρχών εξανάγκασαν αφροαμερικάνους να εγγράψουν τα παιδιά τους για συμμετοχή σε έρευνα που έψαχνε τη γενετική προδιάθεση στη βία, χωρίς τη συγκατάθεση τους. Επίσης το 2001, το ινστιτούτο Kennethy Krieger στη Βαλτιμόρη, καταδικάστηκε από το δικαστήριο του Μαίρυλαντ, για πίεση προς αφροαμερικάνικες οικογένειες να μετακομίσουν σε σπίτια μολυσμένα με μόλυβδο για να παρατηρήσουν τι επίδραση θα έχει στην υγεία τους. Αναφορικά με αυτή την υπόθεση, η απόφαση του δικαστηρίου ανατράπηκε μετά από λίγο καιρό.
Τα παράνομα πειράματα δεν αναγνωρίζουν πλέον εθνικές μειονότητες
Στο νέο βιβλίο της Harriet Washinghton, «Φονικά Μονοπώλια», η συγγραφέας αναλύει πως το φαινόμενο αυτό δεν κάνει πλέον φυλετικές διακρίσεις. Από το 1980 και μετά, 20 αμερικάνικες μελέτες έχουν ξεπεράσει το «σκόπελο» της εθελοντικής συναίνεσης των συμμετεχόντων, δια μέσω απόλυτα νόμιμης οδού. Από το 1990 μέχρι το 2005, το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ εξασφάλισε άδεια για να εμβολιάσει περίπου 9 εκατ. στρατιώτες με πειραματικά φάρμακα κατά του άνθρακα. Τα δικαιώματα των πολιτών παρακάμπτονται επίσης. Το 1996, ο αμερικάνικος νόμος άλλαξε έτσι ώστε να επιτρέπει την έρευνα σε τραυματίες, με το επιχείρημα ότι είναι αναίσθητοι και δεν μπορούν να δώσουν την συγκατάθεση τους.
Φαρμακευτικές εταιρίες, που βιάζονται να πάρουν έγκριση από τις υγειονομικές αρχές για να προωθήσουν τα προϊόντα τους στην αγορά, διαπίστωσαν γρήγορα τα πλεονεκτήματα του να χρησιμοποιούν ανθρώπους παρά την θέληση τους. Το 2003, η εταιρεία βιοτεχνολογίας, Northfield Laboratories, οργάνωσε μια εθνικής εμβέλειας μελέτη για να δοκιμάσει το τεχνητό αίμα PolyHeme. Η ουσία χορηγήθηκε από νοσοκόμους μέσα στα ασθενοφόρα, σε αναίσθητα θύματα από αυτοκινητιστικά ατυχήματα, πυροβολισμούς και καρδιακές ανακοπές, όπως αναφέρεται στο άρθρο του NewScientist.
Ο νόμος απαιτεί από τους ερευνητές να δίνουν την επιλογή σε κάποιον να μη συμμετάσχει. Η απάντηση της εν λόγω εταιρείας ήταν ότι μπορεί να κυκλοφορήσει βραχιολάκια για το χέρι που να λένε: «Απορρίπτω την έρευνα του PolyHeme». Άρα, βάση λογικής, κάποιος θα έπρεπε πρώτα να ήταν ενημερωμένος για την έρευνα, κάτι που δεν ήταν εύκολο λόγω της ελλιπέστατης ενημέρωσης. Ο Ross McKinney Jr, υποδιευθυντής του τμήματος έρευνας στην ιατρική του πανεπιστημίου του Ντιούκ, ανέφερε ότι από τους 267.000 ανθρώπους της περιοχής της πόλης που βρίσκεται το πανεπιστήμιο, μόνο 450 ήξεραν το συγκεκριμένο πείραμα. Το 2009 οι υγειονομικές αρχές ερεύνησαν το πείραμα της εταιρίας και διαπίστωσαν ότι υπήρξαν περισσότερες καρδιακές ανακοπές και θάνατοι σε αυτούς που τους χορηγήθηκε το τεχνητό αίμα PolyHeme, συγκριτικά με τους υπόλοιπους και αρνήθηκε την προώθηση της ουσίας στο εμπόριο. Μετά από ένα χρόνο η εταιρία κήρυξε πτώχευση.
Το πρόβλημα ισχύει έως σήμερα και εκτός Αμερικής
Οι παράνομες έρευνες ακόμα όμως συνεχίζονται. Το κονσόρτιουμ αξίας 50 εκατ. δολλαρίων προσπαθεί να εξασφαλίσει 21.000 ανθρώπους για να εξετάσει την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα διαφόρων έκτακτων επεμβάσεων σε καταστάσεις σοβαρών τραυματισμών και καρδιακών ανακοπών. Θεραπείες της εταιρίας ROC, χορηγούνται σε 11 ιατρικά κέντρα στην Αμερική και τον Καναδά. Όπως και με το πείραμα του τεχνητού αίματος, οι λήπτες της θεραπείες δεν ρωτούνται. Ένα πείραμα της εταιρίας χορηγούσε συμπυκνωμένο καθαρτικό αλάτι στις φλέβες τραυματιών για να εξετάσουν πως επηρεάζει τις εγκεφαλικές βλάβες. Η επικινδυνότητα του πειράματος ήταν γνωστή στην ιατρική κοινότητα και τον Αύγουστο του 2008, το πείραμα σταμάτησε. Όταν η συγκεκριμένη εξέλιξη δόθηκε στη δημοσιότητα, οι κάτοικοι των περιοχών που οι γιατροί χορηγούσαν το πειραματικό διάλυμα ζητούσαν απεγνωσμένα βραχιολάκια για να διασφαλίσουν ότι δεν θα τους χορηγήσουν την επίφοβη ουσία.
Οι πιθανότητες προόδου στο συγκεκριμένο θέμα είναι ελάχιστες, αναφέρει η συγγραφέας στο άρθρο της. Πέρσι, η κομισιόν για την βιοηθική έφτιαξε μια αναφορά (Moral Science) για την προστασία των ανθρώπων - «αντικείμενα» της ιατρικής έρευνας, καταφέρνοντας να ενισχύσει τα παραθυράκια που επιτρέπουν τα πειράματα να συνεχίσουν. Φυσικά το πρόβλημα δεν αγγίζει μόνο την Αμερική. Μία στις τρεις εταιρικές ιατρικές έρευνες διεξάγονται στο εξωτερικό, συνήθως σε μέρη που μπορούν να εξασφαλιστούν φθηνότερες συνθήκες για τις δοκιμές, πάνω σε ανθρώπους που ούτε φαντάζονται ότι οι ουσίες είναι πειραματικές. Το 2011, η γνωστή φαρμακευτική εταιρία Pfizer, πλήρωσε 75 εκατ. ευρώ γιατί κατηγορήθηκε ότι το πειραματικό φάρμακο κατά της μηνιγγίτιδας που χορήγησε σε παιδιά στην Νιγηρία, προκάλεσε τραυματισμούς και θανάτους. Σαν μια άλλη Νυρεμβέργη, περίπου 65 χρόνια μετά, οι γονείς αυτών των παιδιών απαίτησαν δικαιοσύνη για τους ίδιους και τα παιδιά τους για πειράματα των φαρμακευτικών εταιριών που συμμετείχαν παρά την θέληση τους.
